Układ węzła kolejowego w Białymstoku wynika z przebiegu trzech dawnych dróg żelaznych: Kolei Warszawsko-Petersburskiej, Kolei Brzesko-Grajewskiej i Kolei Poleskich. Linie Warszawsko-Petersburska i Poleska mają przebieg równoleżnikowy, przecinając miasto. Linia Brzesko-Grajewska ma przebieg południkowy i biegnie po zachodniej stronie miasta. Węzeł kształtował się na dwóch dużych stacjach: Białystok, Białystok Starosielce. Przy czym druga z nich funkcjonowała w ówczesnym odrębnym mieście – Starosielcach, nazywana w mowie potocznej jako Starosielce – miasto kolejarzy[4][5][6][7][8][9]. Obecny kształt węzła wynika z budowy oraz późniejszych rozbiórek poszczególnych odcinków linii z lat 1942, 1960 oraz ponownej odbudowy w 2022 i 2023 roku.
1902 – Uruchomienie łącznicy Białystok Południowy – Słobodka umożliwiającej bezpośredni ruch pociągów w kierunku z/do Czeremchy.
1915 – Zniszczenie w wyniku działań wojennych infrastruktury kolejowej, m.in. dworców, zarząd nad koleją w Białymstoku przejmują Niemcy[15][16][17].
2 grudnia 1939 – W wyniku agresji ZSRR na Polskę i aneksji części ziem polskich do Białoruskiej SRR, utworzone zostają Koleje Białostockie (ros. Белостокская железная дорога).
1945 – Utworzenie DOKPOlsztyn z tymczasową siedzibą w Białymstoku[30].
1951 – Uruchomienie przystanku Starosielce Wiadukt, dzisiaj Białystok Wiadukt[31].
1957 – Uruchomienie mijanki Bacieczki, dzisiaj Białystok Bacieczki[32].
1960 – Rozbiórka odcinka Białystok Południowy – Białystok Starosielce, przerwanie bezpośredniej ciągłości dawnej kolei brzesko-grajewskiej.
18 marca 1967 – Wybuch kotła w parowozie na terenie lokomotywowni Białystok.
1973 – Uruchomienie przystanku Białystok Stadion.
19 grudnia 1983 – Uroczystość oddania do eksploatacji zelektryfikowanego odcinka Małkinia – Białystok (linia nr 6), przyjazd pierwszego rozkładowego pociągu elektrycznego[33].
10 września 1986 – Uroczystość oddania do eksploatacji zelektryfikowanego odcinka Białystok – Kuźnica Białostocka (linia nr 6)[34].
9 marca 1989 – Katastrofa pociągu towarowego na szlaku Białystok – Białystok Fabryczny.
1989 – Rozpoczęcie remontu dworca kolejowego stacji Białystok[35].
6 grudnia 1990 – Uroczystość oddania do eksploatacji zelektryfikowanego odcinka Białystok – Ełk (linia nr 38)[36].
2 kwietnia 2000 – Zawieszenie przewozów pasażerskich na odcinku Białystok – Zubki Białostockie[37].
4 maja 2022 – Uruchomienie linii kolejowej nr 519.
2 stycznia 2023 – Ponowne uruchomienie przewozów pasażerskich na odcinku Białystok-Małkinia[48].
29 stycznia 2023 – Zamknięcie przystanku osobowego Białystok Wiadukt[49].
3 września 2023 – Uruchomienie przystanku osobowego Białystok Zielone Wzgórza, oddanie do użytku przebudowanych peronów nr 1, 2 i 4 na stacji Białystok, uruchomienie Lokalnego Centrum Sterowania "Białystok"[50].
14 marca 2024 – Ponowne uruchomienie dla czynności techniczno-ruchowych stacji Białystok Fabryczny. Punkt zdalnie sterowany z LCS Białystok.
18 marca 2024 – Ponowne uruchomienie przewozów pasażerskich na odcinku Białystok-Ostrołęka[51].
Punkty eksploatacyjne (posterunki ruchu i przystanki) na terenie Białegostoku zaznaczono czcionką pogrubioną, a kursywą punkty zlikwidowane/nieistniejące.
6 (dawna kolej warszawsko-petersburska) Zielonka-Tłuszcz-Łapy-Białystok R1-Białystok Wiadukt-Słobodka-Białystok Zielone Wzgórza-Białystok Towarowy-Białystok-Sokółka-Kuźnica Białostocka-granica Państwa, długość: 220,2 km; otwarcie linii: maj-grudzień 1862 (otwarta jako jednotorowa linia szerokotorowa o prześwicie 1524 mm), zmiana prześwitu na normalnotorowy: 1915. Zelektryfikowana na całej długości linii. Przewozy pasażerskie i towarowe odbywają się na całej długości linii.
32(dawna kolej brzesko-grajewska) Czeremcha-Bielsk Podlaski-Lewickie-Białystok Stadion-Białystok JW 157-Białystok Nowe Miasto-Białystok Południowy-Słobodka-Białystok Zielone Wzgórza-Białystok Towarowy-Białystok, długość: 77 km; otwarcie linii: styczeń 1873 (otwarta jako jednotorowa linia szerokotorowa, dwutorowa do roku 1945), zmiana prześwitu na normalnotorowy: 1915. Zelektryfikowana na długości czterech kilometrów. Przewozy pasażerskie i towarowe odbywają się na całej długości linii.
37 (dawna kolej poleska) Białystok-Białystok (Sitarska)-Białystok Fabryczny-Dojlidy-Białystok Fabryczny IKAJ-Kuriany-Żednia-Waliły-Zubki Białostockie-granica Państwa, długość: 47,1 km; otwarcie linii: 5 grudnia 1886 (otwarta jako jednotorowa linia szerokotorowa, dwutorowa na odc. Białystok-Białystok Fabryczny, równoległy przebieg tzw. towarowej obwodnicy Białegostoku, dalej jako jednotorowa), nie zelektryfikowana, sezonowy ruch pasażerski na odcinku Białystok-Waliły reaktywowany 2 lipca 2016 roku[52], ruch towarowy wyłącznie na odcinku Białystok-Białystok Fabryczny.
38 (dawna kolej brzesko-grajewska) Białystok-Białystok Towarowy-Białystok Zielone Wzgórza-Białystok Starosielce-Białystok Bacieczki-Mońki-Grajewo-Ełk-Giżycko-Korsze-Głomno-granica Państwa, długość: 235,1 km; budowa: 1866–1872; otwarcie linii: styczeń 1873; (otwarta jako jednotorowa linia szerokotorowa, później jako dwutorowa na 103 km odcinku Białystok – Grajewo/granica rosyjsko-pruska, do roku 1945), zmiana prześwitu na normalnotorowy: 1915[53]. Zelektryfikowana na odc. Białystok-Ełk. Przewozy pasażerskie odbywają się na odc. Białystok-Korsze.
515(dawna kolej brzesko-grajewska) Białystok-Białystok Towarowy-Białystok R601-Białystok R603-Białystok Starosielce, długość: 1,915 km. Zelektryfikowana. Przewozy pasażerskie i towarowe odbywają się na całej długości linii.
516Turczyn-Białystok R7-Białystok Starosielce, długość: 1,916 km. Zelektryfikowana, Nieczynna w ruchu pasażerskim.
519(dawna kolej brzesko-grajewska) Białystok Południowy-Białystok R606-Białystok R603, długość: 1,098 km. Zelektryfikowana. Czynna w ruchu towarowym.
556Białystok R602-Białystok R41. Zelektryfikowana. Czynna w ruchu towarowym.
836Białystok R23-Białystok R197. Zelektryfikowana. Czynna w ruchu towarowym.
837Białystok R32-Białystok R126. Zelektryfikowana. Czynna w ruchu towarowym.
Lokomotywownia Białystok, obecnie używana przez PKP Cargo SA.Parowozownia, następnie jako lokomotywownia przy stacji Białystok (ul. Grunwaldzka 76), używana przez PKP Cargo.
Parowozownia przy stacji Białystok Starosielce (nie istnieje).
Kolejowe Zakłady Konstrukcji Stalowych – ostatnia nazwa zakładu: Mostostal Białystok, istniejący w latach 1873–2014 zakład produkujący na rzecz kolei konstrukcje stalowe, mostowe itp. Zakłady powstały na bazie utworzonych przy stacji Starosielce Zakładów Remontowych Zaplecza Kolei Żelaznych[62][63].
Na terenie Białegostoku funkcjonują jednostki organizacyjne przedsiębiorstw:
Pociąg PKP Intercity SA na stacji Białystok.Tablica relacyjna pociągu TLK 18105.Spalinowy zespół trakcyjny SA133-001 używany przez PolregioTablica relacyjna pociągu IR 6112.
Część pociągów PKP Intercity kończy lub zaczyna bieg na stacji Białystok, dla pozostałych jest to stacja pośrednia. Dla części pociągów tego przewoźnika następuje zmiana kierunku (w relacji z/do i przez Ełk i Siedlec) lub zmiana trakcji (w relacji z/do Ełku, Siedlec, Suwałk).
Stacje docelowe pociągów kursujących przez węzeł Białystok w rozkładzie jazdy 2023/2024
Rozkład jazdy pociągów dodatkowych w dniu 22 września 2014 r.
Według rozkładów jazdy pociągów (tab. 536)[67] z lat 50. XX wieku pomiędzy stacjami Białystok Centralny a Starosielce kursowało kilkanaście pociągów na dobę.
Od 20 kwietnia 2018 roku we wszystkich pociągach REGIO na odcinkach pomiędzy stacjami kolejowymi na terenie Białegostoku wprowadzony został „Bilet miejski”[79][80].
9 marca 1989 – wykolejenie się pociągu towarowego w składzie którego znajdowało się sześć cystern z ciekłym chlorem (99,9%) na szlaku Białystok-Białystok Fabryczny[82][83][84].
20 lipca 2009 – zderzenie pociągu osobowego prowadzonego pojazdem serii SA133 z samochodem marki Volkswagen Passat na przejeździe kolejowo-drogowym w km 72,495, w wyniku czego śmierć poniosła 37-letnia kierująca pojazdem, jej 9-letnia córka, kolejne dziecko, 3-letnia dziewczynka w stanie ciężkim trafiła do szpitala[85].
16 kwietnia 2010 – wykolejenie się pociągu towarowego w składzie którego znajdowały się cysterny z gazem propan-butan na stacji Białystok[86][87][88].
8 listopada 2010 – zderzenie dwóch pociągów towarowych na stacji Białystok, w wyniku którego spaleniu uległy dwie lokomotywy, siedemnaście cystern, dwa wagony węglarki, uszkodzona została infrastruktura stacyjna: budynek nastawni Bł1[89], sieć trakcyjna, urządzenia sterowania ruchem kolejowym, tory, zanieczyszczone zostało środowisko[90][91][92].
Na węźle białostockim realizowane są następujące projekty finansowane ze źródeł UE:
„Polepszenie jakości usług przewozowych na liniach objazdowych 31, 32, 36” w ramach projektu „Prace na linii E 75 na odcinku Sadowne – Białystok wraz z robotami pozostałymi na odcinku Warszawa Rembertów – Sadowne”[93], zrealizowany.
„Prace na linii kolejowej nr 32, na odcinku Białystok – Bielsk Podlaski (Lewki)”[94], zrealizowany.
Projekt nr POPW.03.01.00-00-0004/17 „Prace na linii kolejowej nr 32 na odcinku Białystok – Bielsk Podlaski (Lewki)”[95], zrealizowany.
„Projekt i zabudowa systemu ERTMS/ETCS na linii E75 na odcinku Warszawa Rembertów – Białystok”[96], w realizacji.
„Prace na linii E75 na odcinku Czyżew – Białystok”[97][98], w realizacji.
pomnik parowóz Borsig typu Las (fikcyjne oznaczenie Tx100)[99], przed dworcem Białystok, upamiętniający jubileusz 150-lecia kolei na ziemiach polskich, wywieziony do Prostek w kwietniu 2018 roku[100][101].
pomnik wagon tzw. tiepłuszka upamiętniająca przymusowe wywózki Polaków w głąb ZSRR podczas drugiej wojny światowej, ustawiony na terenie Muzeum Pamięci Sybiru[102][103].
pomnik Znak Pamięci Polskiej Golgoty Wschodu upamiętniający przymusowe wywózki Polaków w głąb ZSRR podczas drugiej wojny światowej, ustawiony na terenie stacji Białystok Fabryczny[104].
pomnik Grób Nieznanego Sybiraka, w skład którego wchodzi płyta położona na ostoi koleby na torze 600 mm upamiętniający katorżniczą pracę i deportacje Polaków w głąb ZSRR podczas drugiej wojny światowej[105], na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. Ducha Świętego w Białymstoku przy ul. Sybiraków.
Koleje wąskotorowe w Białymstoku istniały w co najmniej kilku miejscach. Kolej do przewozu moczonego drewna funkcjonowała przy fabryce dykty Hasbacha[109]. Koleje cegielniane istniały m.in. na osiedlu Starosielce i w okolicach dzisiejszego targowiska przy ulicy Kawaleryjskiej[110].
Zespół Szkół PKP im. Ernesta Malinowskiego w Białymstoku, istniejący w latach 1947–2014 pod różnymi nazwami, kształcił w kilku kierunkach kolejowych w szkole zawodowej, technikum i technikum dla dorosłych[112][113][114].
Zespół Szkół Technicznych im. gen. Wł. Andersa w Białymstoku, kształci w kierunku technik transportu kolejowego[115].
↑AndrzejA.MasselAndrzejA., Od Morza Czarnego do Morza Bałtyckiego – z dziejów kolei Brzesko-Grajewskiej, RyszardR.Pyssa (red.), „Świat Kolei” (10/2017), EMI-PRESS, s. 25, ISSN1234-5962.
Kolej warszawsko-petersburska
Kolej brzesko-grajewska
Kolej poleska
Punkty zlikwidowane
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
