Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Dobrzyń

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Dobrzyń nad Wisłą (ujednoznacznienie).

Dobrzyń nad Wisłą

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Zabudowa miasteczka
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	lipnowski
Gmina	Dobrzyń nad Wisłą
Data założenia	przed 1065
Prawa miejskie	przed 1239
Burmistrz	Piotr Wiśniewski
Powierzchnia	5,45 km²
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość	1984[1] 388,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 54
Kod pocztowy	87-610
Tablice rejestracyjne	CLI
Położenie na mapie gminy Dobrzyń nad Wisłą Dobrzyń nad Wisłą
Położenie na mapie Polski Dobrzyń nad Wisłą
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Dobrzyń nad Wisłą
Położenie na mapie powiatu lipnowskiego Dobrzyń nad Wisłą
52°38′16″N 19°19′17″E/52,637778 19,321389
TERC (TERYT)	0408044
SIMC	0985651
Urząd miejski ul. Szkolna 4a 87-610 Dobrzyń nad Wisłą
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Dobrzyń nad Wisłą – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie lipnowskim, siedziba władz miejsko-wiejskiej gminy Dobrzyń nad Wisłą. Położone nad rzeką Wisłą nieco powyżej Włocławka, niedaleko Zbiornika Włocławskiego (zwanego też Jeziorem Włocławskim). W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego.

Dobrzyń uzyskał lokację miejską przed 1239 rokiem^[2]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych ziemi dobrzyńskiej od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku^[4]. Miasto rządowe Królestwa Kongresowego położone było w 1827 roku w powiecie lipnowskim, obwodzie lipnowskim województwa płockiego^[5].

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Dobrzyń nad Wisłą liczył 1984 mieszkańców^[1].

15 sierpnia jest Świętem Miasta Dobrzynia nad Wisłą^[6]. Według legendy w Dobrzyniu nad Wisłą urodziła się Nawojka.

Osadnictwo na terenie Góry Zamkowej istniało w X wieku^[7]. Pierwsza wzmianka o Dobrzyniu (jako Dobrin) pochodzi z roku 1065 i umieszczono ją w dokumencie nazywanym Falsyfikatem mogileńskim. W XI w. istniał tu gród kasztelański. W 1228 r. książę Konrad Mazowiecki wydał dokument, w którym przekazał Dobrzyń na siedzibę rycerzy zakonników zwanych braćmi dobrzyńskimi, mających za zadanie bronić Mazowsza przed plemionami pruskimi.

Miasto powstało przed rokiem 1230 prawdopodobnie na prawie lubeckim z inspiracji zakonu braci dobrzyńskich, władających tym terytorium przed Krzyżakami, gdyż w 1230 r. pojawił się Wojciech, sołtys z nieokreślonej miejscowości, identyfikowanej w literaturze z Dobrzyniem. Krzyżacy jako władcy ziemi dobrzyńskiej przed rokiem 1235 nadali mieszczanom dobrzyńskim bliżej nieokreślone prawa, dotychczas nieznane w tej dzielnicy. Późniejsze źródła informują o funkcjonowaniu miasta na prawie niemieckim. W 1239 r. pojawił się sołtys dobrzyński Konrad. W kopii dokumentu, z błędną datą roku 1296, figuruje sołtys dobrzyński Gocwin, lecz została ona sprostowana na rok 1306. W 1248 roku, kiedy bezpotomnie zmarł Bolesław mazowiecki, Kazimierz I kujawski zajął Dobrzyń^[8]. W 1287 roku na ziemię dobrzyńską najechali Litwini, którzy pojmali 3 tys. ludzi i być może zniszczyli gród w Dobrzyniu^[9]. Na jakiś czas przed rokiem 1319 sołtysi dobrzyńscy przemienili się w wójtów. W 1322 r. wzmiankowany jest wójt dobrzyński Lemko. W 1287 roku książę Siemowit odziedziczył ziemię dobrzyńską i niedługo później zaczął tytułować się księciem dobrzyńskim. Od 1312 roku księciem dobrzyńskim był jego syn Włodko Garbaty.

14 września 1323 r. Litwini spalili miasto, a wielu mieszkańców zginęło bądź dostało się do niewoli (Piotr z Dusburga podaje, że nawet 2000 osób). Miasto przez długi czas nie podźwignęło się z ruin, chociaż nie utraciło praw miejskich^[10].

W czasie najazdu krzyżackiego i walk o gród w Dobrzyniu w marcu 1329 zginął wójt dobrzyński, trafiony kamieniem wyrzuconym z machiny oblężniczej. W końcu XIII i na początku XIV w. (lata 1288–1327 i 1343–1352) była to siedziba udzielnych książąt dobrzyńskich (od 1306 r. pod zwierzchnictwem Królestwa Polskiego). W 1327 r. Dobrzyń został włączony przez Władysława Łokietka do Królestwa Polskiego.

W marcu 1329 r. Krzyżacy po oblężeniu opanowali zamek w Dobrzyniu i w 1330 r. osadzili w nim komtura. Urząd komtura Zakonu w zdobytym Dobrzyniu istniał od kwietnia 1329 co najmniej do kwietnia 1332 r., prawdopodobnie zaś zanikł między listopadem 1335 a grudniem 1337 r. na rzecz urzędu wójta. Zarządowi tego komtura podlegała cała ziemia dobrzyńska. Kolejni komturzy tego terytorium to: Kerstan von Kolne (1329) i Jan (1329—1332)^[11]. Po pokoju w Kaliszu między Kazimierzem Wielkim i Krzyżakami, Dobrzyń nad Wisłą wrócił pod zwierzchnictwo Polski. W 1352 r. zmarł książę Włodko Garbaty w związku z czym Kazimierz Wielki wcielił Dobrzyń do Królestwa Polskiego. W 1370 roku Kazimierz Wielki podarował Dobrzyń Kaźkowi Słupskiemu, księciu szczecińskiemu, po śmierci którego w 1377 roku zarządzała Dobrzyniem wdowa po Kaźku, księżna Małgorzata mazowiecka. Krótka reaktywacja księstwa nastąpiła w latach 1379–1391 pod rządami księcia opolskiego Władysława Opolczyka, który otrzymał Dobrzyń w lenno od polskiego króla Ludwika Węgierskiego.

Zapewne około 1388 r. w mieście założono klasztor franciszkański. W 1390 roku Władysław Opolczyk nadał im pewne grunta, a w 1395 roku Wojciech z Chełmicy Małej herbu Nałęcz z rodziną nadał zakonnikom 60 grzywien na budowę klasztornego kościoła. Za ciemiężenie poddanych władzę nad Dobrzyniem odebrał Opolczykowi Władysław Jagiełło, w związku z czym Władysław Opolczyk oddał prawa do Dobrzynia w zastaw Krzyżakom za 40 tys. florenów. Spowodowało to konflikt prawny między Polską i zakonem krzyżackim, ponieważ Opolczyk dokonał felonii, czyli złamania obowiązków wasala. Wkrótce Krzyżacy opanowali Dobrzyń. W dniu 10 czerwca 1405 r. Dobrzyń został wykupiony przez Polskę. Po wybuchu wielkiej wojny zamek w Dobrzyniu został 20 sierpnia 1409 r. zdobyty przez Krzyżaków przy użyciu artylerii. Miasto zostało spalone, a dowodzący obroną starosta Jan Chełmicki z Płomian ścięty przez Krzyżaków^[12].

Do Polski Dobrzyń został przyłączony ostatecznie na mocy I pokoju toruńskiego w 1411 r. W granicach Polski stał się jednym z trzech miast w ziemi dobrzyńskiej, w których zorganizowano sąd ziemski (przetrwał on do końca I Rzeczypospolitej)^[13]. W 1657 roku zamek i miasto zostały spalone przez wojska szwedzkie^[14]. Zniszczenia były tak wielkie, że po potopie szwedzkim, miasto już nie odzyskało swojego znaczenia. Przed potopem miasto liczyło 600 domów, a wg lustracji z 1661 roku w Dobrzyniu było tylko 30 zamieszkałych domów^[14].

W 1807 r. Dobrzyń został włączony do Księstwa Warszawskiego^[15].

Niemcy podczas okupacji zmienili nazwę miasta na niem. Dobrin an der Weichsel (1939–1945). W trakcie okupacji niemieckiej zostali zamordowani 17 grudnia 1944 roku przez żandarmerię niemiecką Bronisław Krzeszewski, Ignacy Mync i Kazimierz Mync^[16].

Obecnie jest lokalnym ośrodkiem handlowo-usługowym z nielicznymi zakładami przemysłowymi (zakład obuwniczy, spółdzielnia rybacka, rzeźnia).

• Fragment ruin kościoła św. Krzyża i św. Szczepana przy ulicy Farnej, wzniesionego w końcu XIII wieku, a zniszczonego przez Szwedów w 1657 r. Odbudowany jako kościół murowany i pełniący funkcję kościoła parafialnego. Wewnątrz kościoła znajdowało się sześć drewnianych ołtarzy i jeden murowany poświęcony Matce Boskiej Szkaplerznej. Ołtarz główny był natomiast poświęcony św. Szczepanowi. Poza tym wiadomo o dużym krzyżu w centralnej części kościoła i sześciogłosowych organach. Przy kościele wybudowano murowaną dzwonnicę z dwoma dzwonami. 15 kwietnia 1767^[17] roku kościół spłonął i nie został już odbudowany. W 1805 roku jego ruiny zostały sprzedane budowniczym dworu w Leniach Wielkich.
• Kościół parafialny pofranciszkański Wniebowzięcia NMP zbudowany po 1436 roku, na miejscu starszego z XIII wieku. Odbudowany z ruiny w 1635 roku. W 1707 roku przebudowany. W 1836 roku rozbudowany w kierunku zachodnim^[16]. Ostatnia przebudowa w 1902 roku. Wyposażenie głównie barokowe. Fasada zachodnia w stylu neoromańskim. Ołtarz główny z początku XIX w. klasycystyczny, przeniesiony z Zakroczymia. Na uwagę zasługuje kaplica św. Walentego, krucyfiks barokowy z XVIII wieku i marmurowa płyta nagrobna generała wojsk polskich Damazego Mioduskiego.
• Trójskrzydłowy klasztor pofranciszkański z końca XVIII wieku, przylegający do kościoła NMP i posiadający z nim wspólny wirydarz.
• Grodzisko zwane „Górą Zamkową”. Gród funkcjonował w tym miejscu od XI wieku^[7]. W 1228 roku Konrad Mazowiecki nadał gród na siedzibę braciom dobrzyńskim^[18], z których część po 1235 roku przyłączyła się do Krzyżaków, a część do templariuszy. W 1235 roku gród wrócił w ręce książąt mazowieckich. W latach 1329 zajęty przez Krzyżaków^[11]. Krzyżacy zwrócili Dobrzyń królowi Kazimierzowi Wielkiemu po podpisaniu pokoju kaliskiego w 1343 roku. Następnie od 1380 roku Dobrzyń był lennem Władysława Opolczyka, który w roku 1392 oddał go w zastaw Krzyżakom. Dzięki wykupowi zastawu w 1405 roku ponownie w rękach polskich. Po wybuchu wielkiej wojny oblężony i spalony w dniu 18 sierpnia 1409 roku przez Krzyżaków^[19][20].
   Osobny artykuł: Zamek w Dobrzyniu nad Wisłą.
• Układ urbanistyczny wraz z prostokątnym Rynkiem.
• Budynki mieszkalne i użyteczności publicznej, głównie z XIX wieku. Najstarszy dom mieszkalny przy ulicy Słowackiego.
• Dom przy ul. Franciszkańskiej 2 z pocz. XIX wieku
• Kaplica cmentarna pw. św. Józefa z 1888 roku
• Wzniesiony w latach 40. XX wieku jeden z pierwszych w Polsce budynków z blachy falistej  znajdujący się przy ulicy Bolesława Chrobrego, prześmiewczo zwany przez mieszkańców miasta "Dojo Wszechstronnego Mistrza"^[21].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Dobrzyniem nad Wisłą.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Dobrzyniu nad Wisłą.

Przez miasto przebiega:

• Wiślana Trasa Rowerowa

W mieście znajduje się:

• Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej
• Zespół Szkół im. Związku Młodzieży Wiejskiej

Działa tutaj również przyszkolne obserwatorium astronomiczne zrealizowana w ramach projektu Astrobaza Kopernik^[22].

Według danych z 30 czerwca 2007 r.^[23] miasto miało 2246 mieszkańców. Według danych z 31 grudnia 2022 r. ich liczba spadła do 1984^[1].

• Piramida wieku mieszkańców Dobrzynia nad Wisłą w 2014 roku^[24].

• Siemowit dobrzyński
• Leszek dobrzyński
• Władysław Garbaty
• Bolesław dobrzyński
• Władysław Opolczyk
• Bracia dobrzyńscy
• Andrzej Koraszewski
• Zofia Czyżyńska
• Cmentarz parafialny w Dobrzyniu nad Wisłą
• Cmentarz żydowski w Dobrzyniu nad Wisłą

• Dobrzyń nad Wisłą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 87 .

Zobacz multimedia związane z tematem: Dobrzyń nad Wisłą

• Historia Żydów w Dobrzyniu nad Wisłą na portalu Wirtualny Sztetl