Sukulenty, rośliny gruboszowate (łac. succulentus – soczysty) – grupa kserofitów, rośliny, które przystosowały się do życia w warunkach ograniczonej dostępności wody wykształcając tkankę wodną służącą do jej gromadzenia oraz szereg dalszych adaptacji w budowie i fizjologii[1][2]. Występują najczęściej na obszarach pustynnych, jednak spotykane są we wszystkich strefach klimatycznych, choć rzadko w Australii i w rejonach chłodnych[3]. Dominują wśród nich rośliny dwuliścienne, zwykle rośliny zielne, rzadko drzewa[2]. Wielu przedstawicieli sukulentów uprawia się jako rośliny ozdobne.
Problemy terminologiczne
[edytuj | edytuj kod]Ścisłe zdefiniowanie sukulentów jest trudne i definicja tej grupy roślin ma różny zakres u różnych autorów. Niemożliwe jest zresztą z natury wyraźne rozdzielenie roślin gruboszowatych od tych, które nimi nie są, ze względu na obecną u wielu roślin budowę i cechy pośrednie między sukulentami i mezofitami (roślinami siedlisk średnio- i zmiennowilgotnych)[3]. W efekcie nierzadko różni autorzy różnie klasyfikują te same gatunki roślin[4]. Niektóre źródła definiują sukulenty jako rośliny magazynujące wodę tylko w łodydze i liściach[1][5], podczas gdy inne zaliczają tu także sukulenty korzeniowe[2][4]. W tym drugim przypadku trudno takie sukulenty odróżnić od geofitów, o zgrubiałych organach podziemnych, które jednak nie służą głównie do magazynowania wody[2]. Nie można utożsamiać sukulentów z roślinami kserofitycznymi, bowiem wiele roślin przystosowanych do znoszenia częstych lub długotrwałych susz reprezentuje też inne od sukulentów adaptacje (np. suchorośla i malakofity)[2]. Z kolei do roślin gruboszowatych, zaliczane bywają też rośliny różnych siedlisk, jak np. gatunek Crassula helmsii będący rośliną wodną[6]. Większość autorów zalicza do sukulentów tylko te gatunki, których adaptacje związane z gromadzeniem wody służą przetrwaniu okresowych jej niedostatków[1][2], stąd traktowane są jako wyraźnie odrębne słonorośla sukulentowate[2].
Różnice w definiowaniu sukulentów zaznaczają się między źródłami botanicznymi, które zaliczają tu wszystkie rośliny o określonych adaptacjach i budowie, niezależnie od ich klasyfikacji biologicznej[1][2][4], od publikacji hobbystycznych i ogrodniczych nierzadko wyodrębniających „kaktusy” (przedstawicieli kaktusowatych jako grupę odrębną od „sukulentów”[7][8][9]).
Przystosowania sukulentów do suszy
[edytuj | edytuj kod]Sukulenty znoszą długotrwałe susze dzięki możliwości gromadzenia zapasów wody w okresach kiedy jest ona dostępna w mięsistych organach (łodydze, liściach, ew. korzeniach). Organy te zawierają miękisz wodny (tkankę wodną). Tkanka ta, wykształcając się w liściach, mniej lub bardziej wyróżnia się od otaczającego ją miękiszu asymilacyjnego. Występując w łodydze powstaje w obrębie walca osiowego lub w korze pierwotnej. Organy zawierające tkankę wodną są grube i mięsiste, często walcowate lub kuliste[2].
Poza gromadzeniem wody sukulenty bardzo oszczędnie nią gospodarują. Cechują się bardzo małymi stratami wody – ich transpiracja dzienna wynosić może do zaledwie 1/9300 części ciężaru całej rośliny. Dzieje się tak za sprawą redukcji powierzchni (liści i rozgałęzień), wykształcania wielowarstwowej epidermy pokrytej grubą kutykulą, obecnością tylko bardzo nielicznych szparek, często zagłębionych i opatrzonych włoskami obniżającymi dyfuzję pary wodnej[2].
Systemy korzeniowe sukulentów są zwykle płytkie, ale bardzo rozległe. W czasie suszy końce korzeni zamierają, ale w krótkim czasie w przypadku kontaktu z wodą się rozwijają i są w stanie bardzo wydajnie ją pobierać z dużej powierzchni[2].
Sukulenty cechują się spowolnionym metabolizmem, co sprawia, że ich produkcja materii organicznej i wzrost są bardzo słabe. Wobec ograniczonej wymiany gazowej, zapobiegającej utracie wody, prowadzą specyficzną gospodarkę gazową związaną z systemem metabolicznym CAM (ang. crassulacean acid metabolism). Powstający u tych roślin w czasie oddychania dwutlenek węgla, magazynowany jest w tkankach w postaci kwasów organicznych. Za dnia kwasy te ulegają rozkładowi na wodę i dwutlenek węgla, zużywany do fotosyntezy[2][3].
Przystosowanie do skrajnych i podobnych warunków ekologicznych powoduje, że wśród sukulentów występuje wiele przykładów konwergencji, czyli upodobnienia się roślin o różnym pochodzeniu (przynależności systematycznej)[10].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Sukulenty spotykane są niemal na całym świecie z wyjątkiem obszarów skrajnie chłodnych. Na obszarach pod wpływem klimatu umiarkowanego, ich występowanie ograniczają mroźne zimy, podczas których zamarzająca woda może rozrywać ściany komórkowe. Dlatego np. na ubogich, suchych siedliskach w warunkach środkowoeuropejskich niewielu jest przedstawicieli sukulentów (należą do nich rozchodnik i rojnik). Zdecydowanie najczęściej sukulenty występują na pustyniach i półpustyniach. Licznie rosną także sukulenty w luźnych i suchych lasach sawannowych, gdzie często drzewa należą właśnie do sukulentów. Na drzewach z kolei nierzadkie są sukulentowate epifity z rodziny storczykowatych i bromeliowatych. Epifityczne rośliny gruboszowate rosną także w strefie równikowej w wilgotnych lasach tropikalnych. Liczne sukulenty spotykane są także w górach, np. rodzaje Espeltia i Senecio występują na wysokościach przekraczających 4000 m n.p.m.[3]
Typologia sukulentów
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na miejsce magazynowania wody dzieli się sukulenty na trzy grupy[2]:
- łodygowe (np. kaktusowate, liczne wilczomleczowate, trojeściowate, astrowate),
- liściowe (np. gruboszowate, aloes, agawa),
- korzeniowe (np. Pachypodium bispinosum[2], niektóre szczawiki, pelargonie[10]).
-
Przykład konwergencji wśród sukulentów: Euphorbia obesa (wilczomleczowate)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 857. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 130–131, 154–155. ISBN 83-02-04299-4.
- ↑ a b c d Jan Říha, Rudolf Šubík: Encyklopedia kaktusów. kaktusy i inne sukulenty. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992, s. 7–14. ISBN 83-7066-424-5.
- ↑ a b c Gordon D. Rowley: Name that Succulent. Cheltenham, Glos.: Stanley Thornes, 1980, s. 1–2. ISBN 978-0-85950-447-8.
- ↑ Henk Beentje: The Kew Plant Glossary. Richmond, Surrey: Royal Botanic Gardens, Kew, 2010, s. 118. ISBN 978-1-84246-422-9.
- ↑ Crassula helmsii (aquatic plant, succulent). [w:] Global Invasive Species Database [on-line]. ISSG. [dostęp 2013-01-24]. (ang.).
- ↑ Miles Anderson: Cacti and Succulents: Illustrated Encyclopedia. Oxford: Sebastian Kelly, 1999. ISBN 978-1-84081-253-4.
- ↑ Hans Hecht: Cacti & Succulents. New York: Sterling, 1994. ISBN 978-0-8069-0549-5.
- ↑ Terry Hewitt: The Complete Book of Cacti & Succulents. London: Covent Garden Books, 1993. ISBN 978-1-85605-402-7.
- ↑ a b Strasburger E., Noll F., Schenck H., Schimper A. F. W.: Botanika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1972, s. 252–254.