| wieś | |
 Dwór w Choryni | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2009) |
417[2] |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-000[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PKS |
| SIMC |
0371512 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościańskiego  | |
 52°02′23″N 16°46′01″E/52,039722 16,766944[1]
| |
Choryń – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Kościan[4].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Choryń leży na Równinie Kościańskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 308, na południowy wschód od Kościana[5]. Na północ od miejscowości przebiega linia kolejowa z Kościana do Miejskiej Górki (przystanek kolejowy Choryń) oraz przepływa Rów Wyskoć[5]. Wieś leży na terenie Parku Krajobrazowego im. gen. Dezyderego Chłapowskiego[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś historycznie należała do Wielkopolski. Ma metrykę średniowieczną i jest notowana od połowy XVI wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w łacińskojęzycznym dokumencie z 1366 pod nazwą Chorina, 1387 Chorin, 1391 Chorinia, 1391 Chorzina, 1400 Chorinna, 1419 Korina[6].
Miejscowość była wsią szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Łódzkich i Choryńskich herbu Abdank, którzy od nazwy wsi przyjęli odmiejscowe nazwisko, a później także do Brodnickich, Bojanowskich, Śliwnickich i Taczanowskich. W 1463 leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego. Od 1395 była siedzibą własnej parafii, a w 1510 należała do dekanatu Kościan[6][7].
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi ze źródeł kościelnych. W 1366 biskup poznański Jan z Lutogniewa uposażył nową kanonię w katedrze poznańskiej w dochody z parafii Wyskoć, a w tym m.in. w czynsze i dziesięciny z Chorynia[6].
W latach 1387–1394 jako właściciel we wsi odnotowany został Wincenty Łódzki z Chorynia, który czasem używał też odmiejscowego nazwiska Choryński. W 1387 prowadził on spór sądowy z Jadwigą Czelminka o 20 grzywien i konie. W 1397 odnotowano wdowę po Wincentym panią Choryńską, która wraz z dziećmi nie uznała roszczeń Ochny, wdowy po Wincentym Ksiąskim, do swego wiana na Choryniu. Wiano to na połowie wsi posiadał Jan Łódzki i będzie trzymał, dopóki nie otrzyma 200 grzywien. W 1400 jako właściciele we wsi odnotowani zostali Marcin, Jan, Wincenty i in. dzieci zmarłego Wincentego z Chorynia. W 1459 odnotowani zostali dziedzice niedzielni z Chorynia Jan, Andrzej i Wincenty Choryńscy. W 1463 wicewojewoda w Kościanie Andrzej Choryński sprzedał za 190 złotych węgierskich, z prawem odkupu, Piotrowi z Popowa karczmę w Choryniu oraz sołectwo, w którym gospodarowało 3 kmieci i dwóch zagrodników.[6].
W 1432 Wincenty z Chorynia wymieniony został wśród osób zobowiązujących się w imieniu szlachty wielkopolskiej do elekcji jednego z synów króla polskiego Warneńczyka po jego śmierci. W XV wieku odnotowano studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego pochodzący ze wsi: w 1422 Mikołaja syna Michała, a w 1454 Wincentego syna Wincentego[6].
W średniowiecznych dokumentach odnotowani zostali także zwykli mieszkańcy wsi. W 1391 Mikołaj kmieć z Chorynia, który prowadził spór sądowy z Katarzyną żoną Pawła z Bielejewa o część dziedziny w Bielejewie. W 1418 odnotowano Marcina zranionego kmiecia. W 1420 Mikołaja z Choryni i Wawrzyńca z Rogaczewa, którzy zeznali przed sądem, że chcieli kupić sołectwo od Macieja, ale pan im nie pozwolił. W 1425 odnotowany został spór sądowy szlachcica Wincentego Choryńskiego z 5 kmieciami z Wławia, którym nie chciał przyznać pastwisk za wykonaną w Choryniu robociznę. Chłopi pozywali go do sądu - każdy o 15 grzywien, które według nich nieprawnie im zabrano. W 1466 Pietrzyk kmieć z Chorynia kupił sołectwo we Wławiu za 40 grzywien. W 1470 odnotowano Andrzeja włodarza w Choryniu[6].
Miejscowość odnotowana została także w dokumentach podatkowych. W 1530 miał miejsce pobór z 4 łanów oraz karczmy. W 1563 Maciej oraz Feliks Brodniccy zapłacili pobór z 2 części: każdy od 5 łanów, karczmy oraz wiatraka. W 1566 Feliks Brodnicki zapłacił pobór od 4,5 łana, 3 zagrodników oraz karczmy, a Barbara Brodnicka od 4 i 1/4 łana, 3 zagrodników oraz karczmy. W 1581 Katarzyna z Rydzyny Brodnicka zapłaciła pobór od 5 łanów, 4 zagrodników, dwóch komorników, jednego kolonisty od pługa, 1/4 łana młynarskiego oraz od wiatraka. Natomiast Maciej Brodnicki zapłacił pobór od 3,5 łana, 4 zagrodników, dwóch komorników, jednego kolonisty od pługa, 30 owiec oraz wiatraka[6].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Chorynia należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[8]. Choryń należała do okręgu krzywińskiego tego powiatu i stanowiła siedzibę odrębnego majątku, którego właścicielem był wówczas (1846) Taczanowski[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Choryń liczyła 264 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 19 dymów (domostw)[8].
21 września 1831 w chrzcie Zofii Taczanowskiej jako chrzestny uczestniczył Adam Mickiewicz[9][10]. Poeta gościł tu jeszcze w okresie od stycznia do marca 1832, w towarzystwie m.in. swego brata Franciszka[9][10]. Zainspirowany rozmowami z powstańcami listopadowymi napisał w Choryni Redutę Ordona[9][10].
Pod koniec XIX wieku wieś liczyła 385 mieszkańców[7]. Kościół podlegał parafii w Wyskoci[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego[5].
Do 1938 w Choryni był pochowany gen. Edmund Taczanowski[11].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W Choryni ma swoją siedzibę państwowa Stacja Selekcji Roślin, zajmująca się badaniami nad nowymi odmianami zbóż i ich hodowlą[12][13]. Wyhodowano w niej m.in. popularne odmiany pszenicy ozimej i żyta[12]. Biura ulokowały się w zabudowaniach dworskich[12]. Od 1991 przedsiębiorstwo używa nazwy „Danko”[9][13].
Zabytki i turystyka
[edytuj | edytuj kod]We wsi znajdują się zabytkowe[14]:
- neogotycki kościół św. Katarzyny Sieneńskiej z 1851 roku[5]. Obok kościoła stoi neogotycka dzwonnica z 1850[9][14] oraz kaplica grobowa rodziny Taczanowskich, z lat 1669-1670[5][10].
- klasycystyczny dwór Taczanowskich z 1759 z zabudowaniami towarzyszącymi: dworem-oficyną (nowy dwór), spichrzem z I poł. wieku i wozownią z II poł. XVIII wieku albo I poł. XIX wieku oraz parkiem krajobrazowymi o pow. 2,8 ha[5][9][10].
Przez wieś przebiega zielony szlak pieszy łączący miejscowości na terenie parku krajobrazowego[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16295
- ↑ woj. wielkopolskie >> pow. kościański >> gmina Kościan. Wszystkie dane dla miejscowości Choryń. [w:] Bank Danych Lokalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2014-10-20].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 152 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 83, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-10-20].
- ↑ a b c d e f g h Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.
- ↑ a b c d e f g Chmielewski 1982 ↓, s. 210–212.
- ↑ a b c Choryń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 634.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 214.
- ↑ a b c d e f Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 347. ISBN 83-7079-589-7.
- ↑ a b c d e Kazimierz Szalewski: Leszno i okolice. Sport i Turystyka, 1981, s. 75-76. ISBN 83-217-2348-9.
- ↑ Sprowadzenie do Poznania zwłok gen. E. Taczanowskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 250 z 3 listopada 1938.
- ↑ a b c Bogdan Zgodziński: Województwo leszczyńskie. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981, s. 56.
- ↑ a b Historia. Danko. [dostęp 2014-10-21]. (pol.).
- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 88. [dostęp 2014-10-20].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), zeszyt 2, hasło „Choryń”. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 210–212.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Choryń w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Dwór w Choryni. staff.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-22)].
