Ten artykuł dotyczy architekta żyjącego w latach 1913–1964. Zobacz też: Stanisław Żaryn – politolog i Rzecznik prasowy Ministra Koordynatora Służb Specjalnych.

Stanisław Żaryn

Data i miejsce urodzenia	5 października 1913 Warszawa
Data i miejsce śmierci	15 lipca 1964 Inowrocław
Zawód, zajęcie	architekt, urbanista, konserwator zabytków
Alma Mater	Politechnika Warszawska
Małżeństwo	Aleksandra Żaryn
Dzieci	Jan, Maria, Hanna, Szczepan, Joanna
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Żaryn, ps. Bej^[1] (ur. 5 października 1913 w Warszawie, zm. 15 lipca 1964 w Inowrocławiu) – polski architekt, urbanista, konserwator zabytków, dr inż., adiunkt Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, współtwórca odbudowy Warszawy.

Urodził się w rodzinie Franciszka (1882–1960), inżyniera, specjalisty budowy kotłów cukrowniczych, b. dyrektora fabryki Borman i Szwede w Poznaniu, i Janiny Eugenii z Michalskich (1885–1964). Miał starszą siostrę Stefanię po mężu Douglasową^[2]. Uczęszczał do Szkoły Ziemi Mazowieckiej przy ul. Klonowej 16^[2]. W młodości działał w harcerstwie, był członkiem 21 Drużyny Harcerskiej im. gen. Ignacego Prądzyńskiego^[2]. Politycznie sympatyzował z obozem narodowym. W 1932 na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej podjął studia architektoniczne, których nie ukończył przed wybuchem II wojny światowej^[3]. W 1935/36 został wybrany prezesem Związku Słuchaczów Architektury^[2]. W latach 1936–1937 odbył służbę wojskową w podchorążówce artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim^[2]. W 1939 jako podporucznik rezerwy artylerii wziął udział w wojnie obronnej Polski w szeregach 1 Dywizjonu Artylerii Konnej^[3]. Brał udział w bitwie pod Chorzelami gdzie został ciężko ranny. Udało mu się uniknąć niewoli i w listopadzie 1939 powrócił do Warszawy^[2].

Podczas okupacji był żołnierzem Narodowej Organizacji Wojskowej, a następnie Armii Krajowej^[4]. Wraz z żoną, ukrywał żydowską rodzinę w Szeligach pod Warszawą. Walczył też w powstaniu warszawskim^[5].

W maju 1943 ukończył tajny Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej i uzyskał dyplom architekta^[2]. W latach 1945–1964 był wykładowcą na Politechnice Warszawskiej^[6]. Od stycznia 1945 pracował w Wydziale Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy, a od 1948 jako inspektor Urzędu Konserwatorskiego m.st. Warszawy. W latach 1957–1959 był naczelnikiem Wydziału Architektury i Urbanistyki Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków. W 1951 organizator i kierownik Komisji Badań Dawnej Warszawy. Był autorem projektu rekonstrukcji zniszczonej w 1944 Kolumny Zygmunta III Wazy^[7]. Prowadził odbudowę ponad 40 zabytkowych kamienic, m.in. strony Dekerta przy Rynku Starego Miasta dla Archiwum i Muzeum Historycznego m.st. Warszawy (w tym także projekt wnętrz). Laureat Nagrody Państwowej II stopnia zespołowej za twórczą rekonstrukcję architektoniczną Rynku Starego Miasta w Warszawie (1953)^[8][9].

Publikował artykuły na temat historii architektury i konserwacji zabytków. Jest autorem książek Kamienica Warszawy XV i XVI wieku (1963), Trzynaście kamienic staromiejskich (Wydawnictwo Naukowe PWN, 1972)^[10].

Chorował na serce, zasłabł na prowadzonym przez siebie obozie inwentaryzacyjnym studentów architektury w Pakości. Po paru dniach zmarł w szpitalu w Inowrocławiu. Pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu w Wiązownie^[9][11].

• Srebrny Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)^[12]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[13]
• Państwowa Odznaka Sportowa (10 czerwca 1937)^[2]
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1962)^[2]
• Medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”^[5]

Jego imieniem nazwano ulicę na Wyględowie. W 2022 roku owstał pierwszy dokumentalny film, poświęcony Stanisławowi Żarynowi, pod tytułem "Architekt Wolności" - wyreżyserowany przez Łukasza Różyckiego oraz Łukasza Woźniakowskiwgo.

Z żoną Aleksandrą z Jankowskich (pobrali się w lipcu 1940) miał pięcioro dzieci: Marię po mężu Wojtowicz - architekta, Annę - lekarza, Szczepana (ur. 1947) - etnografa, dziennikarza, Joannę - filologa włoskiego, oraz Jana^[2][4].

• Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 1028. ISBN 83-01-08836-2.

• Wystawa poświęcona pracy architekta Stanisława Żaryna w PKF na stronie KronikaRP