Układ współczulny

Ten artykuł należy dopracować:

od 2010-09 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł,
→ poprawić styl – powinien być encyklopedyczny,
→ sformatować tekst (pomoc: podział na sekcje, tabele, wzory),
rozsądnie pogrupować poszczególne działania, przedstawić je w formie zależności przyczynowo-skutkowej, sprawdzić poprawność merytoryczną.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Układ współczulny (łac. pars sympathica divisionis autonomici systematis nervosi) – jedna z dwóch głównych części autonomicznego układu nerwowego (obok układu przywspółczulnego), odpowiedzialna przede wszystkim za mobilizację organizmu. Zachowuje stałą aktywność, umożliwiającą utrzymanie homeostazy.

W skład układu współczulnego wchodzą dwa typy neuronów: przedzwojowe i zazwojowe. Krótsze, przedzwojowe neurony swój początek biorą z obszaru od C7 do L2–L3 rdzenia kręgowego, zwanego jądrem pośrednio-bocznym, leżącym w rogach bocznych istoty szarej. Aksony neuronów przedzwojowych opuszczają rdzeń kręgowy w korzeniu przednim i na krótkim odcinku biegną wspólnie z gałęzią przednią nerwu rdzeniowego. Następnie tworzą krótką gałąź zwaną gałęzią łączącą białą, która dochodzi do jednego ze zwojów pnia współczulnego (zwoje przykręgowe), gdzie może tworzyć połączenie z ciałem neuronu zazwojowego. Część jednak swój koniec znajduje w zwojach splotów autonomicznych (zwoje przedkręgowe) leżących w pobliżu narządów ciała, także będących neuronami zazwojowymi. Aksony neuronów zazwojowych łączą się z odpowiednimi organami.

W błonie komórek narządów wewnętrznych występują receptory adrenergiczne: alfa (α₁, α₂) i beta (β₁, β₂, β₃). Receptory alfa najsilniej reagują na cząsteczki noradrenaliny, receptory beta zaś pod wpływem izoproterenolu (izopropylonoradrenaliny). Aktywacja receptorów α₁ i β pobudza, a receptorów α₂ hamuje komórkę. Receptory stanowią kompleks złożony z enzymu i substratu, którym jest ATP. Pod wpływem adrenaliny, noradrenaliny i ich pochodnych, zostaje aktywowana reakcja między enzymem a substratem.

Neurotransmiterem układu we włóknach przedzwojowych jest acetylocholina, która działa na receptory nikotynowe. W odpowiedzi włókna zazwojowe wydzielają noradrenalinę, a przy długotrwałym działaniu także adrenalinę, które z kolei wpływają na receptor adrenergiczny.

Są to kompleksy ATP-azy z ATP i jonami wapnia. Po związaniu adrenaliny tworzenie cAMP w komórce zostaje wyhamowane, a w rezultacie wzrasta w komórce zawartość cGMP i otwierają się kanały dokomórkowego prądu jonów wapniowych. Zarówno receptory α₁, jak i α₂ występują na błonie postsynaptycznej neuronu, jednak tylko receptory α₂ są obecne w błonie presynaptycznej, gdzie pobudzone przez noradrenalinę, na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego wyhamowują dalsze uwalnianie neuroprzekaźnika z zakończeń synaptycznych.

Stanowią kompleksy cyklazy adenylowej z ATP. Aktywacja reakcji między tymi substancjami zostaje zapoczątkowana przez aminy katecholowe i prowadzi do powstania cAMP i pirofosforanu. Cykliczny AMP aktywuje fosforylazę i pośrednio wpływa m.in. na aktywację glikogenolizy.

• część głowowa
  • zwój rzęskowy (łac. ganglion ciliare)
• pień współczulny (łac. truncus sympathicus)
  • część szyjna (łac. pars cervicalis trunci sympathici)
    • zwój szyjny górny (łac. ganglion cervicale superius)
    • zwój szyjny środkowy (łac. ganglion cervicale medium)
    • zwój kręgowy (łac. ganglion vertebrale)
    • zwój szyjny dolny (łac. ganglion cervicale inferius)
    • zwój gwiaździsty (łac. ganglion stellatum)
  • część piersiowa (łac. pars thoracicus trunci sympathici)
    • zwoje piersiowe (łac. ganglia thoracica)
  • część brzuszna (lędźwiowa) (łac. pars lumbalis trunci sympathici)
    • zwoje lędźwiowe (łac. ganglia lumbalia)
  • część miednicza (łac. pars pelvina trunci sympathici)
    • zwoje krzyżowe (łac. ganglia sacralia)
    • zwój nieparzysty (łac. ganglion impar)

• Nerwy trzewne i naczyniowe (łac. rami viscerales et vasculares)
  • nerwy rzęskowe krótkie (łac. nervi ciliares breves)
  • nerwy sercowe (łac. nervi cardiaci)
  • nerwy trzewne piersiowe (łac. nervi splanchnici)
    • nerw trzewny większy (łac. nervus splanchnicus major)
    • nerw trzewny mniejszy (łac. nervus splanchnicus minor)
    • nerw trzewny najniższy (łac. nervus splanchnicus imus)
  • nerwy trzewne lędźwiowe (łac. nervi splanchnici lumbales)
  • nerwy trzewne krzyżowe (łac. nervi splanchnici sacrales)

• splot szyjno-tętniczy wewnętrzny (łac. plexus caroticus internus)
• splot sercowy (łac. plexus cardiacus)
• splot przełykowy (łac. plexus oesophageus)
• splot płucny (łac. plexus pulmonalis)
• splot trzewny (łac. plexus celiacus)
• splot międzykrezkowy (łac. plexus intermesentericus)
• splot podbrzuszny górny (łac. plexus hypogastricus superior)
• splot podbrzuszny dolny (łac. plexus hypogastricus inferior)

• sympatykotonia

• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia Człowieka. T. V. Warszawa: PZWL, 1989, s. 421–422. ISBN 83-200-1230-9.
• Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski, 2007r., „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”, wyd. PZWL.
• Tadeusz Krzymowski, Jadwiga Przała: Fizjologia zwierząt: podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów: praca zbiorowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 91–92, 540. ISBN 83-09-01792-8.
• Stanisław J. Konturek, „Fizjologia człowieka”, wydanie II, 2014 r., wyd. Elsevier.