Violetta Villas (1967) | |
Imię i nazwisko |
Czesława Maria Gospodarek |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Instrumenty | |
Typ głosu | |
Gatunki | |
Zawód | |
Aktywność |
1960–2011 |
Wydawnictwo |
Polskie Nagrania „Muza”, Pronit, Tonpress, Melodia Record Co, Polton, GM Distribution, EMI Music Poland, Accord Song, Jorge Studio, PHU Violetta |
Współpracownicy | |
Władysław Szpilman, Bogusław Klimczuk, Zbigniew Ciechan, Wojciech Kilar, Bogdan Czyżewski, Tadeusz Woźniakowski, Kazimierz Kowalski, Michał Wiśniewski, Czesław Majewski | |
Zespoły | |
Teatr Syrena | |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Violetta Villas, właśc. Czesława Maria Gospodarek z domu Cieślak (ur. 10 czerwca 1938 w Heusy[a], zm. 5 grudnia 2011 w Lewinie Kłodzkim) – polska artystka estradowa, osobowość sceniczna, śpiewaczka pieśni estradowych, operowych i operetkowych, aktorka filmowa, teatralna i rewiowa, kompozytorka, autorka tekstów.
Jej głos był charakteryzowany jako sopran koloraturowy o rozszerzonej skali. Miała słuch absolutny[1]. Grała na fortepianie, puzonie oraz skrzypcach. Przez wielu była uważana za legendę polskiej muzyki, w prasie francuskiej i amerykańskiej określana jako „głos ery atomowej” oraz „biały kruk wokalistyki światowej”[2]. Zdaniem niektórych przez pewien czas uchodziła za „polski symbol seksu”[b]. Mówiła biegle po polsku, francusku i rosyjsku, władała także językiem niemieckim i walońskim.
Przez całą karierę wydała osiem albumów studyjnych, jeden koncertowy, osiem minialbumów oraz 27 singli. Na repertuar Villas składało się kilkaset piosenek w dziesięciu językach (polski, angielski, francuski, niemiecki, włoski, hiszpański, rosyjski, portugalski, neapolitański oraz łacina). Wykonywała głównie muzykę z gatunku tradycyjnego popu, ale i światowe standardy muzyki jazzowej i rozrywkowej, muzykę filmową, poezję śpiewaną, piosenki dramatyczne, kompozycje klasyczne – arie operowe i operetkowe, przedwojenne tanga, pieśni musicalowe oraz muzykę sakralną. W swoich piosenkach często wykonywała wokalizy obejmujące wszystkie rejestry jej głosu (baryton-sopran koloraturowy). Piosenki dla Villas komponowali kompozytorzy, tacy jak np. Władysław Szpilman, Bogusław Klimczuk, Zbigniew Ciechan czy Wojciech Kilar. Poza działalnością solową, nagrała wiele duetów z innymi artystami, takimi jak np. Bogdan Czyżewski, Tadeusz Woźniakowski i Kazimierz Kowalski czy Michał Wiśniewski.
Honorowa obywatelka Lewina Kłodzkiego i New Britain[3].
Rodzina i edukacja
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się 10 czerwca 1938 roku w Belgii w Clinique Sainte-Elisabeth (Klinice św. Elżbiety) w Heusy[4]. Była córką Bolesława Cieślaka (1907–1960) i Janiny z domu Malczyk (1914–1985)[5]. Jej ojciec był górnikiem węgla kamiennego i kapelmistrzem w orkiestrze górniczej[6], a matka zajmowała się domem. Ochrzczono ją imionami Violetta Élisa, lecz ojciec zarejestrował ją w miejscowym urzędzie jako Czesławę Marię[7][5]. Dzieciństwo spędziła w Liège[7]. Dorastała w konserwatywnej rodzinie wraz z siostrą Wandą (1931–2006) i dwójką braci – Jerzym (1933–1987) i Ryszardem (1940–2010)[8][5]. Znała języki obce: francuski, waloński i niemiecki[9]. Jesienią 1946 roku wróciła z rodziną do Polski i zamieszkała w Lewinie Kłodzkim, gdzie ojciec pracował najpierw jako komendant milicji, a później jako zwrotnicowy na kolei[10], a matka była bufetową w restauracji[11].
We wczesnej młodości uczyła się gry na skrzypcach, fortepianie i puzonie[12][13]. Już wtedy wyróżniała się oryginalnym stylem ubioru i nietuzinkowym sposobem bycia[14]. Należała do ogniska muzycznego prowadzonego przez Zygmunta Pepela i pobierała lekcje baletu[7][15][16]. W 1956 roku podjęła naukę śpiewu solowego w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Szczecinie[17]. Po roku przeniosła się do Wrocławia, gdzie przez dwa lata była uczennicą prof. Giseli Posch, a następnie do Warszawy, gdzie pobierała lekcje śpiewu klasycznego u prof. Eugenii Klopek-Falkowskiej[18][19]. Śpiewała w szkolnym chórze[20]. Jej warunki głosowe zapowiadały karierę operową, z której jednak zrezygnowała, chcąc występować na estradzie[21]. W 1960 roku zakończyła edukację w szkole muzycznej, nie zdając egzaminów do czwartej klasy[22][23].
Kariera artystyczna
[edytuj | edytuj kod]Lata 60.
[edytuj | edytuj kod]Utrzymywała, że pseudonim artystyczny wybrała za radą Władysława Szpilmana, tworząc go z pierwszych liter swojego imienia i słowa las[24][23]. W rzeczywistości za powstanie pseudonimu artystycznego piosenkarki odpowiadali muzycy Polskiego Radia, Edward Czerny i Pankracy Zdzitowiecki, którzy nazwisko Villas znaleźli w książce telefonicznej, a imię Violetta faktycznie wymyśliła artystka[23][25].
Z pomocą nauczyciela gry na puzonie, Pankracego Zdzitowieckiego, wzięła udział w przesłuchaniach do Polskiego Radia[26]. Wiosną 1961 roku zrealizowała pierwsze, próbne nagrania radiowe z zespołem Edwarda Czernego[27][24][28]. W tym samym roku wzięła udział w audycji Polskiego Radia „Podwieczorek przy mikrofonie” i zwyciężyła z utworem „Dla ciebie, miły” w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najlepszy polski szlagier[7]; otrzymała 67 479 głosów, podczas gdy następna piosenka na liście – „Jeszcze poczekajmy” w wykonaniu Reny Rolskiej – zebrała ich 33 tys[7]. Dzięki wygranej w plebiscycie wystąpiła w Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie[29], na którym śpiewała piosenki „Dla ciebie, miły” oraz „Si señor”. Na sopocki festiwal powróciła w 1962 roku, zajmując 12. miejsce po prezentacji utworów „Ave Maria no morro” i „Spójrz prosto w oczy”[30]. Po udziale w festiwalu zaczęła regularnie grać koncerty w kraju i za granicą[31]. Była związana ze Stołeczną Estradą, pod której szyldem występowała w zakładach pracy i szkołach[30][32]. Ponadto grała koncerty m.in. w NRD, Rumunii, Czechosłowacji, Izraelu i Belgii[30], gdzie 20 lipca 1964 roku wystąpiła wraz z Orkiestrą Symfoniczną Radia Belgijskiego na Festiwalu Morza Północnego (Noordzeefestival) w sali kasyna w Knokke-Heist. W 1964 roku wyruszyła też na trzy miesiące z trasą koncertową po ZSRR. W jej ówczesnym repertuarze znajdowały się m.in. piosenki „Figa z makiem”, „Do twarzy mi w fartuszku” czy „Przyjdzie na to czas”, ale też pieśń „Ave Maria”[32].
W okresie 1964–1966 trzykrotnie uczestniczyła w Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu: w 1964 roku z piosenką „Przyjdzie na to czas”, w 1965 roku z piosenką „Jak nie to nie” oraz w 1966 roku z piosenką „Jedno słowo: matka”[33], jednak za każdym razem bez powodzenia[34]. W tym okresie wzięła udział w przesłuchaniach do Casino de Paris, jednak mimo pogłosek o chęci podpisania kontraktu z artystką, do współpracy nie doszło[35]. W dniach 5–7 listopada 1965 roku brała udział w III Festival International des Variétés et Music-Halls w Rennes, gdzie zdobyła Grand Prix Internationalle za najlepszą interpretację[36][37]. Sukces odniosła także na Festival International d’art Contemporain w Royan. 8 listopada wystąpiła z Czesławem Niemenem i Piotrem Szczepanikiem w Teatrze Fontaine w publicznej audycji Office de la Radiodiffusion-Télévision Française „Roue de la chance” realizowanej przez André Chanu. Uczestniczyła w radiowych koncertach o międzynarodowej obsadzie, m.in. w Szwajcarii i Republice Federalnej Niemiec. Na przełomie 1965 i 1966 roku często dawała koncerty w Paryżu, m.in. w music-hallu Olympia[38]. W 1966 roku, na osobistą prośbę szefa Olympii Bruno Cocquatrixa, znalazła się w gronie artystów polskiego programu rewiowego Grand Musicall de Varsovie[39]. Premiera programu odbyła się 26 lipca 1966 roku[39], Villas śpiewała m.in. „Ave Maria no morro” i „Hiroshima, mon amour”. Koncert jest znany przede wszystkim z epizodu z kryształowym żyrandolem zawieszonym pod sufitem Olympii, który – według wielu źródeł – drżał podczas występu artystki[39][40]. Ten właśnie fakt stał się inspiracją znanej recenzji mówiącej o „głosie ery atomowej”[41]. Otrzymała recenzje doceniające walor jej głosu i interpretacji pieśni[2][42]. Również w 1966 roku zagrała w drugim odcinku serialu Klub profesora Tutki.
Podczas pobytu w Paryżu przyjęła propozycję zagrania koncertów dla Polonii w USA i Kanadzie[43] oraz nawiązała współpracę z Frederikiem Apcarem, na którego zaproszenie wyjechała do Las Vegas[44]. Od grudnia 1966 roku przez trzy sezony występowała w rewii Casino de Paris[45], początkowo jako „druga gwiazda” u boku Line Renaud, a następnie jako główna artystka wieczoru[46]. Śpiewała piosenki, arie operetkowe i operowe w dziewięciu językach, a w swoim pierwszym programie wykonywała m.in. numery: „Under Paris Skies”, „O sole mio”, „Granadę”, „Libiamo ne’ lieti calici” i „Strangers in the Night”[47][48]. Występowała m.in. z Frankiem Sinatrą, Paulem Anką, Charles’em Aznavourem, Earthą Kitt, Deanem Martinem czy Sammym Davisem[45]. Koszt przygotowania rewii z jej udziałem wynosił 50 tys. dolarów[48]. Jej osobistym stylistą był Patrick Valette, konsultant domu mody Dior[48][49]. Choreografem artystki był Hermes Pan, a ruchu scenicznego uczył ją mistrz tańca Sandro Mandari. Recenzenci z prasy amerykańskiej określali ją „fenomenalną Polką”[50], „głosem ery atomowej” czy „białym krukiem wokalistyki światowej”. Również w 1966 roku występowała z recitalami m.in. w Baden-Baden, Bazylei i Brukseli.
W 1968 roku nagrała program 20 piosenek dla amerykańskiej telewizji i wytwórni Capitol Records[51]. Piosenka i estrada ułatwiły jej kontakt z filmem, a podczas występów w Las Vegas miał dostrzec ją Joe Pasternak[52], dzięki którego wstawiennictwu w marcu 1968 roku rozpoczęła próbne zdjęcia dla wytwórni filmowej MGM. W wywiadach utrzymywała, że zagrała niewielkie role w filmach z Lee Marvinem (Idę tędy), Bobem Hope (Czy znasz mój uśmiech) oraz Glennem Fordem (Niebo z pistoletem)[52], jednak te informacje zostały w późniejszych latach podważone przez dziennikarzy[53]. W grudniu 1968 roku w Sali Kongresowej w Warszawie kilkukrotnie występowała w rewii Villas Revue[54], którą samodzielnie wyreżyserowała i sfinansowała w całości z własnych pieniędzy[55]. Podczas widowiska śpiewała arie operowe i amerykańskie standardy, m.in. „Strangers in the Night” czy „My Heart Belongs to Daddy”[55]. W rewii razem z Villas występowali: zespół akrobatyczny Mortale, zespół cygański Czarne Perły oraz kwartet Beltono[56].
W 1969 roku znów występowała w Las Vegas, a pod koniec roku wróciła do Polski[55]. Konstanty Ciciszwili w tym czasie nakręcił telewizyjny spektakl rewiowy Śpiewa Violetta Villas, a ideą filmu była chęć przybliżenia stylu piosenkarki. Przeciwnicy Villas, m.in. recenzent Sztandaru Młodych Jerzy Eljasiak, poddali film krytyce, obwołując go „kiczem nad kicze”[2] jako nieprzystający do ówczesnej rzeczywistości socjalistycznej. Zwolennicy, m.in. redaktor Janusz Gazda, podkreślali: Pewność siebie, z jaką wkracza na estradę, (...) obnosi swe stroje, demonstruje swe wdzięki i śpiewa najbanalniejsze słowa o miłości (...) ujawniając ekstrawagancję, ale i indywidualność[57].
Lata 70.
[edytuj | edytuj kod]W 1970 roku zagrała mecenasową Barbarę Tylską w filmie fabularnym Jerzego Gruzy Dzięcioł (1971), w którym także wykonała utwór „Oczy czornyje”[58][59]. W grudniu 1970 roku wyjechała na kilka miesięcy w trasę po Australii i Nowej Zelandii, gdzie występowała z rewią „Casino de Paris”[60]. Podczas premiery w Williamson Theatre w Melbourne została przedstawiona jako „pieśniarka z Las Vegas, na stałe mieszkająca w Paryżu, urodzona w Polsce”, czemu zaprotestowała, podkreślając, że urodziła się w Belgii, ale jest Polką[60]. Spotkało się to z oburzeniem dyrektora teatru, Johna Junga, który zakazywał piosenkarce informowania publiczności o miejscu swojego pochodzenia, a podczas występów kazał odłączać jej mikrofon[61]. Villas poparł miejscowy związek artystów i lokalne gazety[62].
Po powrocie do Polski zaangażowała się w życie lokalnej parafii, śpiewając na ślubach i uroczystościach kościelnych[63]. 29 maja 1971 roku zagrała koncert w Melbourne na rzecz Polskiego Komitetu Olimpijskiego. W 1973 roku wystąpiła m.in. w Tokio, Rio de Janeiro i Paryżu. Janusz Kondratiuk zaproponował jej rolę w filmie Dziewczyny do wzięcia, Villas odmówiła udziału w produkcji[64]. W 1974 roku miała zagrać Lucy Zuckerową w Ziemi obiecanej, ale reżyser Andrzej Wajda wkrótce zrezygnował ze współpracy z artystką, rozczarowany jej spóźnianiem się na spotkania i brakiem z nią kontaktu, a w filmie zagrała Kalina Jędrusik[65][66][58]. Spekulowano także, że Villas miała wycofać się z projektu, gdy w drodze na próbę kostiumu czarny kot przebiegł jej drogę, co uznała za zły omen[67]. Inna wersja mówi, iż problemem okazała się usilna chęć Villas do samodzielnego zaprojektowania kostiumów, na co Wajda nie mógł się zgodzić w obawie o ekstragancki gust artystki[68].
W 1976 roku odbyła ogólnoświatową trasę koncertową z zespołem „Podwieczorku przy mikrofonie”, z którym wystąpiła m.in. w ośrodkach polonijnych w USA i Kanadzie[69]. Występowała też w duetach z Kaliną Jędrusik, m.in. w Filadelfii, Nowym Jorku oraz Chicago. Po zakończeniu trasy pozostała w Chicago, co wywołało kontrowersje w Polsce w związku z brakiem uzyskania przez Villas wymaganej zgody na dłuższy pobyt w USA[69]. Ostatecznie wróciła do Polski i ruszyła w trasę koncertową po kraju, jednak przerwano ją po kilku występach[70]. W 1977 roku nagrała płytę pt. Nie ma miłości bez zazdrości, przy której współpracowała m.in. z Agnieszka Osiecką, Leszkiem Bogdanowiczem i Andrzejem Januszką, a także wystąpiła w inscenizowanym recitalu TVP pt. Sentymenty, w którym śpiewała piosenki Osieckiej. W 1978 roku wystąpiła w Teatrze Wielkim w Łodzi w widowisku estradowym Kochajmy się, wykonując w towarzystwie męskiego baletu piosenkę „My Heart Belongs to Daddy”.
Pod koniec lat 70. popadła w ubóstwo[71]. Jesienią 1979 roku zaczęła występować w warszawskim Teatrem Syrena w widowisku rewiowym pt. Trzeci program (reż. Stefan Wenta)[72]. Spektakl okazał się sukcesem frekwencyjnym[73]. Po kilku miesiącach Villas przestała występować w teatrze wskutek konfliktu z Witoldem Fillerem (dyrektorem Syreny) i dyrygentem Ryszardem Poznakowskim[74]. Po rozwiązaniu kontraktu wycofała się z życia publicznego[75]. W czasie trwającej kilka lat przerwy artystycznej rozważała wstąpienie do zakonu[76].
Lata 80.
[edytuj | edytuj kod]W 1983 roku powróciła do aktywnej pracy zawodowej, grając samą siebie w filmie Pawła Pitery Sny i marzenia (1985)[77]. 28 lutego 1986 roku premierowo wystawiła widowisko rewiowe Violetta w Teatrze Syrena w Warszawie[77][78]. Spektakl cieszył się dużym powodzeniem, artystka zagrała ponad 250 przedstawień w kilku miastach w Polsce[79][78]. Podczas jednego ze spektakli poznała Elżbietę Budzynską, która w przyszłości została jej osobistą gosposią[80]. W 1986 roku nagrała nowe piosenki, w tym singiel „Mundial'86”, a także powróciła do koncertowania – wystąpiła m.in. na Festiwalu Piosenki Żołnierskiej w Kołobrzegu i na gali finałowej Miss Polonia 1986 w Krakowie. W tym samym roku, za namową Bogusława Kaczyńskiego, zadebiutowała na scenie operowej, występując w tytułowej roli w operze Carmen na scenie Teatru Wielkiego w Łodzi.
We wrześniu 1987 roku wyjechała z Teatrem Syrena na światową trasę koncertową z rewią Violetta, którą wystawiła m.in. w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Australii i USA, gdzie zagrała np. w nowojorskim Carnegie Hall[81]. Po zakończeniu trasy koncertowej została w USA na cykl występów w Chicago. W tym czasie poznała, a następnie poślubiła Teda Kowalczyka[82]. Wraz z mężem planowała otworzyć teatr rewiowy w prowadzonej przez Kowalczyka restauracji „Orbit”, jednak nie doszło do realizacji tych planów[83][2]. Przed wyborami prezydenckimi w 1988 r. artystkę w „Orbicie” odwiedził wiceprezydent USA George Bush, zapraszając ją do występu w Białym Domu po jego ewentualnej wygranej[84]. W tym czasie powstał także krótkometrażowy fabularyzowany film dokumentalny Zbigniewa Kowalewskiego i Jerzego Kołata Sen o kopciuszku inspirowany życiorysem Villas, ze szczególnym uwzględnieniem kontrowersyjnych wątków z jej życia. Na bazie filmu miał powstać film Rok z Violettą Villas, ale jego produkcja nie doszła do skutku[85].
Po rozstaniu z mężem występowała w restauracji „Eugene’s Fireside” w Morton Grove[86]. Po powrocie do Polski przyjęła propozycję występu w Wesołej wdówce Franza Léhara, wystawianej w Teatrze Wielkim w Łodzi w reż. Sławomira Pietrasa, który jednak szybko zakończył współpracę z artystką, rozczarowany powolnym tempem jej przygotowań i opuszczaniem przez nią prób[87][88]. Na przełomie lat 80. i 90. występowała na scenie Operetki Warszawskiej, a występy cieszyły się dużą popularnością, dlatego organizowano dodatkowe terminy.
Lata 90.
[edytuj | edytuj kod]W 1990 roku miała wystąpić jako gość muzyczny podczas wyborów Mistera Polski w Teatrze Wielkim w Łodzi, jednak z powodu niedotrzymania umowy przez organizatorów nie wyszła na scenę. W 1991 roku uświetniła występem wybory Miss Polonia oraz wyruszyła w trasę z programem pt. „Tygrysica z Magdalenki. Violetta Villas Show”, w której ramach do 2003 roku zagrała łącznie 15 koncertów w Warszawie, Łodzi, Elblągu, Ciechocinku i Pile[89]. W 1992 roku wystąpiła na Festiwalu Arii i Pieśni im. Jana Kiepury w Krynicy-Zdroju[90]. W tym czasie Jerzy Gruza chciał zaangażować Villas do udziału w musicalu Hello, Dolly! wystawianego w Operetce w Krakowie[91]. Po koncercie w Ciechocinku przyjęła od impresario Henryka Michalskiego propozycję wyjazdu na koncerty dla Polonii w Chicago i Nowego Jorku[92]. W 1993 roku premierę miała książka Witolda Fillera pt. Tygrysica z Magdalenki, w której autor podjął istotne wątki biograficzne na temat Villas[93]. Artystka nigdy nie zaakceptowała treści książki, bo uważała wiele opisów za niezgodne z prawdą[94].
23 stycznia 1993 roku odbył się transmitowany przez telewizję koncert Villas w Teatrze Roma, a wybrane fragmentu recitalu wydano w 1994 roku na koncertowym albumie pt. Laleczka. W 1994 roku i 1996 roku ponownie koncertowała w Chicago i Nowym Jorku. Również w 1996 roku wraz z Kazikiem Staszewskim nagrała rewiowo-punkrockową piosenkę „Kochaj mnie, a będę twoją”, wydaną na płycie zespołu Kult pt. Tata 2[95][96]. Piosenka dotarła m.in. do 14 miejsca Listy przebojów Programu Trzeciego[97]. Podczas spotkania w studiu zaproponowała grupie nagranie całej płyty, jednak wycofała się z pomysłu po przeczytaniu negatywnej opinii Staszewskiego o Kościele katolickim[96]. W tym czasie zapraszana była do programów telewizyjnych[95], w których przeprowadzano z nią wywiady bądź śpiewano jej piosenki; wystąpiła m.in. w Ibisekcji Krzysztofa Ibisza, Wieczorze z wampirem Wojciecha Jagielskiego, Szansie na sukces Elżbiety Skrętkowskiej, Od przedszkola do Opola Michała Juszczakiewicza, Na każdy temat Mariusza Szczygła oraz Wideotece dorosłego człowieka Marii Szabłowskiej i Krzysztofa Szewczyka. Koncertowała też po małych miejscowościach[98]. W tym okresie odrzuciła propozycję nagrania albumu z Grzegorzem Ciechowskim i Małgorzatą Potocką, nie godząc się z ich życiem bez ślubu[99].
W 1998 roku otrzymała kryształowy klucz jako symbol honorowego obywatela Lewina Kłodzkiego[100]. Na terenie domu, w którym się wychowała, założyła schronisko dla zwierząt „Moi bracia mniejsi”, a także otrzymała wieczystą dzierżawę wzgórza wokół domu, które nazywała „Skarbkiem”[101]. Wraz z jej powrotem do rodzinnej miejscowości wiązano wiele oczekiwań, m.in. planowano przebudowę miejscowego kina na rewię, ale projekt nie doszedł do skutku[4]. Fakt zamieszkania Villas w Lewinie Kłodzkim stał się okazją do promocji regionu[102][103].
W 1998 roku wystąpiła na rozpoczęciu gali pięciolecia Szansy na sukces w Sali Kongresowej w Warszawie, wykonując piosenkę „Śpiewać każdy może” z Justyną Steczkowską, Katarzyną Cerekwicką i Violą Brzezińską. Dała także recital w pałacu w Antoninie i wystąpiła w widowisku charytatywnym w reżyserii Janusza Józefowicza w Teatrze Buffo; dochód z koncertu przeznaczono na pomoc dzieciom specjalnej troski z ośrodków szkolno-wychowawczych warszawskiej Pragi. W listopadzie 1999 roku wystąpiła z koncertem pt. „Violetta – taka jestem”, reżyserowanym przez Elżbietę Skrętkowską w Teatrze Wielkim w Łodzi i transmitowanym przez TVP2; podczas koncertu wykonała swoje przeboje w nowych aranżacjach oraz z udziałem laureatów Szansy na sukces, a na scenie zaprezentowała się w czterech sukniach, w tym dwóch według projektu Xymeny Zaniewskiej. Pod koniec lat 90. w Sali Kongresowej wystąpiła w koncercie-przeglądzie laureatów Szansy na sukces sezonu 1998/1999, a u jej boku wystąpili wskazani przez nią uczestnicy programu, m.in. Weronika Korthals, Małgorzata Markiewicz i Marcin Ziółkowski. Ponadto dała kolejne recitale w mniejszych miejscowościach.
Lata 2000–2010
[edytuj | edytuj kod]W 2000 roku wyleciała do Londynu, gdzie zagrała trzy koncerty[104]. Po powrocie do Polski zagrała m.in. na Jasnej Górze i we Wrocławiu. W tym samym roku zagrała koncert w Copernicus Center w Chicago[104]. W tym czasie wydano dwie składanki z jej przebojami – Złote przeboje oraz Złota kolekcja: Pocałunek ognia. W listopadzie zagrała trzy koncerty w Londynie, na jednym z nich obecny był Ryszard Kaczorowski[105]. 1 grudnia wzięła udział w transmitowanym przez TVP2 benefisie Wojciecha Dzieduszyckiego w Teatrze Muzycznym Operetka Wrocławska we Wrocławiu.
20 stycznia 2001 roku wystąpiła z recitalem w teatrze operowym Studio Moliére w Wiedniu. 22 stycznia wystąpiła na scenie Opery Lwowskiej w koncercie z okazji benefisu hrabiego Wojciecha Dzieduszyckiego. Również w 2001 roku nagrała album świąteczny pt. Gdy się Chrystus rodzi, a Polskie Nagrania wydały kompaktowe reedycje trzech najpopularniejszych albumów artystki[106]: Violetta Villas, Dla ciebie miły i Nie ma miłości bez zazdrości. 19 listopada w magazynie „Viva” ukazał się obszerny wywiad z artystką, opatrzony sesją zdjęciową. Villas była także gościem wielu programów telewizyjnych, m.in. Wieczór z Jagielskim, Jestem jaki jestem czy Bigosowa – kontrwywiady. W 2001 roku wystąpiła z zespołem De Mono na 10. Yach Film Festiwalu, a także zagrała koncerty w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu. 12 lipca 2002 roku była gwiazdą Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Uzdrowiskowej w Polanicy-Zdroju[106].
W 2003 roku Polskie Nagrania wydały w ramach serii „Polskie perły” płytę z przebojami Villas pt. Do ciebie mamo. Artystka nagrała też minialbum z tangami pt. Walentynkowe hity w duecie z Michałem Wiśniewskim[106]. Wydawnictwo, wydane jako dodatek do jednej z gazet, osiągnęło nakład ćwierć miliona egzemplarzy, uzyskując status platynowej płyty[106]. W tym samym roku wystąpiła z recitalem na 40. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu oraz zagrała serię koncertów w kraju[106]. W 2004 roku wystąpiła w programie Wideoteka dorosłego człowieka, nagrała album świąteczny pt. Kolędy serca w duecie z o. Bogusławem Palecznym i zagrała zamknięty koncert w kasynie „Hotelu Grand” w Warszawie.
8 września 2005 roku złożyła kwiaty pod pomnikiem psa Dżoka na Bulwarze Czerwieńskim w Krakowie oraz wystąpiła w sali Florianka krakowskiej Akademii Muzycznej. Sześć dni później wystąpiła z okazji XII Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Wiedeńskiej w Auli Leopoldyńskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2006 roku dała kilkanaście recitali (m.in. w Poznaniu, Kłodzku i Jeleniej Górze), a Agencja Artystyczna MTJ wydała album pt. Ja jestem już taka, będącą reedycją płyty koncertowej Laleczka z 1994.
W grudniu 2006 roku rozpoczęła leczenie w szpitalu psychiatrycznym[107]. Po opuszczeniu placówki poddała się opiece mecenasa Zbigniewa i swojego nowego menedżera, Andrzeja Sikory[108]. Wzięła również udział w konferencji prasowej, na której zapowiedziała nagranie nowej płyty i zagranie koncertów w największych polskich miastach. Media żywotnie interesowały się zarówno stanem zdrowia piosenkarki, jak i jej przyszłością, co zapoczątkowało pojawianiem się Villas w różnych programach telewizyjnych i tytułach prasowych. Wiosną 2007 roku wystąpiła w jednym z odcinków programu Szansa na sukces, który obejrzało ponad 4 mln telewidzów, a także przez dwa tygodnie publikowała swoje pamiętniki w dzienniku „Fakt”. Podpisała także umowę ze studiem nagraniowym MM Studio oraz wytwórnią płytową, która planowała organizację trasy koncertowej po Polsce, USA oraz Kanadzie i zamawiała kreacje dla piosenkarki w Mediolanie. Z powodu złego stanu zdrowia Villas plany koncertowe nie zostały zrealizowane. 1 czerwca wystąpiła w finale programu Szansa na sukces, który odbył się w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, a przy akompaniamencie fortepianu i orkiestry zaśpiewała piosenkę „Pocałunek ognia” oraz – w czasie pozaantenowym – „Ja jestem już taka”. 10 czerwca obchodziła 69. urodziny podczas koncertu w pałacu w Jastrowcu.
24 czerwca 2007 roku w programie Superwizjer ukazał się materiał pt. „Zarobić na gwieździe” poświęcony Villas. W programie zasugerowano, że piosenkarka była zniewolona przez menedżera Andrzeja Sikorę i mecenasa Andrzeja Świta[109]. Dziennikarka prowadząca śledztwo próbowała odnaleźć aktualne miejsce pobytu piosenkarki, które zostało okryte tajemnicą – ustalono, że Villas przebywała w jednym z domów we wsi Grzędy. Jak cytowano w reportażu, „piosenkarka jest okupowana przez adwokata i menedżera”, a na dowód przywołano konferencję prasową po wyjściu ze szpitala, na której zwrócono uwagę, że podczas rozmowy z dziennikarzami wypowiedzi artystki są „kontrolowane” i „sterowane”. Z dociekań dziennikarskich wynikało, że Sikora nie ma doświadczenia w show-biznesie, a wcześniej „zajmował się skupem złomu”. Od dziennikarki, która pod pretekstem wręczenia prezentu poszukiwała Villas, menedżer miał rzekomo zażądać 8500 zł za możliwość przekazania prezentu artystce. W reportażu wskazano, że dom piosenkarki w Lewinie Kłodzkim nadal pozostaje w stanie ruiny, a zapowiadane remonty wcale nie doszły do skutku. Na początku sierpnia 2007 roku Villas wróciła do Lewina Kłodzkiego, zrywając współpracę z menedżerem i adwokatem. W grudniu wystąpiła z utworem „W Lewinie koło Kudowy” jako gość muzyczny programu Wideoteka dorosłego człowieka.
Od początku 2008 roku nie pojawiała się publicznie. Zwracano uwagę na złą sytuację materialną w jej otoczeniu[110]. W połowie marca Villas udała się do siedziby Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych w Warszawie, w celu zarejestrowania kilku piosenek, aby móc uzyskać wpływy z tantiem. W wyniku jednej z inicjatyw wystosowania listu do ministerstwa[111], otrzymała jednorazowe wsparcie finansowe w wysokości 10 tys. zł, z uwagi za „zasługi dla polskiej kultury”. Na przełomie września i października zwracano uwagę na sytuację piosenkarki, która – zdaniem jej sąsiadów – była zniewolona przez swoją gosposię, Elżbietę Budzyńską. Władze Lewina Kłodzkiego rozważały możliwość wkroczenia do domu artystki, za zgodą prokuratury, by sprawdzić w jakiej formie jest piosenkarka. O niekorzystnej sytuacji artystki wypowiadała się m.in. Dorota Pawlak, która wcześniej przygotowywała reportaże o piosenkarce. Stwierdziła, że Villas jest izolowana od świata zewnętrznego przez swoją opiekunkę[112]. Pod koniec października 2008 roku Villas została zaproszona do programu Szymon Majewski Show[113], w którym udzieliła wywiadu oraz zaśpiewała z Michałem Wiśniewskim piosenkę „Pocałunek ognia”. W październiku ukazała się jej płyta pt. Na pocieszenie serca i uniesienie ducha, zawierająca największe przeboje Villas w nowych aranżacjach oraz wcześniej niepublikowane utwory, w tym „Melancholię”, którą miała nagrać na potrzeby ścieżki dźwiękowej do filmu Trędowata[114]. Promowała płytę w Toruniu, pojawiając się 29 października w klubach Moskwa i Forte Club, a także salonie Empik „Starówka”. W listopadzie wystąpiła gościnnie w programie Jak oni śpiewają, wykonując piosenkę „Nie ma miłości bez zazdrości” w duecie z Arturem Chamskim[113]. W lipcu, sierpniu i wrześniu 2009 roku pojawiła się na Jasnej Górze w Częstochowie, gdzie wspierała budowę Ołtarzy Adoracji Najświętszego Sakramentu, a także sprzedawała swoje płyty.
28 listopada 2009 roku w bazylice w Ziębicach zagrała pierwszy koncert po dwuletniej przerwie. W styczniu 2010 roku dwukrotnie wystąpiła z recitalem w sali balowej pałacu w Jastrowcu, ponadto 22 stycznia wystąpiła w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu i 25 lutego w Filharmonii Wrocławskiej. Po koncercie we Wrocławiu doszło do ostrych przepychanek pomiędzy fanami a pracownikami ochrony, którzy nie chcieli dopuścić ludzi do artystki.
2011
[edytuj | edytuj kod]14 lutego 2011 roku wystąpiła w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach podczas benefisu 50-lecia działalności artystycznej[113]. Podczas uroczystej gali odebrała Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, statuetkę Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych oraz tytuł Honorowego Śpiewaka Muzeum Polskiej Piosenki w Opolu. Był to ostatni publiczny występ Villas[115]. Media i fani krytykowali przebieg koncertu, w tym głównie zaniedbany występ Villas, która pojawiła się na scenie nieuczesana, skromnie ubrana i bez kilku zębów[116].
We wrześniu 2011 roku premier Donald Tusk z uwagi na zasługi Villas dla polskiej kultury, przyznał jej dożywotnią emeryturę w wysokości 4 tys. zł, zamiast dotychczasowej w kwocie 1 tys. zł.
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Została znaleziona martwa 5 grudnia 2011 r. w swoim domu w Lewinie Kłodzkim. Policja otrzymała informację od pogotowia ratunkowego o zgonie artystki ok. godz. 21[117]. Wstępnie uznano, że był to zgon naturalny[117], ale już następnego dnia Prokuratura Okręgowa w Świdnicy poinformowała o wszczęciu postępowania mającego wyjaśnić przyczyny i okoliczności śmierci Villas[118]. Wątpliwości prokuratury budziły warunki sanitarne, w jakich żyła piosenkarka oraz wygląd zwłok Villas wskazujący na zaniedbania medyczne – na jej ciele znajdowały się m.in. odleżyny i krwiaki, była także wychudzona[119][116].
Śmierć wokalistki komentowały zagraniczne media, m.in. w Austrii[120], Chinach[121], Estonii[122], Francji[123], Hiszpanii[124], Meksyku[125], Izraelu[121], Niemczech[126], Rosji[121] i Stanach Zjednoczonych[127]. Smutek z powodu śmierci Villas wyraziła m.in. Barbra Streisand[128].
8 grudnia 2011 roku przeprowadzono sekcję zwłok, która nie wskazała jednoznacznej przyczyny śmierci Villas[117]. Ewa Ścierzyńska, rzeczniczka prasowa Prokuratury Okręgowej w Świdnicy, poinformowała na konferencji prasowej z 9 grudnia 2011 roku, że przyczyną śmierci artystki mogło być zapalenie płuc lub zator tłuszczowy płuc w związku z komplikacjami po złamaniu szyjki kości udowej lewej[117]. 2 lutego 2012 r. prokuratura przekazała za pośrednictwem Polskiej Agencji Prasowej pełne wyniki sekcji zwłok Villas, z których wynikało, że nie można stwierdzić jednoznacznej przyczyny śmierci artystki i że do zgonu mogły przyczynić się zmiany chorobowe, zmiany pourazowe oraz urazy klatki piersiowej[119]. W 2019 roku ujawniono, że śmierć piosenkarki poprzedzała kilkunastogodzinna agonia, a wśród schorzeń przebytych przez Villas wymienia się m.in. marskość wątroby, miażdżycę i udar mózgu[119].
27 czerwca 2012 r. Prokuratura Rejonowa w Kłodzku postawiła Elżbiecie Budzyńskiej zarzuty znęcania psychicznego oraz nieudzielenia pomocy, co miało wpływ na śmierć Villas[129]. 14 listopada 2014 roku Budzyńska została skazana na 10 miesięcy pozbawienia wolności w związku z nieudzieleniem pomocy artystce, sąd uniewinnił ją jednak od zarzutu znęcania się psychicznego nad Villas[130]. W 2019 roku zapadła kolejna decyzja sądu w sprawie Budzyńskiej – kobieta usłyszała wyrok 1,5 roku bezwzględnego więzienia za psychiczne i fizyczne znęcanie się nad Villas. Zarzucono jej pojenie alkoholem artystki i zaniedbanie domu oraz że nie zapewniła swojej pracodawczyni podstawowych warunków do życia (artystka miała niedobory jedzenia i picia). Według prokuratury, przyczyny śmierci artystki nie są znane, nie można więc udowodnić Budzyńskiej bezpośredniego przyczynienia się do zgonu Villas[131].
Pobrany pukiel włosów Villas został przetopiony na dwa diamenty, które przekazano rodzinie artystki[132].
Pogrzeb
[edytuj | edytuj kod]Została pochowana 19 grudnia 2011 roku w Warszawie. Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły się w kościele św. Karola Boromeusza na Powązkach, po czym trumna z ciałem artystki została złożona na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 25-6-1)[133][134].
W ceremonii wzięło udział kilka tysięcy osób, w tym m.in. rodzina piosenkarki, urzędnicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, władze gminy Lewin Kłodzki oraz przedstawiciele środowiska artystycznego, m.in. Ewa Kasprzyk, Mieczysław Gajda, Waldemar Kocoń, Andrzej Rosiewicz i Michał Wiśniewski. Uroczystość pogrzebową poprowadził bp Antoni Długosz. Grzegorz Wilk wykonał „Ave Maria” Franza Schuberta oraz piosenkę z repertuaru Villas – „Melancholie”. Podczas nabożeństwa żałobnego w imieniu ministra kultury Bogdana Zdrojewskiego odczytano napisany przez niego list pożegnalny.
Po międzynarodowych sukcesach
[edytuj | edytuj kod]Współpraca z SB MSW
[edytuj | edytuj kod]27 grudnia 1968 roku dobrowolnie przyjęła propozycję wywiadu SB MSW wystosowaną przez porucznika Zbigniewa Dąbrowskiego, inspektora Wydziału IV (działalność wywiadowcza na Ameryki i Wielką Brytanię), Departamentu I MSW[54], i podpisała oświadczenie o współpracy z komórką organizacyjną ds. wywiadu Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, obierając sobie pseudonim operacyjny „Gabriella”[135][136]. Jej współpraca z SB MSW opierała się na „przekazywaniu informacji o ciekawszych osobach wśród poznanych kontaktów towarzyskich i przypadkowych, które mają bezpośrednie lub pośrednie dotarcie do tajnych materiałów i informacji i pracują w administracji i ośrodkach naukowych w USA (...)”[137]. 3 lutego 1969 teczka kryptonimu „Gabriella” została założona i zarejestrowana w samodzielnej sekcji ewidencji Departamentu I MSW[136].
Współpraca Villas (OZI Gabriella) z SB zakończyła się w sierpniu 1973[138].
Pozytywne strony sławy
[edytuj | edytuj kod]Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych w latach 70. zamieszkała w zakupionej przez siebie wilii w Sękocinie-Lesie, na granicy z Magdalenką[139]. Wzbudzała zainteresowanie nieznanym w owym czasie w Polsce stylem życia[2][140]. Posiadała 2 samochody marki Mercedes. W Magdalence, gdzie nabyła dom, wybudowano studio do nagrań, w ogrodzie był podgrzewany basen, w domu sauna i kaplica[2][141]. Nazywana była „pierwszą celebrytką PRL-u”[141].
W Polsce odbierała dowody uznania: w rodzinnym Lewinie Kłodzkim nazwano jej imieniem dom kultury, a w Stroniu Śląskim uczyniono patronką huty szkła[2]. Zapraszano ją na wywiady, brała udział w programach telewizyjnych, nagraniach radiowych, na scenach w kraju organizowano jej recitale.
Negatywne strony sławy
[edytuj | edytuj kod]W kraju media krytykowały oryginalny styl bycia i ubierania się Villas, który nie przystawał do rzeczywistości socjalistycznej[142]. Po powrocie z USA zarzucano artystce, że jest m.in. rozkapryszona[138]. Dziennikarze poszukiwali skandali na temat Villas[2], zarzucali jej też ubarwianie swych opowieści dotyczących kariery i życia prywatnego[143]. Ponadto padała ofiarą cenzury ze strony działaczy rządowych, którzy blokowali publikacje przychylnych artystce artykułów prasowych[144][142]. Nagrywane przez nią utwory nie były grane w radiu[145].
Posterunek MO w Piasecznie odnotował dwa włamania do willi Villas w Magdalence, które były dotkliwe w skutkach[2]. Podczas jednego z nich, w 1975, z jej rezydencji skradziono m.in. trzy futra z norek o wartości 3030 dolarów, złotą biżuterię, kilkaset dolarów oraz 128 tys. złotych; straty szacowano na 600 tys. zł[146].
W 1992 r, po recitalu artystki w Krynicy Zdroju, Bogusław Kaczyński wyraził przekonanie, że Villas „przecierpiała w swoim życiu bardzo wiele, jej życie to wielkie sukcesy, ale jeszcze większe cierpienia”. Zdaniem krytyka muzycznego, pomimo że tępiono ją i niszczono, była ona w stanie to przetrzymać.
Wizerunek artystyczny
[edytuj | edytuj kod]Była blondynką o niebieskich oczach, mierzącą 1,64 m wzrostu[56].
Od początku kariery jej styl ubierania się poddawano krytyce w Polsce[147]. Autorka książki „Cena sławy” stwierdziła, że indywidualność piosenkarki została niedoceniona oraz że chciano ją „zrównać do szeregu”[148].
Podczas 1. Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie w 1961 roku podporządkowała się naciskom krytyków, a prowadząca koncert Irena Dziedzic zadecydowała, że piosenkarka przed występem ma upiąć włosy w prosty kok[149]. Na festiwalu wystąpiła w dwóch kreacjach, z czego pierwsza miała oburzyć premiera Józefa Cyrankiewicza, a drugą – naprędce przygotowaną – wypożyczyła jej Jadwiga Grabowska[29].
W lipcu 1965 roku przeszła operację plastyczną nosa w szpitalu przy ul. Lindleya w Warszawie[150][35]. Podczas pobytu w Las Vegas miała też poddać się operacji plastycznej piersi[151].
W USA dostrzeżono jej indywidualizm. Wykreowała styl hollywoodzkiej gwiazdy z lat 60., który realizowała przez całą karierę. Znana była z długich, kręconych blond włosów – często nosiła treskę[152][153]. Często pokazywała się publicznie w naturalnych futrach, a na estradzie występowała w balowych, bogato zdobionych sukniach[154].
Marta Sztokfisz napisała w jej biografii, że określano ją jako „królową kiczu”. Ponadto w prasie pojawiały się określenia: „Madame Skandal”, „Laleczka”, „Tygrysica”. Zdaniem Karoliny Korwin-Piotrowskiej, Villas w latach 70., spełniała wyobrażenia Polaków o „gwieździe z wielkiego świata”[155].
Charakterystyka głosu
[edytuj | edytuj kod]Obdarzona była sopranem spinto, ze zdolnością do wykonywania partii koloraturowych, mogącym osiągnąć brzmienie zarówno liryczne, jak i dramatyczne[156].
Kwestia skali głosu Villas pozostaje nierozstrzygnięta. Najczęściej określana jest jako cztero-[157][158] lub pięciooktawowa[156]. Na wideo mierzącym jej skalę głosu na podstawie zapisów z różnych okresów Villas dysponuje zakumulowaną skalą od c (małego) do a4 (czterokreślnego), czyli cztery oktawy i seksta wielka[159] (4,7 oktawy). Należy pamiętać, że fizyczna możliwość emisji skrajnych tonów nie jest równoznaczna z faktyczną ich dyspozycją w każdych warunkach (zob. tessitura).
Rozszerzona skala głosu stanowi ewenement głosowy w skali światowej, zarówno w muzyce popularnej, jak i operze. Dzięki możliwościom głosowym nazywana była „białym krukiem wokalistyki światowej”, często była też porównywana do Ymy Sumac, peruwiańskiej śpiewaczki[c][160][161].
Podczas nagrań muzycznych oraz na koncertach demonstrowała swoją skalę, wykonując glissanda, czyli wokalizy obejmujące wszystkie rejestry jej głosu[90].
Pozostała działalność artystki
[edytuj | edytuj kod]Villas, jako wykształcony muzyk, dała się poznać również jako kompozytorka muzyki rozrywkowej[141]. Komponowała utwory zazwyczaj utrzymane w klimacie ballady, jak m.in. „Mechaniczna lalka”, „W Lewinie koło Kudowy”, czy „Kiedy mi przyjdzie zasnąć na dłużej”, ale również swinga i tradycyjnego popu, jak „Nie ma miłości bez zazdrości”, „Kto się komu śni”. Podejmowała się również działalności tekściarskiej, której efektem były piosenki m.in. „Ja już taka jestem”, „Miłością znów żyję” i „Pocałunek ognia”.
28 kwietnia 2007 roku miała miejsce premiera „Pamiętników Violetty Villas” – cyklu sześciu obszernych artykułów autobiograficznych prezentowanych na łamach dziennika „Fakt”. Artykuły nosiły tytuły: „Jak wyrwałam się ze wsi”, „Musiałam zostawić syna”, „Jak przestałam być Czesławą”, „W Las Vegas byłam gwiazdą”, „Zazdrość zabiła tę miłość” oraz „Podstępem zamknęli mnie w psychiatryku”.
Utrzymywała, że podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych napisała autobiografię Nie wstydzę się swoich łez[140]. Kolejną książkę, Moje cierniowe korony, Villas miała napisać w latach 90.[162]. Obie książki nie zostały nigdy wydane, a ich rękopisy rzekomo znajdowały się w archiwum artystki.
Projektowała niektóre swoje suknie i kostiumy sceniczne[163].
Zajmowała się działalnością charytatywną. W latach 60. wspierała fundusz budowy Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie, w późniejszym czasie częściowo sfinansowała aparaturę medyczną[d].
Była członkinią Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych.
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Uważała się za patriotkę, a podczas występów za granicą podkreślała silne przywiązanie do Polski[62]. W wywiadach podkreślała swoją silną wiarę w Boga[164][165]. Nie chodziła jednak do kościoła[164].
Związki
[edytuj | edytuj kod]Była trzykrotnie zamężna, we wszystkich przypadkach po ślubie cywilnym[166]. 21 lutego 1955 roku za zgodą sądu (miała wówczas 16 lat) zawarła związek małżeński z porucznikiem wojsk pogranicza Piotrem Gospodarkiem (ur. 10 maja 1934)[167][168], z którym miała syna Krzysztofa (ur. 8 stycznia 1956)[6]. Po ślubie zamieszkała z mężem w domu jej rodziców[169]. W 1957 roku opuściła rodzinę i wyjechała kształcić się do Szczecina, gdzie mieszkała u swojej siostry[2]. Ostatecznie rozwiodła się z mężem[170]. W 1964 roku zamieszkała z synem na warszawskim Solcu[171]. W latach 60. była związana z Januszem Ekiertem, muzykologiem i dyrektorem hotelu Dunes Majorem Arterburnem Riddle, który rozstał się z nią w 1973 roku[172][173]. Plotkowano, że miała także romans z Robertem Warsem i Frankiem Sinatrą[174][175]. W 1967 roku poślubiła amerykańskiego przedsiębiorcę Harry’ego Benjamina Maltera, z którym również się rozwiodła[potrzebny przypis].
W 1987 roku podczas trasy koncertowej z Teatrem Syrena w Chicago poznała Tadeusza „Teda” Kowalczyka[176]. Po zakończeniu występów, na prośbę właścicielki polonijnego klubu Polonez, została jeszcze dwa tygodnie dłużej w Stanach Zjednoczonych. Wtedy też nawiązała bliższą więź z przedsiębiorcą, a 6 stycznia 1988 roku wzięli ślub[177]. Na trwające pięć dni przyjęcie weselne w Chicago zaproszonych zostało 1500 gości[178]. Villas zaprezentowała się na weselu w 21 kreacjach[178]. Nagranie z przyjęcia zostało wydane na kasecie wideo, którą sprzedawano za 80 dol[2][178]. Koszt organizacji wesela wynosił 300 tys. dol[179]. Państwo młodzi spędzili miesiąc miodowy w Honolulu. W październiku 1988 Kowalczyk złożył pozew rozwodowy[86], a po zakończeniu małżeństwa udzielał wielu wywiadów, w których zarzucał Villas m.in. „wielogodzinne modły i większe umiłowanie do zwierząt niż do seksu”[148]. Zmarł 10 maja 2006 roku na raka[180].
Po rozwodzie z Kowalczykiem nie związała się już z żadnym mężczyzną[88].
Schronisko dla zwierząt
[edytuj | edytuj kod]Znana była ze dobroczynności dla zwierząt, które często nazywała „braćmi mniejszymi”[e]. Po powrocie do Polski zaczęła gromadzić w Magdalence dużą liczbę psów i kotów, które niekontrolowanie się rozmnażały[181][182]. Z czasem dom wykupili sąsiedzi, państwo Jankilewiczowie, którzy byli poirytowani uciążliwym sąsiedztwem Villas, objawiającym się m.in. ujadaniem psów[183]. Po przeprowadzce do Lewina Kłodzkiego na przydomowej posesji założyła schronisko dla zwierząt „Moi bracia mniejsi”[f][101]. Artystce zarzucano, że przyjęła do niego za dużo zwierząt (było w nim ponad 150 psów i 300 kotów) i przestała sobie z nimi radzić, na skutek czego ich stan był zły i zaczął zagrażać epidemiologicznie okolicznym gospodarstwom. Negatywne opinie o jej schronisku wydał wojewódzki inspektor sanitarny, wszczęto także dochodzenie przeciwko Villas, oskarżając ją o znęcanie się nad zwierzętami[181]. Sprawa została zawieszona po tym, jak artystka podpisała umowę ze schroniskiem „Azorek” w Obornikach, do którego stopniowo przeniesiono część zwierząt, a pozostałe zostały poddane sterylizacji i znajdowały się pod stałą opieką weterynaryjną[184].
Występowała z koncertami wspierającymi organizacje charytatywne (m.in. Fundacja Prometeusz). Dochody z recitali w dużej mierze przyznaczała na utrzymanie swojego schroniska[185]. Prowadzenie schroniska pogłębiało problemy finansowe Villas, dlatego artystka w 2004 roku zaapelowała o pomoc, a na jej wezwanie odpowiedziała m.in. Edyta Górniak, która wspólnie z rodzicami wybudowała pomieszczenia dla kotów oraz wspomogła Villas finansowo[186][187].
Na początku 2007 roku lokalne władze samorządowe zdecydowały się zamknąć schronisko po tym, jak Villas została hospitalizowana po pobycie w szpitalu psychiatrycznym[188]. W jednym z portali internetowych podano, że „blisko 70 psów z przytuliska zostało odwiezionych do dwóch innych schronisk”[189]. Po wyjściu ze szpitala Villas zapowiedziała chęć odzyskania zabranych zwierząt.
Choroby i uzależnienia
[edytuj | edytuj kod]Istnieją poszlaki, że Villas zmagała się z uzależnieniem od alkoholu, morfiny oraz innych używek[190]. Służba wywiadowcza, z którą była związana, odnotowywała rzekome przypadki zakupu przez Villas narkotyków i wywołanych przez nie anormalnych zachowań artystki za granicą[190][135]. Podobne notatki SB sporządzała ws. problemów Villas ze zdrowiem psychicznym[191]. 14 lipca 1976 roku Ambasada PRL w Republice Federalnej Niemiec przez pośrednictwo kierownika działu prasowo-reklamowego Pagart-u Eugeniusza Grubera informowała Służbę Bezpieczeństwa o nerwowej chorobie Villas i wnioskowała o „bezzwłoczny jej powrót do Polski i poddanie leczeniu szpitalnemu”[190][191][192].
18 lutego 1977 roku, w związku z samowolnym przedłużeniem swojego pobytu w USA i zatrzymaniu się w drodze powrotnej w RFN, by zakupić narkotyki, zastrzeżono jej paszport i wyjazdy z Polski[75].
Od końca grudnia 2006 roku Villas przebywała w szpitalu psychiatrycznym w Stroniu Śląskim. Szwagier artystki, Jan Mulawa, na jej prośbę wezwał pogotowie. Współpracownicy artystki zaprzeczali, jakoby pobyt w szpitalu był spowodowany chorobą psychiczną[189], jednak, jak przyznała rodzina, Villas od lat cierpiała na zaburzenia urojeniowe[193]. Procedura przyjęcia do szpitala odbyła się w trybie nagłym. Villas była skrajnie wyczerpana z powodu niedożywienia. Otrzymała jednoosobowy pokój, podano jej leki psychiatryczne, jej stan szybko się poprawił. Po dwóch tygodniach adwokatowi udało się uzyskać zgodę sądu na kontakt z piosenkarką, według niego Villas została hospitalizowana bezpodstawnie. W wyniku tych działań sąd okręgowy na wyjazdowym posiedzeniu, które miało miejsce w szpitalu, umorzył sprawę o bezpodstawne hospitalizowanie, gdyż Villas wyraziła wolę dobrowolnego poddania się leczeniu[194]. 19 stycznia 2007 roku opuściła szpital, a tydzień później wzięła udział w konferencji prasowej, podczas której zarzuciła rodzinie, że próbowała pozbawić ją wolności, a syna Krzysztofa oskarżyła o próbę przejęcia jej majątku. Ponadto wyraziła chęć powrotu do Lewina Kłodzkiego. Podawano informacje, że jej dom jest remontowany, choć dziennikarskie śledztwo nie potwierdziło tej informacji.
Wpływ na popkulturę i upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Od początku kariery Villas stała się jedną z najbardziej charakterystycznych postaci polskiego show-biznesu[2]. Była wielokrotnie parodiowana w programie satyrycznym Szymon Majewski Show, a w jej rolę wcielała się Beatrycze Łukaszewska.
Powstał szereg filmów biograficznych o artystce, takich jak np. „Violetta Villas”, czy „Sen o kopciuszku”. Villas jest bohaterką książek Witolda Fillera pt. „Tygrysica z Magdalenki”, Marty Sztokfisz pt. „Cena sławy”, Marka Różyckiego pt. „Gwiazdy w oczach, czyli Hollywood po polsku”, Tomasza Raczka pt. „Karuzela z idolami: gwiazdozbiór osobisty”, Marcina Szczygielskiego pt. „Kallas. Opowieść o przyjaźni Violetty Villas i Kaliny Jędrusik” oraz wydanej w 2011 roku biografii autorstwa Izabeli Michalewicz i Jerzego Danielewicza pt. „Villas. Nic przecież nie mam do ukrycia”[195].
W 2000 roku nakręcono film Bellissima, w którym postać grana przez Ewę Kasprzyk stylizowała się na Villas i była nią zafascynowana.
W 2012 roku rodzina artystki złożyła wniosek do Urzędu Patentowego o zastrzeżenie pseudonimu „Violetta Villas” jako znaku towarowego[196].
W 2012 roku na deskach warszawskiego Teatru Kamienica wystawiono opartą na życiu artystki sztukę „Kallas”, w której w rolę Villas wcieliła się Ewa Kasprzyk, a w 2015 roku w łódzkim Teatrze Nowym odbyła się premiera sztuki „Violetta Villas/Melancholia”, oparta na życiu artystki. We wrześniu 2016 roku w Nowym Teatrze im. Witkacego w Słupsku odbyła się premiera spektaklu „Las Villas”, w którym w rolę piosenkarki wcieliła się Hanna Piotrowska.
Znaczenie Villas w kulturze masowej podkreśla Tomasz Raczek w swojej książce „Karuzela z madonnami”[197].
Utwór „Czesława” polskiej wokalistki Sanah jest inspirowany jej postacią[198].
10 czerwca 2023 roku odsłonięto pomnik Violetty Villas w Lewinie Kłodzkim. Uroczystość miała miejsce w 85 rocznicę urodzin artystki.[199]
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]Spektakle teatralne i rewiowe
[edytuj | edytuj kod]Premiera | Tytuł | Teatr | Reżyser |
---|---|---|---|
26 lipca 1966 | Grand music hall de Varsovie | Olympia | Bruno Coquatrix |
grudzień 1966 | Casino de Paris | Dunes | Frederic Apcar |
28 grudnia 1968 | Villas Revue | Sala Kongresowa | Violetta Villas |
sierpień 1977 | Kochajmy się | Teatr Wielki | Janusz Rzeszewski |
październik 1979 | Trzeci program | Teatr Syrena | Stefan Wenta |
28 lutego 1986 | Violetta | Teatr Syrena | Witold Filler |
14 września 1987 | Carnegie Hall |
Trasy koncertowe
[edytuj | edytuj kod]Rok | Program | Miejsce |
---|---|---|
1969 | Casino de Paris | USA – Australia |
1976 | Podwieczorek przy mikrofonie | USA – Japonia – Australia |
1986–1988 | Violetta | Europa – USA – Kanada |
1992–1994 | Violetta Villas Show | Polska – USA |
2009–2010 | Na pocieszenie serca i uniesienie ducha | Polska |
Dyskografia
[edytuj | edytuj kod]Nagrody i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- 1961 – „Najlepszy szlagier roku” za piosenkę Dla Ciebie miły
- 1964 – „II nagroda w konkursie radiowym na piosenkę KFPP Opole” za piosenkę Przyjdzie na to czas
- 1965 – „Grand Prix International d’Interpretation” za piosenkę Ave Maria No Morro
- 1987 – „Honorowe Obywatelstwo miasta New Britain”
- 1991 – „Sex-kobieta roku”
- 1996 – „Order świętej Brygidy”
- 1999 – „Honorowe Obywatelstwo miasta Lewin Kłodzki”
- 2008 – „Nagroda Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego”
- 2011 – Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[200]
- 2011 – „Nagroda Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych”
- 2011 – „Nagroda Honorowego Śpiewaka Muzeum Polskiej Piosenki w Opolu”
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Obecnie dzielnica miasta Verviers. Villas za swoje miejsce urodzenia podawała Liège, będące stolicą tamtejszej prowincji.
- ↑ Na zachodzie określana jako „seksbomba z Polski”, wyróżniona m.in. tytułem „sex-kobiety roku 1991”.
- ↑ Porównanie do Ymy Sumac jako pierwszy zastosował Rene Boudier, w gazecie Les Lettres françaises w lipcu 1966.
- ↑ Informacja pochodzi z publikacji Expressu Wieczornego, Artyści dla Centrum Zdrowia Dziecka.
- ↑ Nazwa Bracia Mniejsi odnosi się do grupy zakonów żebrzących.
- ↑ Patrz: Wykaz schronisk pod nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej (stan na koniec 2003, woj. dolnośląskie).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Justyna Przyborowicz: Violetta Villas. Słuch absolutny i piękny sopran. Zapis wywiadu radiowego z Romanem Szczepankiem, Radio Opole, 2017-03-08. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Witold Filler: Tygrysica z Magdalenki. Dom Wydawniczy Szczepan Szymański, 1993, s. 15, 32, 55, 56. ISBN 83-85606-06-8.
- ↑ Capital: W USA płaczą po Villas. Fakt, 2011-12-06. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 10.
- ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 230.
- ↑ a b Filler 1993 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d e Filler 1993 ↓, s. 8.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 87.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 231.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 49.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 231–232.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 6, 11.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 239.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 232, 238–239.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 16.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 232–233.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 30.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 13.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 236–238.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 44.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 12–13.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 46–47.
- ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 241.
- ↑ a b Violetta Villas – życie i twórczość. Culture.pl. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 42.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 40.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 15.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 240.
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 242–243.
- ↑ a b c Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 54–55.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 20.
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 244–245.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 56, 66–67, 73.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 247–249.
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 247.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 68–69.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 247–248.
- ↑ Bartosz Koziczyński: 333 popkultowe rzeczy... PRL. Vesper, 2007. ISBN 978-83-6015-964-4.
- ↑ a b c Filler 1993 ↓, s. 31–32.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 74.
- ↑ Piotr Wojtasik: Violetta Villas. Głos ery atomowej. Dzień dobry TVN, 2019-03-09. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 76–77.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 78.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 36.
- ↑ a b Filler 1993 ↓, s. 40.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 83.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Violetta Villas. „The Vista Press, nr 132”, 1967-07-26. (ang.).
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 86.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 37.
- ↑ Wojciech Kwapisz , Violetta Villas. Z archiwum Polskiego Radia. Suplement dołączony do płyty, Polskie Radio, 2019 .
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 91.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 92.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 105.
- ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 261.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 107.
- ↑ Janusz Gazda. „Ekran, nr 3”, 1971. Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. ISSN 0013-3299.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 138–139.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 267.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 119.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 119–120.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 120.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 136.
- ↑ Justyna Kobus , Karolina Bielawska nakręci film o Violetcie Villas [online], TVN24, 18 lipca 2016 [dostęp 2019-11-11] .
- ↑ Tadeusz Sobolewski: Wajda, Lubelski, Tadeusz. Gazeta Wyborcza, 2006-03-13. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ N. G.: Bez cenzury: Ziemia obiecana. Wydawnictwo Miejskie Poznania, 2013-06-16. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Daniel Olbrychski: Anioły wokół głowy. Przemysław Ćwikliński, Jacek Ziarno (współpraca). Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992, s. 211. ISBN 83-7066-387-7.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 268.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 150–151.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 155—156.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 167.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 162.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 271.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 171.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 158.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 173–174.
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 273.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 174.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 273–274.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 177–178.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 183.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 274–275.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 207.
- ↑ Mirosław Pęczak, Marcin Kołodziejczyk: Czesława. Opowieść o samotności i śmierci Violetty Villas. Polityka, 2011-12-14. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Wacław Krupiński. Wywiad ze Zbigniewem Kowalewskim. „Przekrój”, 1988-07-17. Presspublica. ISSN 0033-2488.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 204–205.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 208–209.
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 276.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 227, 234.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 235.
- ↑ Adam Domański: Musicale i „Sześćdziesięciolatek”. E-Teatr, 1992-06-01. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 234.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 224.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 224, 229.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 239.
- ↑ a b Kazik Staszewski, Rafał Księżyk: Idę tam, gdzie idę. Autobiografia. Wydawnictwo Kosmos Kosmos, 2015, s. 264–265. ISBN 978-83-942140-1-2.
- ↑ Kochaj mnie, a będę twoją [online], Archiwum Listy Przebojów Programu Trzeciego [dostęp 2019-11-11] .
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 239, 245.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 279.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 244.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 246–247.
- ↑ Z Wrocławia w Kotlinę Kłodzką, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, kwiecień 2000 .
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 280.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 253.
- ↑ Krystyna Pytlakowska. Violetta Villas o Bogu i życiu w czystości. „Viva”, 2001-11. Edipresse Polska. ISSN 1426-9554.
- ↑ a b c d e Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 258.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 282.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 282–283.
- ↑ Krzysztof Zawistowski , Violetta Villas [online], Orange, 6 grudnia 2011 [dostęp 2019-11-11] .
- ↑ „Fakt”, 2008-03-15. Ringier Axel Springer Polska. ISSN 1731-7118.
- ↑ „Fakt”, 2008-06-19. Ringier Axel Springer Polska. ISSN 1731-7118.
- ↑ Bartłomiej Węgrzyn: Powrót Violetty Villas?. Dzień Dobry TVN, 2008-10-25. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ a b c Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 269.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 266.
- ↑ Zobacz ostatni koncert Violetty Villas. Echo Dnia, Świętokrzyskie, 2011-12-06. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 284.
- ↑ a b c d Violetta Villas nie żyje. Wprost, 2011-12-05. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Przyczyna śmierci Violetty Villas już znana. Wirtualna Polska, 2011-12-08. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ a b c Agnieszka Dobkiewicz: Violetta Villas umierała w cierpieniach kilkanaście godzin. Gazeta Wyborcza, 2019-11-11. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Śmierć Villas poruszyła zagraniczne media. Party, 2011-12-18. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ a b c Cały świat komentuje śmierć Violetty Villas. 2011-12-07. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Jürgen Tamme , Suri laulja Violetta Villas [online], Posttimees Maailm, 6 grudnia 2011 [dostęp 2019-11-11] (est.).
- ↑ Judith Silberfeld: Décès de Violetta Villas, la «Dalida polonaise». Yagg, 2011-12-07. [dostęp 2019-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-22)]. (fr.).
- ↑ Muere soprano polaca Violetta Villas. La Razón, 2011-12-06. [dostęp 2019-11-11]. (hiszp.).
- ↑ Muere la soprano Violetta Villas. El Universal, 2011-12-06. [dostęp 2020-04-14]. (hiszp.).
- ↑ Chansonsängerin Violetta Villas ist tot. Focus, 2011-12-06. [dostęp 2019-11-11]. (niem.).
- ↑ Vegas singer Violetta Villas dies in native Poland. CBS News, 2011-12-06. [dostęp 2019-11-11]. (ang.).
- ↑ Streisand wstrząśnięta śmiercią Villas. [dostęp 2021-07-26].
- ↑ Małgorzata Moczulska: Prokurator: Opiekunka znęcała się nad Violettą Villas. Gazeta Wrocławska, 2012-06-27. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Sąd: dziesięć miesięcy więzienia dla opiekunki Violetty Villas. Onet, 2014-11-14. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Opiekunka Violetty Villas winna znęcania się. Sąd w końcu wydał wyrok. PinBook, 2019-10-31. [dostęp 2019-10-31].
- ↑ Diamenty Violetty Villas. Diament Pamięci. [dostęp 2019-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-11)].
- ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 2017-10-27.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: VIOLETTA VILLAS, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-06-15] .
- ↑ a b Instytut Pamięci Narodowej BU 00170/618.
- ↑ a b I. Michalewicz, J. Danilewicz: Villas (...) dz. cyt.. s. 106.
- ↑ Fragment oświadczenia artystki, IPN BU 00170/618.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 124.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 129.
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 117.
- ↑ a b c Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 98.
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 264.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 92, 97, 132–133, 148.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 132–133.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 134.
- ↑ Kradzież w domu Violetty Villas. „Express Ilustrowany”, 1975. Łódź. ISSN 0137-9097.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 242–246.
- ↑ a b Marta Sztokfisz: Cena sławy. Warszawa: Diogenes Wydawnictwo, 2000, s. 55–64. ISBN 978-83-7227-654-4.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 52.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 66–67.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 96.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 187.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 272–273.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 220, 225.
- ↑ Łukasz Gazur , Kraków. Spektakl o diwie z PRL-u zobaczymy w dwóch teatrach [online], E-teatr - wortal teatru polskiego, 5 marca 2016 [dostęp 2020-04-17] .
- ↑ a b Nagranie z wywiadu Mariusza Szczygła z Bogusławem Kaczyńskim na temat Violetty Villas; program „Na każdy temat”, pierwotnie wyemitowany w telewizji Polsat (1996). YouTube. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Rene Boudier, Les Lettres françaises 1966.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 62.
- ↑ Violetta Villas – Vocal Range (C3-A7) 4,4 octaves. YouTube, 2010-01-09. [dostęp 2020-04-20].
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 69.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 76.
- ↑ Nagranie wywiadu Wojciecha Jagielskiego z Violettą Villas; program Wieczór z Wampirem pierwotnie wyemitowany na antenie RTL7 (1997). YouTube. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Ewa Michałkowska-Walkiewicz: Violetta Villas - wielka Polka urodzona w Belgii. Dziennik Polonijny, 2011-12-09. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ a b Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 78, 98, 137.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 267, 277.
- ↑ Filler 1993 ↓, s. 9.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 22–23.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 234.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 26.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 237.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 245.
- ↑ Karol Zaborowski: Violettę Villas kochały miliony. Pacjenci - portal o zdrowiu, 2020-01-11. [dostęp 2020-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-01)].
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 246, 257–259.
- ↑ Maciej Roik , Frank Sinatra zaśpiewał po polsku [online], PolskaTimes, 18 grudnia 2009 [dostęp 2020-04-17] .
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 252.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 195.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 196.
- ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 275.
- ↑ Igor Sobierajski: Wielka miłość – Violetta Villas i Ted Kowalczyk. Echo Dnia, 2008-08-22. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 222.
- ↑ a b Joanna Podgórska: Piekło Violetty Villas. Polityka, 2006-07-13. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 250.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 240.
- ↑ Zlikwidowano schronisko Violetty Villas. Wprost, 2007-08-10. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 281.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 251.
- ↑ Konrad Szczęsny , Szlachetny gest Edyty Górniak. Pomaga Krzysztofowi Gospodarkowi w budowie izby pamięci Violetty Villas [online], Viva, 28 lutego 2018 [dostęp 2020-04-17] .
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 261.
- ↑ a b Zlikwidowano schronisko dla psów Violetty Villas. Gazeta Wyborcza, 2007-01-05. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ a b c I. Michalewicz, J. Danilewicz: Villas (...) dz. cyt.. s. 145–149.
- ↑ a b Instytut Pamięci Narodowej BU 1386/486988.
- ↑ Michalewicz i Danilewicz 2011 ↓, s. 153.
- ↑ Rodzina Violetty Villas walczy o spadek [online], TVP [dostęp 2020-04-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-08] .
- ↑ Villas na swoją prośbę pozostanie w szpitalu [online], Gazeta Wyborcza, 12 stycznia 2007 [dostęp 2020-04-17] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-06] .
- ↑ Biografia Violetty Villas – prawda ciekawsza od mitu. Polskie Radio, 2011-12-05. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Violetta Villas jak Coca-Cola. Wirtualna Polska, 2012-02-22. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Tomasz Raczek: Violetta Villas. Onet, 2003-11-03. [dostęp 2020-04-17].
- ↑ Wiemy, o kim Sanah śpiewa w swojej nowej piosence „Czesława”. Możecie się zdziwić
- ↑ Po 12 latach w końcu odsłonięto pomnik Villas. Jedna osoba zbojkotowała wydarzenie [online], Viva.pl [dostęp 2024-01-26] (pol.).
- ↑ Violetta Villas otrzymała srebrną Glorię Artis. wprost.pl, 14 lutego 2011. [dostęp 2013-02-21].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Witold Filler: Violetta Villas – tygrysica z Magdalenki. Dom Wydawniczy, 1993. ISBN 83-85606-06-8.
- Izabela Michalewicz, Jerzy Danilewicz: Villas. Nic przecież nie mam do ukrycia. Świat Książki, 2011. ISBN 978-83-7799-068-1.
- Iwona Kienzler , Uwodzicielki, skandalistki i seksbomby PRL, Bellona SA, 2015, ISBN 978-83-11-13845-2 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Violetta Villas w bazie Cyfrowej Biblioteki Polskiej Piosenki
- Violetta Villas w bazie filmpolski.pl
- Violetta Villas, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
- Violetta Villas w bazie IMDb (ang.)
- Violetta Villas w bazie Filmweb
- Violetta Villas na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”