Dolar amerykański

Dolar amerykański
	; Niektóre amerykańskie banknoty
Kod ISO 4217	USD
Symbol	$ – dolar; ¢ – cent
Państwo	Stany Zjednoczone; Brytyjskie Wyspy Dziewicze; Bonaire, Sint Eustatius i Saba; Ekwador; Mikronezja; Palau; Panama; Portoryko; Salwador; Timor Wschodni; Turks i Caicos; Wyspy Marshalla; Zimbabwe; Mariany Północne
Bank centralny	Federal Reserve System
Mennica	United States Mint
Poziom inflacji	8,6% w USA, 2022
Podział	100 centów = 1 dolar amerykański
Banknoty	1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 ($) – obiegowe; 500, 1000, 5000, 10 000 ($) – nie są już emitowane, nadal są środkami płatniczymi; 100 000 ($) – używany tylko w transakcjach wewnątrzrządowych
Monety	1$ (rzadko używana); 1, 5, 10, 25, 50 (¢)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dolar amerykański (oficjalna nazwa – United States dollar, międzynarodowy skrót – USD) – oficjalna waluta Stanów Zjednoczonych, Portoryko, Mikronezji, Marianów Północnych, Palau, Wysp Marshalla, Panamy, Ekwadoru (od 2000), Salwadoru (od 2001), Timoru Wschodniego, Zimbabwe (od 2009), Turks i Caicos, Bonaire, Saby i Sint Eustatius od 2011 roku. Jeden dolar amerykański dzieli się na sto centów amerykańskich. Zapisuje się go za pomocą symbolu $.

Talarem/dolarem określano początkowo powszechnie jedną uncję srebra w postaci monety bitej przez czeskiego hrabiego Schlicka w XVI wieku. Schlick mieszkał w Dolinie Joachima, po niemiecku nazywanej Joachimsthal. Monety hrabiego zyskały wielkie uznanie dzięki precyzji wykonania i czystości i były powszechnie nazywane „Joachimsthalers”, a później „talarami”. Nazwa „dolara” pochodzi od „talara”^[2]. Od 1861 roku można używać każdego kiedykolwiek wyemitowanego znaku pieniężnego w USA, jednak banknoty ze starszą datą emisji są rzadko spotykane.

Wartość dolara oparta była na parytecie złota. Parytet przyjęty w 1900 roku wynosił 20,67 dolara, a przyjęty w 1934 roku 35 dolarów za uncję. Od 1933 roku zniesiono wymienialność dolara na złoto dla własnych obywateli. W 1971 roku USA wycofały się z tego parytetu. W 1972 roku uncja złota osiągnęła cenę 42 dolarów. W 1973 r. USA całkowicie odeszły od powiązania wartości dolara ze złotem – odtąd dolar stał się walutą płynną. Plany zniesienia rezerwy złota, ogłoszone przez prezydenta Richarda Nixona w 1971 roku, doprowadziły do powstania Partii Libertariańskiej, która obok powstałej później Partii Konstytucyjnej jest jedną z sił politycznych w USA, które dążą do przywrócenia oparcia na kruszcach szlachetnych, uważając, iż brak pokrycia w złocie lub srebrze jest niezgodny z Artykułem I paragraf 10 Konstytucji Stanów Zjednoczonych^[3]. Znaczna część członków ruchu Boston TEA Party również nawołuje do przywrócenia parytetu złota.

Nominały

Banknoty obiegowe

Wizerunek		Opis
Awers	Rewers	Nominał	Awers	Rewers
		$1	George Washington	Wielka Pieczęć Stanów Zjednoczonych
		$2*	Thomas Jefferson	Deklaracja Niepodległości Johna Trumbulla
		$5	Abraham Lincoln	Mauzoleum Lincolna
		$10	Alexander Hamilton	Departament Skarbu
		$20	Andrew Jackson	Biały Dom
		$50	Ulysses Grant	Kapitol
		$100	Benjamin Franklin	Independence Hall
* Banknot rzadko spotykany

Monety obiegowe

Wizerunek		Opis
Rewers	Awers	Nominał	Rewers	Awers
		1¢ (penny)	Abraham Lincoln	Union Shield
		5¢ (nickel)	Thomas Jefferson	Monticello
		10¢ (dime)	Franklin Delano Roosevelt	pochodnia, gałąź oliwna, gałąź dębu
		25¢ (quarter)	George Washington	różne wizerunki okolicznościowe
		50¢ (half)*	John F. Kennedy	Pieczęć Prezydenta Stanów Zjednoczonych
		$1*	różne wizerunki okolicznościowe	różne wizerunki okolicznościowe
* Moneta rzadko spotykana w powszechnym obiegu

Surowce

Papier, na którym są drukowane amerykańskie banknoty, składa się z około 75% bawełny, około 25% lnu oraz kilku ściśle tajnych składników^[4].

Spadek wartości dolara

*Wartość nabywcza 1 dolara amerykańskiego w porównaniu do 1774*
Rok	Odpowiednik siły nabywczej
1774	1,00 $
1780	0,59 $
1790	0,89 $
1800	0,64 $
1810	0,66 $
1820	0,69 $
1830	0,88 $
1840	0,94 $
1850	1,03 $
1860	0,97 $
1870	0,62 $
1880	0,79 $
1890	0,89 $
1900	0,96 $
1910	0,85 $
1920	0,39 $
1930	0,47 $
1940	0,56 $
1950	0,33 $
1960	0,26 $
1970	0,20 $
1980	0,10 $
1990	0,06 $
2000	0,05 $
2007	0,04 $
2008	0,04 $
2009	0,04 $
2010	0,035 $
2011	0,034 $

Mimo że oficjalnie każdy dolar amerykański, wyprodukowany od początku istnienia tej waluty, pozostaje legalnym środkiem płatniczym w USA, to wartość dolara generalnie spada, patrząc zwłaszcza w szerszym horyzoncie czasowym^[5].

Aczkolwiek zamiana na pieniądz fiducjarny w 1971 (ze zniesieniem wymiany na kruszec), pokazuje mniejszy spadek siły nabywczej pieniądza fiducjarnego do analogicznego spadku tego samego pieniądza w stosunku do kruszcu. W 1972 1 uncja^[a] miała wartość 42,74 dolara^[6]. W 2012 wartość 1 uncji złota to 1692,40 dolara. Co oznacza wartość 1 dolara w kruszcu na ok. 0,025 dolara z 1972. Zgodnie z wartościami odpowiednika siły nabywczej 1 dolar z 2011 roku jest to 0,034 dolara z 1774, a dolar z roku 1970 to 0,20 dolara z 1774. Spadek fiducjarnego jest ok. 6 razy, a w stosunku do kruszcu 40 razy.

W XXI wieku na spadek wartości dolara wpływ ma zmniejszanie rezerw walutowych w tej walucie przez Rosję^[7] oraz inne kraje, a także przejście z dolara na inne waluty przy rozliczaniu transakcji za ropę naftową przez kilka krajów (m.in. Iran, Chiny, Wenezuela).

Monety historyczne i obecnie produkowane

Pół centa 1792–1857
Cent (Penny) od 1793
2 centy 1864–1873
3 centy 1851–1889
Half Dime lub half disme 1792–1873 (nie należy mylić z poniższym Five-cent Nickel)
Nickel 5 centów od 1866
Dime od 1792
20 centów 1875–1878
Quarter od 1796
Half dollar od 1794
Dollar od 1794
Quarter Eagle (2,5-dolarowa złota moneta) 1792–1929
Three-dollar piece 1854–1889 (3-dolarowa złota moneta)
Four-dollar piece 1879–1880 (4-dolarowa złota moneta)
Half Eagle (5-dolarowa złota moneta) 1795–1929
Eagle (10-dolarowa złota moneta) 1795–1933
Double Eagle (20-dolarowa złota moneta) 1850–1933

Zobacz też

Uwagi

↑ Dla określania jednostek wagowych złota stosuje się tzw. „uncje trojańskie” lub „aptekarskie”; 1 uncja trojańska to ~31,1035 g. Zob. Piotr Stanisławski: 10 rzeczy, których nie wiesz o… złocie. [w:] „Przekrój” [on-line]. Wirtualna Polska, 27 października 2008. [dostęp 2008-10-28]. (pol.).

Przypisy

↑ Inflacja według CIA. [dostęp 2013-08-13]. (ang.).
↑ Murray Rothbard, Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza (What Has Government Done to Our Money), Fijorr Publishing (pdf), s. 39.
↑ Paragraf ten zabrania m.in. wprowadzania do obiegu pieniędzy papierowych (bills of credit) przez poszczególne stany. Początkowo, w sprawie Hepburn v. Griswold (1870) Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uznał, że zakaz ten obejmuje także władze federalne (Konstytucja w art. I paragraf 8 dozwala Kongresowi na bicie monet, pomija banknoty), jednak w sprawie Konx v. Lee (1871) orzekł przeciwnie, iż skoro zakazem wprowadzania banknotów objęte są władze stanowe, zatem o takim ograniczeniu rządu federalnego Konstytucja milczy. (Supreme Court Declares Greenbacks Legal in Knox v Lee).
↑ Administrator, Czy dolary USA drukowane są na papierze? [online], banknoty24.pl, 3 grudnia 2015 [dostęp 2019-07-04] (pol.).
↑ Indeks dolara amerykańskiego I USD Index – Investing.com [online], Investing.com Polska [dostęp 2019-07-04] (pol.).
↑ Jan Dworek: Prawo finansowe i finanse publiczne (treść wykładu). 2008. [dostęp 2012-09-09].
↑ Rosja zmniejsza rezerwy w dolarach do 22 proc.

Linki zewnętrzne

Kursy walut w NBP.pl
Historyczne i bieżące banknoty dolarowe (Strona ze skanami banknotów) (ang. • niem.)

[6] Dla określania jednostek wagowych złota stosuje się tzw. „uncje trojańskie” lub „aptekarskie”; 1 uncja trojańska to ~31,1035 g. Zob. Piotr Stanisławski: 10 rzeczy, których nie wiesz o… złocie. [w:] „Przekrój” [on-line]. Wirtualna Polska, 27 października 2008. [dostęp 2008-10-28]. (pol.).

[1] Inflacja według CIA. [dostęp 2013-08-13]. (ang.).

[2] Murray Rothbard, Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza (What Has Government Done to Our Money), Fijorr Publishing (pdf), s. 39.

[3] Paragraf ten zabrania m.in. wprowadzania do obiegu pieniędzy papierowych (bills of credit) przez poszczególne stany. Początkowo, w sprawie Hepburn v. Griswold (1870) Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uznał, że zakaz ten obejmuje także władze federalne (Konstytucja w art. I paragraf 8 dozwala Kongresowi na bicie monet, pomija banknoty), jednak w sprawie Konx v. Lee (1871) orzekł przeciwnie, iż skoro zakazem wprowadzania banknotów objęte są władze stanowe, zatem o takim ograniczeniu rządu federalnego Konstytucja milczy. (Supreme Court Declares Greenbacks Legal in Knox v Lee).

[4] Administrator, Czy dolary USA drukowane są na papierze? [online], banknoty24.pl, 3 grudnia 2015 [dostęp 2019-07-04] (pol.).

[5] Indeks dolara amerykańskiego I USD Index – Investing.com [online], Investing.com Polska [dostęp 2019-07-04] (pol.).

[7] Jan Dworek: Prawo finansowe i finanse publiczne (treść wykładu). 2008. [dostęp 2012-09-09].

[8] Rosja zmniejsza rezerwy w dolarach do 22 proc.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[6]

[7]

Ameryka Północna	dolar bermudzki dolar kanadyjski korona duńska, korona grenlandzka Grenlandia euro Saint-Pierre i Miquelon dolar amerykański
Ameryka Środkowa	dolar belizeński colón kostarykański quetzal gwatemalski lempira honduraska peso meksykańskie córdoba nikaraguańska balboa panamska dolar amerykański Salwador
Karaiby	florin arubański dolar bahamski dolar barbadoski dolar kajmański peso kubańskie peso kubańskie wymienialne peso dominikańskie dolar wschodniokaraibski Antigua i Barbuda Dominika Grenada Saint Kitts i Nevis Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny euro Gwadelupa Martynika Saint-Barthélemy Saint-Martin gourde haitański dolar jamajski gulden antylski Curaçao Sint Maarten dolar Trynidadu i Tobago dolar amerykański Bonaire Brytyjskie Wyspy Dziewicze Portoryko Saba Sint Eustatius Turks i Caicos Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
Ameryka Południowa	peso argentyńskie boliviano boliwijskie real brazylijski peso chilijskie peso kolumbijskie euro Gujana Francuska funt falklandzki dolar gujański guaraní paragwajski sol peruwiański dolar surinamski dolar amerykański Ekwador peso urugwajskie boliwar wenezuelski

Afryka Północna	dinar algierski funt egipski dinar libijski ugija mauretańska dirham marokański funt sudański funt południowosudański dinar tunezyjski peseta saharyjska
Afryka Środkowa	kwanza angolska frank burundyjski frank CFA Kamerun Republika Środkowoafrykańska Czad Kongo Gwinea Równikowa Gabon frank kongijski frank rwandyjski
Afryka Zachodnia	escudo Republiki Zielonego Przylądka dalasi gambijskie cedi ghańskie frank gwinejski dolar liberyjski naira nigeryjska dobra Wysp Świętego Tomasza i Książęcej leone sierraleoński frank CFA Benin Burkina Faso Wybrzeże Kości Słoniowej Gwinea Bissau Mali Niger Senegal Togo
Afryka Wschodnia	frank komoryjski frank dżibutyjski nakfa erytrejska birr etiopski szyling kenijski rupia seszelska szyling somalijski szyling Somalilandu szyling tanzański szyling ugandyjski
Afryka Południowa	pula botswańska euro Reunion Majotta loti sotyjskie kwacha malawijska ariary malgaski rupia maurytyjska metical mozambijski dolar namibijski funt Świętej Heleny rand południowoafrykański lilangeni Swazilandu kwacha zambijska dolar Zimbabwe (historyczny – obecnie dolar amerykański)

Niezależne państwa	dolar amerykański (Mikronezja, Wyspy Marshalla, Palau) dolar australijski (Australia, Kiribati, Nauru, Tuvalu) dolar nowozelandzki dolar Fidżi kina papuaska tala samoańska paʻanga tongijska vatu vanuatuańskie dolar Wysp Salomona
Posiadłości australijskie	dolar australijski (Norfolk, Wyspa Bożego Narodzenia, Wyspy Kokosowe)
Posiadłość brytyjska	dolar nowozelandzki (Pitcairn)
Posiadłości francuskie	frank CFP (Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Wallis i Futuna)
Posiadłości nowozelandzkie	dolar nowozelandzki (Niue, Tokelau, Wyspy Cooka) dolar Wysp Cooka
Posiadłości amerykańskie	dolar amerykański (Guam, Mariany Północne, Samoa Amerykańskie)

Środkowa	afgani afgański tenge kazachski som kirgiski tugrik mongolski rubel rosyjski somoni tadżycki manat turkmeński sum uzbecki
Wschodnia	yuan chiński Dolar Hongkongu jen japoński pataca Makau won północnokoreański won południowokoreański dolar tajwański
Południowo-wschodnia	dolar brunejski riel kambodżański rupia indonezyjska kip laotański ringgit malezyjski kiat mianmański peso filipińskie dolar singapurski bat tajlandzki dolar amerykański ( Timor Wschodni) đồng wietnamski
Południowa	taka bangladeska ngultrum bhutański rupia indyjska rupia malediwska rupia nepalska rupia pakistańska rupia lankijska
Zachodnia	dram armeński manat azerbejdżański dinar bahrajski funt egipski lari gruziński rial irański dinar iracki Nowy izraelski szekel dinar jordański dinar kuwejcki funt libański rial omański rial katarski rial saudyjski funt syryjski lira turecka dirham ZEA rial jemeński