Ten artykuł dotyczy nakrycia głowy. Zobacz też: uszanka.

Uszanka (ros. ушанка [uˈʂan.kə], czasami zwana żartobliwie czapką uszatką) – ciepłe zimowe nakrycie głowy, wykonane najczęściej z futra, z charakterystycznymi klapami chroniącymi uszy od mrozu. W XIX w. przy klapach pojawiły się troczki, które można zawiązać albo pod brodą (ulepszając ocieplenie uszu), albo na górze (odkrywając uszy).

Uszanka wywodzi się z Rosji, lecz Rosjanie prawdopodobnie zapożyczyli jej krój od Mongołów podczas średniowiecznej mongolskiej inwazji na Ruś Kijowską^[1].

Chociaż uszankę uważa się za typowo rosyjskie nakrycie głowy (w stereotypowym widzeniu świata tzw. prawdziwy Rosjanin powinien nosić właśnie taką czapkę), to futrzane czapki o podobnym kroju są rozpowszechnione także w innych krajach dawnego Związku Radzieckiego oraz w Chinach, Korei Północnej i państwach Europy Środkowej, w tym także w Polsce. Czapki uszanki to często spotykana część umundurowania zimowego służb policyjnych i wojskowych w krajach leżących w zimnym klimacie. Były używane m.in. przez Nationale Volksarmee (armię NRD), gdzie nosiły potoczną, żartobliwą i wulgarną nazwę Bärenfotze^[2], będącą połączeniem wyrazów Bären (niedźwiedzi) i Fotze (wulgarnego określenia żeńskich narządów płciowych).

Sporadycznie jest także używana przez amerykańską policję w miastach na północy USA, takich jak Chicago (stan Illinois), podczas mroźnych zimowych miesięcy^[3][4], a także przez Kanadyjską Królewską Policję Konną^[5]. Bardzo popularna jest w Finlandii i używana jako część zimowego umundurowania wojskowego do dziś^[6].

W Wojsku Polskim uszanka (określana oficjalnie jako czapka futrzana) jest również w użyciu do tej pory. Występuje ona w wariantach dla Wojsk Lądowych z futra w kolorze szaro-beżowym (wz.414/MON), oraz Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej z futra w kolorze czarnym (wz.415/MON). Czapkę futrzaną nosi się w składzie mundurów galowych, wyjściowych i służbowych. Aktualnie nie jest już używana w składzie ubioru polowego, gdzie została zastąpiona przez czapkę z tkaniny z membraną wiatroszczelną^[7].

Czapki uszanki często są szyte ze skórek królików i piżmaków, jakkolwiek do rzadkości nie należą też czapki z futra szarych wilków lub psów. Lepszej jakości czapki mogą być też wykonane z futer lisów, kun lub dobrej jakości skór owczych^[8].

Produkuje się także czapki ze sztucznych materiałów, często przeznaczone na sprzedaż dla turystów. Uszanki szyte ze sztucznego futra czasami są żartobliwie określane jako wykonane z futra ryby, ponieważ nie pochodzi ono od jakiegokolwiek znanego zwierzęcia.

Na poniższych zdjęciach przedstawiono standardową uszankę żołnierza Armii Radzieckiej (1988) i kilka możliwych sposobów jej wiązania oraz noszenia:

Zobacz multimedia związane z tematem: Uszanka

Zobacz hasło uszanka w Wikisłowniku