Włoski, trichomy (łac. pilus) – jedno lub wielokomórkowe, żywe lub martwe wytwory skórki (epidermy) u roślin. Są zróżnicowane zarówno pod względem funkcji, jak i kształtu. Gęsta powłoka z włosków na powierzchni niektórych roślin nazywana jest kutnerem[1]. Włoski są utrzymywane, albo przez cały okres życia rośliny (trichomy trwałe), albo tylko przez jakiś czas, po czym są zrzucane[2].
Budowa i funkcje
[edytuj | edytuj kod]Włoski mogą być zbudowane z jednej lub wielu komórek żywych lub martwych pokrytych kutyną. Występuje wiele stopni pośrednich między typowymi komórkami epidermy a włoskami. Podstawowym podziałem włosków jest podział na włoski zwykłe i wydzielnicze[3][4].
Podstawową funkcją martwych włosków zwykłych jest zabezpieczanie roślin przed parowaniem i nagrzewaniem (martwe włoski zmniejszają transpirację, podczas gdy żywe – zwiększają powierzchnię parowania[4]). Gęsty kutner jest charakterystyczną cechą kserofitów. Włoski zwykłe zawierają protoplast przez krótki czas. Po obumarciu tworzą srebrnobiałą powłokę na liściach i łodygach[3]. Włoski zwykłe mogą również zapewniać przyczepność organom pnączy, tego typu włoski występują na przykład u chmielu[3].
Włoski wydzielnicze są żywe przez dłuższy czas, a po obumarciu protoplastu zwykle się odłamują. Przykładem włosków wydzielniczych są włoski parzące, występują między innymi u pokrzywy. Wierzchołek takich włosków zakończony jest główką, która odłamuje się pod naciskiem, ostra szyjka wbija się w skórę i wstrzykuje substancję parzącą[3]. Włoski wydzielnicze zwykle wytwarzają olejki eteryczne, ale mogą też wydzielać wodę (wypotniki)[4], sole (np. u łobody), nektar, śluzy (np. u nasady liści szczawiu)[5].
Włoski można podzielić, ze względu na ich budowę na[6]:
- wydzielnicze lub gruczołowate – posiadają na końcu zgrubienie i wydzielają różnego rodzaju wydzieliny[7]:
- typu Labiatae – zbudowane z 8 komórek wydzielniczych ułożonych poziomo, występują u jasnotowatych
- typu Compositae – zbudowane z 6 do 8 komórek wydzielniczych ułożonych pionowo, występują u astrowatych
- o tarczkowej główce
- włoski bezwydzielnicze[8]:
- gwiaździste lub pęczkowate – na końcu rozgałęziają się na co najmniej 3 ramiona
- biczowate – końcowa komórka jest wydłużona i zwężona na kształt „bicza”, np. podbiał lekarski
- teowate – szczytowa komórka jest wydłużona i ułożona prostopadle do trzonka, np. włoski bylicy piołun
- tarczowate – szerokie i płaskie, wyrastające na trzonku przyrośniętym na środku
- haczykowate – zakończone jednym lub kilkoma zagiętymi haczykami, np. włoski czepne chmielu
- łuskowate – mające kształt łusek, pełnią funkcje ochronne
- parzące – zawierające drażniącą substancję (np. u pokrzywy)
- pierzaste – o końcach rozgałęzionych pierzasto, gęsto występując, tworzą „filcową” powłokę – kutner (np. u szarotki alpejskiej lub dziewanny).
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Morfologia włosków ma duże znaczenie przy oznaczaniu niektórych gatunków roślin (chociaż na jednej roślinie może występować wiele ich rodzajów)[2]. Budowa włosków odgrywa istotną rolę w klasyfikacji rodziny kapustowatych (krzyżowych) i trudziczkowatych, w obfitującym w gatunki rodzaju traganek i Vernonia[5].
W przemyśle tekstylnym duże znaczenie mają włoski pokrywające nasiona bawełny[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Szweykowska Alicja, Szweykowski Jerzy: Botanika t.1 Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 136-137. ISBN 83-01-13953-6.
- ↑ a b Hejnowicz Z.: Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. Warszawa: PWN, 1980, s. 67-71. ISBN 83-01-00420-7.
- ↑ a b c d Malinowski Edmund: Anatomia roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 262-267.
- ↑ a b c Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 823, 993. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b Gurcharan Singh: Plant Systematics. An Integrated Approach. Enfield, New Hempshire: Science Publishers Inc., 2004, s. 137. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Bolesław Broda, Zarys botaniki farmaceutycznej, ISBN 978-83-200-4167-5.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, Botanika Tom 1 Morfologia, ISBN 978-83-01-13946-9.
- ↑ S. Wang, JW. Wang, N. Yu, CH. Li i inni. Control of plant trichome development by a cotton fiber MYB gene.. „Plant Cell”. 16 (9), s. 2323-34, Sep 2004. DOI: 10.1105/tpc.104.024844. PMID: 15316114.
