Szumawa (makroregion)

Szumawa

Widok na Großer Arber, najwyższy szczyt Szumawy
Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Masyw Czeski
Podprowincja	Kraina Szumawska
Makroregion	Szumawa

Szumawa (cz. Šumavská hornatina, niem. Bayerischer Wald lub Böhmerwald) – makroregion fizycznogeograficzny na terenie Czech, Bawarii i Austrii, stanowiący południową część Krainy Szumawskiej, ciągu pasm górskich i wyżyn ograniczających Masyw Czeski od południowego zachodu.

Nazewnictwo regionu różni się dość wyraźnie w podejściu czeskim, niemieckim i austriackim. W popularnej w Polsce regionalizacji fizycznogeograficznej Europy J. Kondrackiego Szumawą określa się cały makroregion, natomiast w geografii czeskiej jedynie mezoregion stanowiący jego najwyższą część, zaś makroregion jest określany jako Šumavská hornatina^[1]. W Geografii niemieckiej używa się określenia Las Bawarski (niem. Bayerischer Wald), ale wyłącznie w odniesieniu do części bawarskiej i jest to też wariantowy egzonim używany w języku polskim^[2]. W Austrii tego makroregionu nie wyróżnia się wcale i stanowi on w tamtejszym ujęciu część tzw. Płyty Granitowo-Gnejsowej (niem. Granit- und Gneisplateau). Wyróżnia się jednak Szumawę właściwą (jako Böhmerwald). Do Szumawy zaliczają się austriackie regiony Mühlviertel w Górnej Austrii i zachodnia część regionu Waldviertel w Dolnej Austrii.

Makroregion Szumawy obejmuje południowo-zachodni skraj Czech, oraz fragment wschodniej Bawarii i północnej Austrii. Jest to długi na 180 km i szeroki na około 90 km pas gór i pogórzy ciągnący się wzdłuż granicy Czech, Bawarii i Austrii, ograniczony od południa i południowego zachodu Dunajem między Ratyzboną, Linz i Krems. Rzeka stanowi w przybliżeniu granicę między Pozaalpejską Europą Środkową i Hercynidami na północy, a Wyżyną Bawarską (niem. Alpenvorland) na południu. Po stronie czeskiej i austriackiej na wschodzie obszar przechodzi płynnie w Wyżynę Czesko-Morawską. Na północy Wyżyna Všerubska (cz. Všerubská vrchovina, niem. Cham-Further Senke) oddziela Szumawę od Lasu Czeskiego, a na zachodzie Szumawa graniczy z Basenem Szwabsko-Frankońskim.

Jest to obszar silnie zalesiony i stosunkowo słabo zaludniony, szczególnie po stronie czeskiej. Największe miasta znajdują się na skraju masywu: Ratyzbona, Linz, Czeskie Budziejowice i Pasawa.

Najwyższym szczytem jest Großer Arber (cz. Velký Javor) osiągający 1456 m n.p.m. położony po bawarskiej stronie gór. Liczne wierzchołki przekraczają 1000 m n.p.m. Masyw stanowi europejski dział wodny między zlewiskiem Morza Czarnego (Dunaj) i Północnego (Łaba za pośrednictwem Wełtawy).

Ze względu na różne podejście geografów czeskich, niemieckich i bawarskich nie ma wykształconej jednolitej regionalizacji fizyczno-geograficznej. Mimo to, we wszystkich trzech krajach wydziela się mezoregion Szumawy właściwej (cz. Šumava), zwanej w Austrii Böhmerwald, a w Bawarii Böhmerwald lub Hinterer Bayerischer Wald.

W Republice Czeskiej obszar Szumawy dzieli się na cztery mezoregiony:

• Szumawa właściwa (cz. Šumava), z najwyższym szczytem Plechý (niem. Plöckenstein, 1378,3 m n.p.m.)
• Podgórze Szumawskie (cz. Šumavské podhůří) z najwyższym szczytem Libín (1093 m n.p.m.) ciągnące się równolegle do wschodnich stoków Szumawy właściwej
• Góry Novohradzkie (cz. Novohradské hory, niem. Gratzener Bergland lub Freiwald) na granicy austriacko-czeskiej. Najwyższym szczytem po stronie czeskiej jest Kamenec (1072 m n.p.m.)
• Podgórze Novohradzkie (cz. Novohradské podhůří) znajdujące się na północ i zachód od Gór Novohradzkich, najwyższym wzniesieniem jest Kohout (870 m n.p.m.)

 Osobny artykuł: Las Bawarski.

Po stronie niemieckiej wyróżnia następujące mezoregiony (niem. Naturraum-Einheiten)^[3]:

• Tylny Las Bawarski (niem. Hinterer Bayerischer Wald), będący niemiecką częścią Szumawy właściwej
• Obniżenie Regen (niem. Regensenke) rozdzielające Szumawę właściwą od Przedniego Lasu Bawarskiego i Pogórza Falkensteinskiego
• Przedni Las Bawarski (niem. Vorderer Bayerischer Wald) – pasmo górskie ciągnące się równolegle do Szumawy i Dunaju o wysokościach dochodzących do 1121 m n.p.m. (Einödriegel). Nazwę tę w potocznej mowie często niepoprawnie rozszerza się na sąsiadujące podgórza.
• Podgórze Falkensteinskie (niem. Falkensteiner Vorwald) jest najbardziej na zachód wysuniętą częścią całego makroregionu. Stanowi kontynuację Przedniego Lasu Bawarskiego osiągając wysokości bezwzględne do 740 m n.p.m. (Büscherl).
• Podgórze Deggendorfskie (niem. Deggendorfer Vorwald lub Lallinger Winkel) jest wąskim pasem wzgórz między Dunajem a Przednim Lasem Bawarskim
• Passauer Abteiland i Las Neuburski – grupowane razem dwa pagórkowate obszary po obu stronach Dunaju w okolicach Pasawy. Passauer Abteiland znaczy dosłownie „Pasawska Kraina Opacka” i jest obniżeniem między Przednim Lasem Bawarskim, Płaskowyżem Wegscheiderskim i Szumawą właściwą. Tu znajdują się dwa ważne miasta w regionie Freyung i Grafenau. Las Neuburski (niem. Neuburger Wald) jest zalesionym pasmem wzgórz na południe od Pasawy. Jego przedłużeniem po stronie austriackiej jest Sauwald.
• Płaskowyż Wegscheiderski (niem. Wegscheider Hochfläche) jest wyniesionym na wysokości 800–950 m n.p.m. obszarem na pograniczu Bawarii. Jego kontynuacją po stronie austriackiej jest Południowe Pogórze Szumawskie.

W Austrii makroregion Szumawy nie jest wydzielany. Stanowi on integralną część tzw. Płyty Granitowo-Gnejsowej (niem. Granit- und Gneisplateau), będącej austriackim fragmentem całego Masywu Czeskiego. Na Płytę składają się austriackie regiony Mühlviertel w Górnej Austrii i Waldviertel w Dolnej Austrii. Z nich do Szumawy geografowie czescy i niemieccy zaliczają następujące mezoregiony^[4]:

• Böhmerwald – austriacki fragment Szumawy właściwej. Najwyższym szczytem jest Plöckenstein (cz. Plechý, 1378,3 m n.p.m.) położony na granicy z Czechami blisko trójstyku państw.
• Południowe Podgórze Szumawskie (niem. Südliche Böhmerwaldausläufer) – obszar gór niskich na południowy wschód od Szumawy właściwej. Jego zachodni skraj znajduje się w Bawarii, gdzie jest określany jako Płaskowyż Wegscheiderski.
• Freiwald i Las Weinsberski (niem. Freiwald und Weinsbergerwald) – kontynuacja Gór Novohradzkich ciągnąca się od granicy z Czechami do przełomowej doliny Dunaju wpisanej na listę światowego dziedzictwa znanej jako Wachau. Najwyższym szczytem jest Viehberg (1112 m n.p.m.) we Freiwaldzie i Weinsberg (1041 m n.p.m.) w Lesie Weinsberskim. Ponadto w tej jednostce wyróżnia się dwa niewielkie pasma Ostrong (Großer Peilstein 1062 m n.p.m.) i Jauerling (960 m n.p.m.) w Dolnej Austrii górujące od zachodu nad doliną Wachau.
• Wyżyna Lorenfelderska (niem. Lorenfelder Hochland) – obniżenie rozdzielające Szumawę właściwą od Freiwaldu. Jej kontynuacją po stronie czeskiej jest Podgórze Novohradzkie
• Wyżyna Środkowego Mühlviertel (niem. Zentralmühlviertel Hochland) jest pagórkowatym obszarem o wysokościach bezwzględnych rzędu 400–600 m n.p.m. rozdzielającym Południowe Podgórze Szumawskie od Przełomu Dunaju
• Przełom Dunaju i przyległe doliny (niem. Donauschlucht und Nebentäler) – głęboka na 200–300 metrów dolina rzeki oddzielająca fragment Masywu Czeskiego położony na południe od Dunaju
• Sauwald – znajdujące się na południe od Dunaju pasmo górskie osiągające 895 m n.p.m. (Haugstein). Po stronie bawarskiej jego kontynuacją jest Las Neuburski.
• Południowe Zbocza Mühlviertel (niem. Südliche Mühlviertel Randlagen) – długi na ponad 80 km pas zboczy ciągnący się wzdłuż Dunaju między Przełomem Dunaju a Wachau.
• Kotlina Eferdingerska (niem. Eferdinger Becken) – nieduża równina wokół miasta Eferding rozdzielająca Masyw Czeski od Podgórzy Alpejsko-Karpackich
• Wyżyna Alst-Naarn (niem. Aist-Naarn Kuppenland) – obszar położony między Freiwaldem i Lasem Weinberskim a Zboczami Mühlviertel osiągający wysokości bezwzględne przekraczające 700 m n.p.m.
• Pole Linckie (niem. Linzer Feld) – równina położona wokół miasta Linz rozdziela Masyw Czeski od Podgórzy Alpejsko-Karpackich