Czas (teoria literatury)

Ten artykuł od 2008-11 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Czas w literaturze – Kazimierz Bartoszyński wiąże pojęcie czasu epickiego z figurami typu: postacie, fabuła, sytuacja narracyjna i interpretuje je jako zespół pewnych relacji, zachodzących w ramach tych figur (układów znaczeniowych) oraz między figurami^[1].

Badania nad znaczeniem czasu w literaturze obejmują po pierwsze kwestie filozofii czasu ukazywane w dziełach literackich (np. ciągłość i trwałość ludzkiej jaźni i tożsamości, subiektywne poczucie czasu społeczeństwa i jednostki), po drugie - problematykę czasowej struktury utworów literackich, co jest przedmiotem teorii literatury^[2].

W strukturze utworu literackiego wyróżnić można czas zdarzeń i przedmiotów przedstawionych oraz czas wypowiedzi; powstający między nimi dystans jest różny dla różnych rodzajów literackich, ale także w ich obrębie, np. w epice, podlega modyfikacjom. Bartoszyński zwraca też uwagę na aspekt czasowy samej wypowiedzi (czas wykonania komunikatu językowego), tj. na czas językowej konkretyzacji utworu^[3].

Leonard Orr wyodrębnił cztery typy czasu w powieści:

• retencyjny – przeszłość podporządkowuje sobie teraźniejszość i przyszłość
• protencyjny – dominuje rola przyszłości
• konsubstancjalny – równoległa obecność wszystkich czasów
• zamrożony – czas nie posuwa akcji w przód

W powieści, w której nie zachowana jest chronologia zdarzeń występują zjawiska: retrospekcji (przedstawia się wydarzenia wcześniejsze niż zasadniczy czas fabuły) lub antycypowania (wydarzenia późniejsze niż zasadniczy czas fabuły. Nie jest możliwe istnienie utworu prozatorskiego, w którym nie występuje kategoria czasu.

• Kazimierz Bartoszyński: Problem konstrukcji czasu w utworach epickich. W: Problemy teorii literatury. Seria II. red. Henryk Markiewicz. Wrocław — Warszawa — Kraków: Ossolineum, 1987, s. 211-265. ISBN 83-04-01739-3.