Dwór w Rzekach Wielkich

nr rej. 606-X-56 z 30.06.1954 oraz 239/67 z 27.12.1967[1]
Dwór od strony północnej z portykiem
Państwo	Polska
Miejscowość	Rzeki Wielkie
Typ budynku	dwór
Inwestor	Jan Komornicki
Kondygnacje	1
Rozpoczęcie budowy	1778
Ukończenie budowy	1791
Ważniejsze przebudowy	1808–1810
Pierwszy właściciel	Jan Komornicki
Kolejni właściciele	Komorniccy, Franciszek Salezy Chrzanowski, Szwejcerowie, Łąccy, Aleksander Chrzanowski
Położenie na mapie gminy Kłomnice Dwór w Rzekach Wielkich
Położenie na mapie Polski Dwór w Rzekach Wielkich
Położenie na mapie województwa śląskiego Dwór w Rzekach Wielkich
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Dwór w Rzekach Wielkich
50°52′37,7″N 19°23′41,8″E/50,877139 19,394944
Multimedia w Wikimedia Commons

Dwór w Rzekach Wielkich – zabytkowy dwór w Rzekach Wielkich w powiecie częstochowskim. Wpisany do rejestru zabytków woj. śląskiego pod nr 606-X-56 z datą z 30 czerwca 1954 roku oraz pod nr 239/67 z datą z 27 grudnia 1967 roku^[2]. Zespół dworsko-parkowy zajmuje 2,33 ha powierzchni ziemi^[3]. Od południa graniczy z rzeką Wartą.

Zespół dworski w Rzekach Wielkich (w tym dwór drewniano–murowany i park) powstał w czasach, gdy miejscowość należała do Komornickich herbu Nałęcz. W drugiej połowie XVIII wieku do Rzek przeniosło się czterech braci z tego rodu: Urban, Michał, Jan i Aleksander. Jan Komornicki, który w 1778 roku spłacił udziały braci, stał się jedynym właścicielem tutejszego majątku. Jan, syn Antoniego i Magdaleny z Rogayskich w 1768 roku pełnił urząd pisarza grodzkiego piotrkowskiego, od 1779 roku był podwojewodzim oraz regentem grodzkim, piotrkowskim. W latach 1778–1791 właśnie on wzniósł obecny dwór, który został gruntownie przebudowany około roku 1810. Dwór przedstawiony na mapie z 1791 roku miał odmienną orientację i inny układ folwarków. W pierwszej połowie XIX wieku właścicielem folwarku w Rzekach był syn Jana Władysław Komornicki, wójt gminy Rzeki. W 1856 roku Komorniccy sprzedali tutejszy majątek Franciszkowi Salezemu Chrzanowskiemu herbu Suchekomnaty, który zapisał się w historii jako dobry gospodarz i patriota. W roku 1863 wspierał czynnie powstanie styczniowe, a także służył opieką miejscowemu chłopstwu. W początkach XX wieku spadkobiercami dworu stali się Szwajcerowie (Szwejcerowie) i Łąccy. W 1923 roku nabyty został przez Aleksandra Chrzanowskiego, kombatanta wojny polsko-bolszewickiej w 1920, będącego zresztą krewnym poprzednich właścicieli o tym nazwisku. W latach międzywojennych majątek podupadał głównie wskutek zniszczeń, których doznał podczas I wojny światowej. Gospodarowaniu nie sprzyjały także lata tzw. wielkiego kryzysu. Gdy wybuchła II wojna światowa, Chrzanowski, który cudem uniknął śmierci z rąk Niemców, był nękany przez nich rekwizycjami. Dwór został też obrabowany przez miejscowych, należących do Polskiej Partii Robotniczej, dla której gospodarz majątku był „wrogiem klasowym”. Po wkroczeniu wojsk sowieckich i zainstalowaniu w Polsce stalinowskiego rządu, Aleksander Chrzanowski musiał opuścić Rzeki. W sędziwym wieku zmarł w 1991 roku w Warszawie. Zabudowania folwarczne zostały rozebrane po 1945 roku^[4].

Obecnie w budynku dworu mieści się Zespół Szkół w Garnku Szkoła Podstawowa w Garnku Filia w Rzekach Wielkich oraz przedszkole.

• Dwór w Rzekach Wielkich na stronie internetowej Jura Krakowsko-Częstochowska i region północno-zachodni
• Zarys dziejów społeczno-gospodarczych wsi Rzeki. rzeki.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-28)].
• Zespół dworski w Rzekach Wielkich w Regionalnym Katalogu Zabytków Województwa Łódzkiego