Ulica Grunwaldzka w Mysłowicach

ulica Grunwaldzka

Stare Miasto
Fragment ulicy Grunwaldzkiej w 2010 roku, widziany od strony ulicy Krakowskiej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Mysłowice
Długość	290 m
Przebieg
↑ Rynek 45 m ← ul. Struga Miejska 195 m ← ul. Krakowska (79) → 290 m ← pl. Wolności →
Położenie na mapie Mysłowic ulica Grunwaldzka
Położenie na mapie Polski ulica Grunwaldzka
Położenie na mapie województwa śląskiego ulica Grunwaldzka
50°14′36,1″N 19°08′25,1″E/50,243361 19,140306
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Grunwaldzka w Mysłowicach – ulica w Mysłowicach, położona w północnej części miasta, na terenie dzielnicy Stare Miasto.

Droga łączy Rynek z placem Wolności, a jej początki sięgają czasów lokacyjnych Mysłowic z przełomu XIII i XIV wieku jako fragment drogi prowadzącej w kierunku Krakowa. Od połowy XIX wieku ulica stała się jednym z głównych traktów handlowo-usługowych miasta z historyczną zabudową – przeważnie kamienicami mieszczańskimi z przełomu XIX i XX wieku, w tym kilkoma zabytkowymi.

Ulica Grunwaldzka przebiega przez teren Mysłowickiej dzielnicy Stare Miasto na całej swojej długości^[1].

Numeracja budynków wzdłuż ulicy rozpoczyna się od strony północno-zachodniej, gdzie ulica Grunwaldzka krzyżuje się z Rynkiem. Droga biegnie w kierunku zbliżonym do południowo-wschodniego, krzyżując się po lewej stronie wyłącznie z ulicą Krakowską (fragment drogi krajowej nr 79), a po prawej z ulicą Struga Miejska i ponownie z ulicą Krakowską. Droga kończy swój bieg przy placu Wolności^[2].

Jest to droga gminna nr 240012S o klasie drogi lokalnej (L). Odcinek drogi pomiędzy Rynkiem a ulicą Krakowską posiada nawierzchnię brukowaną o szerokości 5,5 m, a odcinek pomiędzy ulicą Krakowską a placem Wolności nawierzchnię bitumiczną o szerokości 6,1 m^[3]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 06260^[4], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 41-400^[5].

Ulicą Grunwaldzką, według stanu z połowy 2023 roku, nie kursują żadne pojazdy miejskiego transportu zbiorowego. Najbliższy przystanek autobusowy ZTM znajduje się przy ulicy Krakowskiej (Mysłowice Krakowska)^[6][7].

Ulica Grunwaldzka jest częścią średniowiecznego założenia urbanistycznego miasta Mysłowice z czworobocznym Rynkiem, od którego w liniach prostych rozbiegają się cztery ulice, w tym Grunwaldzka^[8]. Jest on wpisany do rejestru zabytków nieruchomych pod nr. A/1183/72^[9]. Zabudowa wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej pochodzi zasadniczo z przełomu XIX i XX wieku. Są to kamienice reprezentujące różne style architektoniczne – przeważnie eklektyzm^[10][11].

Wzdłuż ulicy na całej swojej długości biegnie czerwony szlak turystyczny – Szlak im. Mariana Kantora-Mirskiego^[12].

Nazwa ulicy Grunwaldzkiej pochodzi od Grunwaldu – miejsca bitwy pod Grunwaldem. Ulica ta w przeciągu swojego istnienia wielokrotnie zmieniała swoją nazwę – najwięcej spośród wszystkich ulic mysłowickiego Starego Miasta^[13].

Ulicę początkowo nazywano drogą bieruńsko-oświęcimską. Budowa otwartej w 1846 roku linii kolejowej do Mysłowic wymusiła przesunięcie części dróg w mieście. W tym też okresie ulica Grunwaldzka we współczesnym śladzie otrzymała nazwę Plesserstrasse (z niem. ulica Pszczyńska)^[3][13]. W latach międzywojennych drogę przemianowano na ulicę Pszczyńską, a jeszcze przed II wojną światową zmieniono jej nazwę na ulicę Marszałka Piłsudskiego^[14].

We wrześniu 1939 roku, po zajęciu Mysłowic przez Niemców, nowe władze przywróciły przedwojenną nazwę ulicy, która funkcjonowała do 1945 roku^[13].

Po II wojnie światowej ulica, prawdopodobnie na krótko, nosiła nazwę ulica Pszczyńska. W 1953 roku, po śmierci Józefa Stalina, ulicę nazwano jego imieniem. Po destalinizacji drodze nadano nazwę ulica Grunwaldzka^[13].

Pierwotne średniowieczne założenie miejskie Mysłowic lokowane na prawie magdeburskim^[15] wykształciło się na przełomie XIII i XIV wieku^[8][16]. W środku obszaru wytyczono czworoboczny rynek, od którego w prostych liniach rozbiegały się ulice^[17], a wybiegająca z narożnika południowo-wschodniego droga, w śladzie późniejszej ulicy Grunwaldzkiej, stanowiła przedłużenie traktu w kierunku Bierunia i dalej do Oświęcimia^[18]. Na drodze tej znajdowała się, strzegąca miasto, Brama Krakowska^[8]. Za rzeczką zwaną Potokiem przecinającą miasto około 100 m od Rynku, ulica się rozwidlała^[18].

Ulica Grunwaldzka była już zaznaczona na najstarszych planach miasta Mysłowice, pochodzących z XVI wieku^[19]. W tym czasie zabudowa miasta była drewniana i uboga^[20], a przy późniejszej ulicy Grunwaldzkiej znajdowały się budynki gospodarcze, przeważnie stodoły. W tym czasie Mysłowice były miastem na wpół rolniczym, jedynie nieznacznie rozwiniętym przestrzennie^[21]. Układ miasta w drugiej połowie XVIII wieku nie uległ większym zmianom, a życie miejskie koncentrowało się wokół rynku, którego układ wyznaczały ulice Bytomska i Grunwaldzka^[22].

W pierwszej połowie XIX wieku zmiany urbanistyczne miasta Mysłowice przebiegały bardzo powoli, a życie skupiało się na obszarze od kościoła Świętego Krzyża przez ulicę Bytomską po Rynek wraz z jego otoczeniem w kierunku południowym^[23][22]. Do połowy XIX wieku budynki na Rynku i przyległych do niej ulicach były dalej drewniane^[10].

Uruchomienie linii kolejowej do Mysłowic 1 października 1846 roku^[24] w kolejnych latach wywarło znaczący wpływ na zabudowę miasta^[25]. Jednocześnie ulica Grunwaldzka, prowadząca z mysłowickiego Rynku przez nakryte koryto Potoku, po pożarach z 1848 i 1852 roku, w których zostały strawione zabudowania gospodarcze, utraciła wiejski wygląd. Ulica została zabudowana murowanymi domami ze sklepami, stanowiąc zalążek głównej ulicy handlowej w mieście^[26]. W latach 50. i 60. XIX wieku znikały budynki gospodarcze i stodoły oraz następowała intensywna zabudowa parcel po spalonych budynkach, a w miejscu domów jedno- lub dwurodzinnych zaczęły powstawać kilkukondygnacyjne kamienice czynszowe^[27].

W 1853 roku wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej stanęło 6 latarni olejowych^[28]. W 1872 roku zmieniono nawierzchnię ulicy^[29], a w 1888 roku przykryto koryto Potoku przecinającego ulicę^[30]. Do 1894 roku ulica Grunwaldzka została wyposażona w wodociąg^[31] i kanalizację^[32].

Wraz z rozwojem handlu w XIX wieku przy ulicy Grunwaldzkiej wykształcił się jeden z ośrodków usługowych miasta Mysłowice. Początkowo obejmował tylko część ulicy przy Rynku, a z biegiem czasu rozszerzył się on na dalszą część ulicy. Na tym obszarze koncentrowały się placówki handlowe, warsztaty rzemieślnicze i lokale gastronomiczne^[33]. Jednocześnie rosnący ruch pasażerski o charakterze turystycznym w latach 1870–1914, przyczynił się do rozwoju mysłowickiego handlu oraz gastronomii^[25]. Nastąpiło to szczególnie po 1890 roku, a większość placówek znajdowała się m.in. wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej^[34].

Przy ulicy Grunwaldzkiej 1 redakcję miała lokalna gazeta mysłowicka; w latach 1853–1860 i od 1898 roku nosiła ona nazwę Myslowitzer Anzeiger^[35]. W 1898 roku przy ulicy Grunwaldzkiej 6 otwarto drugą w Mysłowicach aptekę, której właścicielem był Alfred Cygan^[36]. Przy ulicy Grunwaldzkiej 7 wystawiano systematycznie sztuki teatralne w przystosowanej do tych celów sali widowiskowej dla 420 osób hotelu Grunwald, zwanej Myslowitzer Theater (z niem. Teatr Mysłowicki). W 1907 roku urządzano tutaj także pierwsze seanse kinowe^[37][38].

Pod koniec XIX wieku przygotowano pierwsze plany poprowadzenia do Mysłowic linii tramwajowej. Trasę z Hajduk Wielkich (Chorzowa-Batorego) do Mysłowic przez Katowice i Szopienice oddano do użytku 31 października 1900 roku. Poprowadzono ją przez Piasek do kościoła Świętego Krzyża i dalej wzdłuż ulicy Bytomskiej, a następnie w kierunku ulic Krakowskiej, Grunwaldzkiej i Powstańców do dworca kolejowego^[39].

Do początków XX wieku ulica Grunwaldzka była już w pełni zabudowana. W latach 1855–1888 wzniesiono tutaj 22 budynki z pomieszczeniami handlowymi i gastronomicznymi oraz hotelem. Większość z nich miała wówczas dwie kondygnacje, a cztery budynki (pod nr. 2, 3, 19 i 22) miały ich trzy lub więcej^[40]. W 1913 roku ulica Grunwaldzka była jedną z najgęściej zaludnionych ulic w Mysłowicach. Mieszkały tutaj wówczas 692 osoby^[41] – przeważnie byli to najbardziej zamożni mieszkańcy miasta^[40]. W tym samym czasie w całych Mysłowicach było 96 placówek gastronomicznych i pod względem ich liczebności miasto było wówczas na drugim miejscu na Górnym Śląsku (zaraz za Katowicami), w tym położony przy ulicy Grunwaldzkiej hotel Arnolda Grunwalda pod nr. 7 czy dom noclegowy z restauracją Jacoba Weissa pod nr. 21^[38]. Okres żywiołowego rozwoju Mysłowic przerwany został wybuchem I wojny światowej^[42].

W 1922 roku Mysłowice zostały włączone do państwa polskiego^[43]. W latach międzywojennych historyczny układ urbanistyczny Mysłowic pozostawał bez zmian, a jego główna oś biegła od ulicy Bytomskiej przez Rynek i ulicę Grunwaldzką do dworca kolejowego^[44]. W tym ciągu utrzymywany był wówczas także główny ośrodek handlowo-usługowy miasta, a znajdowały się tutaj najbardziej ekskluzywne sklepy^[14].

Przy późniejszej ulicy Grunwaldzkiej (wówczas ulicy Pszczyńskiej) mieściło się wiele różnego typu placówek usługowo-handlowych, w tym m.in.: pod nr. 1 sklep garderoby męskiej Heinricha Lewkowitza, pod nr. 2 Sklep Artykułów Męskich i Konfekcyjnych Davida Schneemanna^[14], pod nr. 3 Warszawska Pralnia^[45], pod nr. 9 placówka Handlu Książkami i Papierem Teodora Habiera, Centrala Rowerów i Instrumentów Muzycznych^[14] i Drukarnia Max Rolle^[46], pod nr. 15 zakład jubilersko-optyczny Antoniego Piwowara^[47], czy pod nr. 22 Górnośląska Spółka Handlu i Przemysłu^[48] i oddział Polskiego Banku Handlowego^[49].

3 marca 1921 roku nowym właścicielem największego w Mysłowicach hotelu i restauracji Hotelgeschäft Destillation przy ulicy Grunwaldzkiej 7 został Johann Kufieta. Hotel przemianowano na Polonia^[50]. W latach międzywojennych organizowano tutaj koncerty, zabawy karnawałowe i przedstawienia teatralne^[51]. Przy ulicy Pszczyńskiej funkcjonowały też dwie ekskluzywne kawiarnie: Trzy Korony (róg ulic Grunwaldzkiej i Krakowskiej) oraz Weiss^[52].

W 1929 roku otwarto przebudowaną na normalny tor linię tramwajową, która kończyła się w rejonie skrzyżowania ulicy Starokościelnej z ulicą Krakowską, gdzie urządzono mijankę. Rozebrano natomiast wąskotorowe torowisko wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej i dalej w kierunku dworca kolejowego^[53]. W latach 30. XX wieku, w związku z układaniem kabla pocztowego z Mysłowic do Katowic, ułożono nową nawierzchnię na ulicy Grunwaldzkiej^[54].

W czasie II wojny światowej placówki handlowe i gastronomiczne w Mysłowicach skoncentrowane były na dotychczasowych ciągach handlowych, obejmujące m.in. ówczesną Plessestrasse. Właścicielom placówek, którzy byli mieszkańcami miasta i w okresie międzywojennym nie byli zaangażowani w propolską działalność polityczną, po sprawdzeniu ich postaw wobec nowych władz niemieckich, zezwolono na prowadzenie działalności gospodarczej^[55]. W tym okresie skonfiskowano Fabrykę Łyżek przy ówczesnej Plesserstrasse 18 (właściciel fabryki, Żyd Benno Duhl, uciekł do Chrzanowa)^[56] czy też zawłaszczono i oddano pod zarząd komisaryczny znajdującą się pod nr. 3 Drukarnię Ludową Czecha Jana Kotasa^[57]. W tym też okresie Rudolf Niffka był zarządcą komisarycznym, a potem właścicielem sklepu żelaznego Antoniego Kobzdy pod nr. 13, a Paul Kruppa przejął trzy sklepy pod nr. 3, 5 i 8; został on wyznaczony na powiernika wszystkich żydowskich sklepów odzieżowych w mieście^[58].

W czasach Polski Ludowej, 5 maja 1972 roku układ urbanistyczny miasta Mysłowice wraz z ulicą Grunwaldzką został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego^[10][59].

W latach 70. XX wieku wyburzono część zabudowy ulicy Grunwaldzkiej w rejonie placu Wolności. Ówczesna koncepcja urbanistyczna Mysłowic zakładała wyburzenie części kamienic (pośród nich były też obiekty w złym stanie technicznym spowodowanym działalnością kopalni „Niwka-Modrzejów”) i przylegających do nich oficyn, celem podwyższenia rangi śródmieścia pod względem nowoczesnej zabudowy mieszkaniowej^[44]. Dla wyłonienia koncepcji zagospodarowania tego terenu, zorganizowano w 1969 roku konkurs SARP^[60]. W 1973 roku rozpoczęto realizację rozbiórek kilkunastu kamienic w rejonie ulicy Grunwaldzkiej, którą przeprowadzono rok później^[61]. Poza wyburzeniami, w rejonie ulicy Grunwaldzkiej powstało przejście podziemne pod ulicą Krakowską, a z ulicy Grunwaldzkiej wyeliminowano ruch kołowy^[60].

1 kwietnia 1981 roku powołano Miejskie Centrum Kultury, które objęło dwa połączone ze sobą budynki – przy ulicy Grunwaldzkiej 7 i O. Strumieńskiego 4. 1 września 2011 roku placówkę połączono z Mysłowickim Ośrodkiem Kultury i Sztuki „Trójkąt”, powołując Mysłowicki Ośrodek Kultury^[62].

Po 1989 roku zmodernizowano szereg ulic na mysłowickim Starym Mieście, w tym ulicę Grunwaldzką^[63]. 4 listopada 2000 roku bp Gerard Biernacki poświęcił kaplicę Jarlików, którą odbudowano na skwerze przy ulicy Grunwaldzkiej^[64].

Na początku XXI wieku funkcje historycznego centrum miasta Mysłowice zaczęły słabnąć, dlatego też Stare Miasto silniej odczuwało kryzys ekonomiczny, stając się jego jednym z głównych obszarów problemowych. Rewitalizację wówczas podjęto doraźnie^[65]. Stan techniczny zabudowy wzdłuż ulicy w 2013 roku był na ogół zły^[66], a w 2018 roku z uwagi na zły stan techniczny wycofano z eksploatacji kamienicę pod nr. 9^[67]. W połowie 2023 roku przy ulicy Grunwaldzkiej około połowa lokali usługowo-handlowych to były pustostany. Organizowano różnego typu inicjatywy, mające na celu ożywienie tej części miasta, lecz z niewielkim skutkiem^[68].

• Kamienica (ul. Grunwaldzka 3)^[69],
• Kamienica (ul. Grunwaldzka 5)^[69],
• Kamienica (ul. Grunwaldzka 7)^[70],
• Kamienica (ul. Grunwaldzka 9)^[70] – z około 1890 roku^[67],
• Kamienica (ul. Grunwaldzka 11 i 11a)^[70],
• Kamienica (ul. Grunwaldzka 20) – z 1901 roku w stylu eklektycznym; wpisana do rejestru zabytków 7 listopada 2003 roku pod nr. A/104/03^[71],
• Kamienica (ul. Grunwaldzka 22; róg z pl. Wolności 8) – wzniesiona w latach 1891–1892 roku w stylu neorenesansowym; wpisana do rejestru zabytków 7 listopada 2003 roku pod nr. A/105/03^[71],
• Kaplica Jarlików (skwer przy ul. Grunwaldzkiej; róg z ul. Krakowską) – w stylu neobarokowym; poświęcona św. Janowi Chrzcicielowi; pierwotnie ufundowana w 1745 roku przez Jarlików^[72] i wzniesiona przy zlikwidowanej w późniejszym okresie ulicy Modrzejowskiej^[61]; w latach 1927–1928 roku przeniesiona i wybudowana w nowej formie^[72]; w 2000 roku została poświęcona po jej odbudowie w nowej lokalizacji, tj. przy ulicy Grunwaldzkiej, z zachowaniem stylu architektonicznego kaplicy z lat 1927–1928^[64][73]; wpisana do gminnej ewidencji zabytków^[74].

Na początku 2024 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 98 podmiotów gospodarczych z siedzibą przy ulicy Grunwaldzkiej, w tym m.in.: Mysłowicki Ośrodek Kultury (ul. Grunwaldzka 7), Stowarzyszenie Centrum Inicjatyw Społecznych Mysłowice (ul. Grunwaldzka 22) oraz inne fundacje i stowarzyszenia, Biuro Poselskie Posła na Sejm RP Wojciecha Króla (ul. Grunwaldzka 20), Klub Seniora Przyjaciele (ul. Grunwaldzka 7), placówka edukacji wczesnoszkolnej, firmy usługowo-handlowe, przedsiębiorstwa wielobranżowe, jubiler, sklep spożywczy, placówki gastronomiczne, gabinety opieki zdrowotnej, firmy remontowo-budowlane, wspólnota mieszkaniowa, salon fryzjerski, zakład fotograficzny, serwis komputerowy i inne^[75].

Przy ulicy Grunwaldzkiej 8 funkcjonuje URBAN LAB – miejsce współpracy pomiędzy Urzędem Miasta Mysłowice a mieszkańcami, mające na celu aktywizację i integrację społeczności miejskiej m.in. w formie warsztatów, zajęć czy innego typu projektów^[76].

Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Grunwaldzkiej przynależą do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa^[77].

• WeronikaW. Dragan WeronikaW., Przemiany funkcjonalno-przestrzenne Starego Miasta w Mysłowicach w latach 1913–2013, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 3475, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, ISBN 978-83-8012-884-2  (pol.).
• Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Mysłowice na lata 2022–2025, Załącznik do uchwały Nr L/762/21 Rady Miasta Mysłowice z dnia 21 grudnia 2021 r., Mysłowice 2021  (pol.).
• Katalog Archidiecezji Katowickiej. Część II Dekanaty i parafie, Katowice: Kuria Metropolitalna w Katowicach, 2005, ISBN 978-83-922482-7-9  (pol.).
• WładysławW. Pochmara WładysławW., Z dziejów Mysłowic, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1963  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Mysłowice, Załącznik nr 1 do uchwały Nr L/761/21 Rady Miasta Mysłowice z dnia 21 grudnia 2021 r., Mysłowice 2021  (pol.).
• AlfredA. Sulik AlfredA., Historia Mysłowic. T. 1: Do 1922 roku, Wydanie 3. rozszerzone, uzupełnione i poprawione, Mysłowice: Urząd Miasta Mysłowice, 2017a, ISBN 978-83-7593-327-7  (pol.).
• AlfredA. Sulik AlfredA., Historia Mysłowic. T. 2: 1922–1945: Miasto w Polsce odrodzonej 1922–1939 i Trzeciej Rzeszy niemieckiej 1939–1945, Wydanie 2, Mysłowice: Urząd Miasta Mysłowice, 2017b, ISBN 978-83-7593-328-4  (pol.).
• Szkice z dziejów Mysłowic, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach. Społeczny Komitet Obchodu 600-lecia istnienia miasta Mysłowic, Katowice: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1961  (pol.).
• HelenaH. Witecka HelenaH., Moje miasto Mysłowice, Wydanie pierwsze, Mysłowice: Drukarnia B1, 2008, ISBN 978-83-927954-0-7  (pol.).