„Trinidad”

Typ	karawela
Historia
Hiszpania
Wejście do służby	1519
Zatonął	1522
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	205 t
Napęd
żagle (5)
Uzbrojenie
kilka dział
Załoga	61 (4 powróciło)

Trinidad – karawela z XVI wieku, jednostka flagowa Magellana, jedna z pięciu, która uczestniczyła w jego rozpoczętej 1519 r. wyprawie dookoła świata i jeden z trzech okrętów, które po odkryciu cieśniny Magellana przepłynęły Pacyfik. Po śmierci Magellana statek pod dowództwem Gonzalo Gomeza de Espinosa podjął próbę powrotu w 1522 r. Wyprawy nie ukończył, rozbił się na jednej z wysp należących do archipelagu Moluków po schwytaniu przez Portugalczyków.

Statek miał tonaż 100 albo 110 tunów (205 ton wyporności). Załoga liczyła 61 osób^[1][2], tylko cztery wróciły z wyprawy do Europy, a trzy do Hiszpanii.

Statek nosił pierwotnie nazwę „Santa Catalina de Siena”. Został przejęty przez królewską agencję „Casa de la Contratación” na potrzeby wyprawy Magellana we wrześniu 1518 roku i przemianowany na „Trinidad” (Trójca). Cena zakupu wynosiła 270 000 maravedów (720 dukatów)^[3]. Nieznana jest wcześniejsza historia statku, podobnie jak i pozostałych statków Magellana z wyjątkiem „Victorii”^[2]. Statki były w większości stare, małe, ale w dobrym stanie^[4]. Mierzący 23,46 metrów długości^[5]  „Trinidad”, choć nie największy z nich^[a], był jednak najbardziej zdatnym do żeglugi i najbardziej odpowiednim do tego, aby stać się statkiem flagowym^[4]. Jego załoga liczyła 61 osób^[1][6]. Na pokładzie statku zaokrętowano między innymi sługę Magellana Enrique z Malakki, kartografa Estebana Gómeza, kronikarza Antonia Pigafettę, Ginesa de Mafrę późniejszego odkrywcę i podróżnika oraz Gonzala Espinosę^[5] .

„Trinidad”, wraz z pozostałymi statkami flotylli, opuścił port w Sewilli 10 sierpnia 1519 roku. Flotylla przybyła do Sanlúcar de Barrameda, gdzie zatrzymała się na pięć tygodni^[7]. 20 września opuściła Hiszpanię. „Trinidad”, jako statek flagowy, płynął odtąd na czele wyprawy. Każdy statek musiał zbliżyć się do flagowego przed zapadnięciem zmroku, a następnie podążać za światłami zapalonymi na jego rufie. Okręt flagowy przy pomocy świateł sygnalizował, kiedy pozostałe statki mają zbliżać się lub płynąć. Każdy statek, z którego zauważono ląd, miał strzelać z armaty; co noc na każdym statku ustawiano trzech obserwatorów^[8][9].

26 września flotylla zatrzymała się na Wyspach Kanaryjskich celem uzupełnienia zapasów^[10]. 13 grudnia stanęła na kotwicy w pobliżu dzisiejszego Rio de Janeiro, gdzie ponownie uzupełniono zapasy^[11]. Następnie pożeglowano wzdłuż wybrzeża Ameryki Południowej, zatrzymując się 8 stycznia 1520 roku przy Río de la Plata^[12]. Gdy wyprawa szukała przejścia na morza leżące po drugiej stronie lądu amerykańskiego, u wybrzeży Argentyny została zaskoczona nadejściem zimy. Zimę odkrywcy spędzili w Patagonii^[13].

Dalsza podróż została podjęta dopiero 24 sierpnia^[14]. 28 listopada 1520 roku trzy statki wypłynęły na południowy Pacyfik. Dwa statki: „Santiago” i „San Antonio” zostały w międzyczasie utracone^[b]. Od tej chwili największym statkiem był „Trinidad”^[15]. Magellan nazwał te wody „Mar Pacifico” (Morze Spokojne) z racji jego spokojnych przez cały pierwszy etap podróży wód^[16]. 15 marca 1521 roku żeglarzom ukazały się góry wyspy Samar (wschodnia część archipelagu filipińskiego). Magellan nie widział nigdzie dogodnego miejsca do przybicia, zmienił kurs na południe. 18 marca osiągnięto wyspę Homodon^[17] i zatrzymano się tu na cały tydzień^[18]. 7 kwietnia 1521 roku żeglarze dotarli do wyspy Cebu, gdzie Magellan zarządził dłuższy postój^[19].

27 kwietnia, po śmierci Magellana kapitanem nad całą flotyllą został Duarte Barbosa, szwagier Magellana. Cieszył się on tą godnością zaledwie trzy dni^[20]. Zginął podczas masakry 1 maja 1521 roku. Następnym kapitanem został João Carvalho^[21]. Pozostałe przy życiu załogi statków były zbyt nieliczne, aby obsadzić wszystkie trzy statki, dlatego podjęto decyzję spalenia statku „Concepcion”^[c] i odtąd tylko dwa statki kontynuowały podróż: „Victoria” i „Trinidad”. Oba, 8 listopada 1521 roku, dotarły do wyspy Tidore, w archipelagu Moluków, gdzie spędzono miesiąc na uzupełnianiu zapasów żywności^[22]. W połowie grudnia, oba statki próbowały odpłynąć, ale oderwana kotwica spowodowała poważne uszkodzenia w statku „Trinidad” i ten zaczął przeciekać. Obawiano się, że gdyby całą załogę „Trinidad” zabrano na „Victorię”, to wszyscy umrą z głodu, zanim zdołają dotrzeć do Hiszpanii. Uzgodniono więc, że tylko „Victoria” odpłynie do Hiszpanii, natomiast „Trinidad” zostanie do czasu ukończenia wymaganych napraw^[23].

6 kwietnia 1522 roku, gdy „Trinidad” został naprawiony, opuścił wyspę Tidore z ładunkiem 50 tunów^[d] goździków^[24] i załogą liczącą 54 marynarzy^[25]. Dowódcą został Gonzalo Gomez de Espinosa. Według Bergreena był to "dobry żołnierz, ale kiepski żeglarz"^[26]. Obrał kurs w kierunku Panamy^[25]. W sierpniu „Trinidad” zawinął do jednej z wysp archipelagu Marianów, gdzie trzech mężczyzn zdezerterowało (Gonzalo de Vigo, Martín Genovés, Alonso Gonzáles)^[e][27], następnie statek skierował się na północny wschód i osiągnął 43° długości geograficznej północnej. Wciąż wiały przeciwne wiatry, członkowie załogi ciężko chorowali, prowiant zaczął się kończyć, a w dodatku statek napotkał silny sztorm i uległ poważnemu uszkodzeniu (m.in. złamał się główny maszt). W tej sytuacji po pięciu miesiącach od wypłynięcia z Tidore dowódca kazał zawrócić i w dwa miesiące później statek rzucił kotwicę u brzegów wyspy Dui na północ od Halmahery w archipelagu Moluków^[25]. Załoga liczyła już tylko dwadzieścia osób^[27], gdyż większość zmarła na szkorbut lub inne choroby^[28].

W maju 1522 roku flota siedmiu portugalskich statków pod dowództwem Antonia de Brita dotarła do Tidory w celu aresztowania floty Magellana^[27][29]. Gdy Espinosa dowiedział się, że Portugalczycy są na Tidore, w desperacji wysłał posłańca z listem do portugalskiego dowódcy, prosząc go o pomoc, ale nie doczekał się odpowiedzi. Uszkodzony „Trinidad” z trudem popłynął do Benaconora na Halmaherze, gdzie został przejęty przez statki portugalskie, a załoga wzięta do niewoli. W Benaconora mocno uszkodzony statek i załogę bliską śmierci znalazł Antonio de Brito. „Trinidad” został przyholowany na Ternate, gdzie stanął na kotwicy. Ze statku zabrano wszystkie dokumenty, dzienniki okrętowe, żagle, liny i cenniejszy sprzęt, rozpoczęto też rozładunek goździków. Zerwał się silny szkwał, statek uderzył w brzeg i przełamał się^[27][30]. Szczątki statku zostały wykorzystane przez Portugalczyków do budowy fortu i napraw własnych statków^[31]. Powodem przechwycenia statku i aresztowania Hiszpanów było naruszenie ustaleń traktatu z Tordesillas^[32].

Tylko cztery osoby z załogi „Trinidad” wróciły do Europy. Juan Rodríguez uciekł na portugalskim statku. Komandor Espinosa, Ginés de Mafra, żeglarz i kronikarz wyprawy oraz norweski artylerzysta Hans Vargue przed wysłaniem do Lizbony spędzili dwa lata na robotach przymusowych, a kolejne lata spędzili w portugalskim więzieniu. Vargue zmarł w portugalskim więzieniu^[33][34]. W 1527 roku Espinoza i de Mafra zostali zwolnieni z więzienia. Karol V przyznał Espinozie tytuł szlachecki^[35]. Ponadto Gonzalo de Vigo, jeden z trzech który zdezerterował ze statku we sierpniu 1522 roku, został zabrany z Guam 5 września 1526 roku przez ekspedycję Loaísa, której celem była kolonizacja Wysp Korzennych. Dołączył do ekspedycji i pełnił w niej rolę tłumacza. Nie wiadomo, czy powrócił na Półwysep Iberyjski^[36] .

Spośród zachowanych relacji z podróży najważniejszą jest kronika Pigafetty, opisuje podróż od sierpnia 1519 roku do września 1522 roku. Kronika została opublikowana w 1525 roku w Paryżu^[37]. Pigafetta sporządził także mapy, są jednak niedokładne^[38]. Ponadto zachowały się trzy inne relacje. Ginés de Mafra, marynarz, napisał częściową relację z podróży, podobnie jak galicyjski pilot Francisco Albo. Nie jest jasne, kto jest prawdziwym autorem trzeciej relacji, znanej jako „Roteiro”. Autorstwo przypisuje się „pilotowi z Genovese”. Należą one do nielicznych relacji wyprawy Magellana sporządzonych przez jej uczestników. Pomiędzy relacjami zachodzą czasem różnice co do dat, a przesunięcie wynosi jeden dzień^[38].

W 2018 roku wykonano replikę statku. Budowa trwała 14 miesięcy. Statek waży 200 ton, ma 95 stóp długości i 26 stóp szerokości, pięć pokładów, cztery maszty i pięć żagli. Pełni on rolę pływającego muzeum hiszpańskiej historii morskiej^[39].

• Ferdynand Magellan
• Duarte Barbosa
• João Carvalho
• Gonzalo Gomez de Espinosa^[2]

• Laurence Bergreen: Over the Edge of the World. New York: HarperCollins, 2003. ISBN 978-0-06-1865886.
• Ian Cameron: Magellan and the first circumnavigation of the world. London: Weidenfeld & Nicolson, 1974. ISBN 0-297-76568-X.
• Xavier Castro: Le Voyage de Magellan. La relation d’Antonio Pigafetta du premier voyage autour du monde. Paris: Éditions Chandeigne, collection, 2018. ISBN 978-2-36732-125-7.
• Christian Jostmann: Magellan oder Die erste Umsegelung der Erde. Wyd. 3. München: C.H. Beck, 2020. ISBN 978-3-406-73443-4.
• Francis Henry Hill Guillemard: The life of Ferdinand Magellan, and the first circumnavigation of the globe, 1480–1521. London: G. Philip, 1891. [dostęp 2023-02-25].
• Harry Kelsey: The First Circumnavigators: Unsung Heroes of the Age of Discovery. New Haven: Yale University Press, 2016. ISBN 978-0-300-22086-5.
• Samuel Eliot Morison: The European Discovery of America – The Southern Voyages, A.D. 1492-1616. New York: Oxford University Press, 1974.
• Otero Ricart: Gonzalo de Vigo, el robinson gallego. Faro de Vido, 09/11 2013.
• Carlos Madrid: Galleon: Trinidad. Guampedia, 2023.

• The Nao Trinidad