Zygmunt Karpiński

Zygmunt Karpiński

Data i miejsce urodzenia	24 marca 1892 Gniezno
Data i miejsce śmierci	2 lutego 1981 Warszawa
Zawód, zajęcie	ekonomista
Narodowość	polska
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Zygmunt Karpiński (ur. 24 marca 1892 w Gnieźnie, zm. 2 lutego 1981 w Warszawie) – polski ekonomista, bankowiec, monetarysta, powstaniec wielkopolski.

Jego ojcem był prawnik Antoni Karpiński h. Korab, a matką Wanda Święcicka h. Jastrzębiec (1861–1909)^[1]. Wychowywał się w rodzinie o głębokich tradycjach patriotycznych. Bratem matki był Heliodor Święcicki a bratem babci Kazimierz Jarochowski. Wśród najbliższych przodków miał uczestników powstań styczniowego i listopadowego. Lata dziecięce spędził na elementarnej nauce w rodzinnym domu. Następnie uczęszczał do Królewskiego Gimnazjum w Gnieźnie^[2], gdzie wstąpił do tajnego koła uczniowskiej organizacji samokształceniowej Towarzystwo Tomasza Zana. Po zdaniu w 1910 matury udał się na studia do Strasburga, Monachium i Berlina. Na tych uczelniach jego wykładowcami byli ówczesne sławy ekonomii: Georg Friedrich Knapp, Lujo Brentano, Werner Sombart. Uzyskał stopień doktora ekonomii na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie, pracą pt. Die Wechselkurse während des Weltkrieges vos dessen Beginn bis Ende 1915^[3]. Zaangażował się w działalność Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. Podczas studiów praktykował w Kasie Pożyczkowej w Gnieźnie, w Banku Towarzystw Spółdzielczych w Warszawie, w Austriackim Zakładzie Kredytowym w Wiedniu, a bezpośrednio po studiach podjął pracę w Disconto-Gesellschaft, jednym z największych banków niemieckich.

Jesienią 1917 został wcielony do armii pruskiej do kompanii roboczej. Po zwolnieniu z wojska, pozostał w Berlinie, gdzie włączył się w działalność polskiej organizacji Saison Arbeiter Fürsorge (Opieka nad pracownikami sezonowymi). Rewolucyjne wydarzenia roku 1918 w Berlinie zmusiły go do powrotu do Gniezna. W rodzinnym mieście wstąpił w szeregi powstańcze. Jako członek Rady Robotniczo-Żołnierskiej został oddelegowany do kontrolowania pracy niemieckiego burmistrza miasta, Heinricha Nollnera. Wziął udział w pertraktacjach w Zdziechowie pod Gnieznem z dowództwem Grenzschutzu.

W drugim miesiącu powstania Karpiński opuścił Gniezno i udał się do Warszawy, gdzie objął stanowisko naczelnika w Polskiej Krajowej Kasie Pożyczkowej (banku emisyjnym). Tworzył sieć banku na terenach wcielonych do odrodzonego państwa polskiego. Uczestniczył w pracach nad ujednoliceniem pieniądza w Polsce oraz przejęciem oddziałów banków w Galicji i byłej Prowincji Poznańskiej. Jako przedstawiciel polskiego banku emisyjnego brał udział w wielu międzynarodowych konferencjach finansowych, między innymi w 1920 (wraz z premierem Władysławem Grabskim) w Brukseli, w 1922 w Genui, w 1923 w konferencji krajów bałtyckich w Tallinnie. W 1924 został powołany na sekretarza Komitetu Organizacyjnego Banku Polskiego, a 23 kwietnia 1924 roku w chwili oficjalnego rozpoczęcia działalności Banku Polskiego został sekretarzem rady nadzorczej banku i dyrektorem działu walutowego^[4]. Był de facto odpowiedzialnym za kontakty z zagranicą. W kwietniu 1936, w sytuacji dramatycznie zmniejszających się rezerw Banku Polskiego, rekomendował (wprowadzoną dekretem prezydenta RP) autorską ustawę o reglamentacji dewiz.

9 września 1939 Zygmunt Karpiński otrzymał pełnomocnictwo podpisane przez prezesa Banku Polskiego, Leona Barańskiego, oraz dwóch członków zarządu banku do jednoosobowego dysponowania zapasami złota będącymi w posiadaniu Banku Polskiego. Jednocześnie wiceminister spraw wewnętrznych, gen. Litwinowicz, wydał Karpińskiemu zaświadczenie dające mu wszelkie uprawnienia jako delegata rządu. Karpiński podejmował szereg dyplomatycznych kroków celem bezpiecznego transportu złota, dewiz i dokumentów Banku Polskiego z Warszawy do Francji. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii Zygmunt Karpiński i Leon Barański – decyzją ministra skarbu, Henryka Strasburgera – zostali prawomocnymi członkami dyrekcji Banku Polskiego do podpisywania w imieniu banku. W pierwszych miesiącach 1941 wyznaczony przez ministra skarbu i bank jako główny i jedyny delegat do prawnej obrony przed sądami amerykańskimi polskiego depozytu złota przed próbą jego zawłaszczenia przez władze Banku Francji.

Był członkiem polskiej delegacji na konferencji w lipcu 1944 w Bretton Woods w stanie New Hampshire, gdzie kilkadziesiąt państw podpisały statuty Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju Gospodarczego. W lutym 1946 otrzymał od Banku Polskiego oraz władz nowo utworzonego Narodowego Banku Polskiego delegację do reprezentowania Polski na konferencję w Savannah w stanie Georgia, podczas której ukonstytuowano działalność MFW i MBOiRG. Po konferencji w Savannah postanowił wrócić do Polski. Przyjął propozycję objęcia stanowiska dyrektora członka zarządu NBP. Po 1951 przeszedł na emeryturę z pełnieniem roli doradcy prezesa NBP^[5].

Od 1920 był mężem Grażyny Jeżewskiej h. Jastrzębiec^[1].

Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 155b-5-1)^[6].

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[7]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[8]

• Rola złota w polityce walutowej przyszłego Banku Polskiego, „Siła” 1918.
• Zarys polityki bankowej, wyd. Biblioteka Wyższej Szkoły Bankowej, 1924.
• Waluta złota i pozłacana, 1928.
• Poland’s Monetary and Financial Policy 1919–1939, przyczynek monograficzny encyklopedii Uniwersytetu Kalifornia, 1941.
• Współpraca banków emisyjnych w dziedzinie regulowania bilansów płatniczych, Ekonomia Polska.
• Kontrola międzynarodowych ruchów kapitałowych w powojennym ustroju pieniężnym, Ekonomia Polska.
• Bank Polski 1924–39 przyczynek do historii gospodarczej okresu międzywojennego, Państwowe Wydawnictwo Gospodarcze. 1958.
• Losy złota polskiego podczas drugiej wojny światowej, PWN, 1958.
• Bankowości w krajach kapitalistycznych, PWN, 1961.
• Kryzys dolara i kapitalistycznego ustroju walutowego, PWE, 1964.
• Ustroje pieniężne w Polsce od roku 1917, PWN, 1968.
• O Wielkopolsce, złocie i dalekich podróżach, PIW, 1971 (pamiętnik).

• Zygmunt Karpiński, O Wielkopolsce, złocie i dalekich podróżach, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.