Geoturystyka (ang. geotourism) – forma turystyki bazującej m.in. na obiektach geologicznych, ściśle związana z geologią stosowaną, ochroną przyrody nieożywionej i edukacją geologiczną. Szansą dla rozpowszechnienia idei geoturystyki na szeroką skalę okazała się między innymi koncepcja tworzenia Geoparków UNESCO.

W kręgu zainteresowań geoturystyki znajdują się^[1][2]:

• naturalne obiekty oraz procesy geologiczne i geomorfologiczne (np. wybrzeża morskie, formy skalne, wulkany, formy krasowe, gejzery, wydmy ruchome, lodowce, wodospady, nagromadzenia skał, minerałów i skamieniałości);
• obiekty antropogeniczne, związane z eksploatacją kopalin (np. nieczynne kamieniołomy i kopalnie o znaczeniu historycznym);
• ekspozycje i muzea związane z naukami o Ziemi, np. muzea paleontologiczne lub geologiczne (zob. Państwowy Rejestr Muzeów), ekspozycje w Geoparkach);
• wytwory kultury materialnej człowieka – obiekty architektoniczne ze względu na wykorzystany surowiec skalny oraz kamienne elementy ich wyposażenia, np. budowle megalityczne, kamienne zamki, mosty, budowle drążone w skałach, kamienne posadzki;
• kamienne elementy pochodzące z wykopalisk archeologicznych, np. groty strzał, narzędzia kamienne i inne przedmioty użytkowe.

Termin „geoturystyka” został po raz pierwszy zdefiniowany w naukowej literaturze międzynarodowej w 1995 roku w Wielkiej Brytanii przez Thomasa Hose. Zaproponował on następującą definicję geoturystyki^[3]:

Z czasem pojawiały się kolejne definicje, mniej lub bardziej rozbudowane, m.in.:

• podróżowanie z nastawieniem na przeżycia, edukację oraz na czerpanie przyjemności w kontakcie z dziedzictwem Ziemi^[4] (np. dziedzictwo archeologiczne);
• „dział turystyki poznawczej i/lub nastawionej na przeżycia, bazującej na poznawaniu obiektów i procesów geologicznych oraz doznawaniu w kontakcie z nimi wrażeń estetycznych”^[5];
• forma turystyki w środowisku naturalnym, koncentrująca się w szczególności na geologii i krajobrazie. Promuje geostanowiska, ochronę georóżnorodności oraz kładzie nacisk na wzrost świadomości i edukację z zakresu nauk o Ziemi. Idea ta jest realizowana poprzez odwiedzanie przez turystów obiektów geologicznych, z wykorzystaniem tras geoturystycznych, punktów widokowych czy wycieczek z przewodnikiem. Ponadto geoturystykę charakteryzuje pięć kluczowych zasad: geologia jako podstawa geoturystyki, edukacja środowiskowa, dostarczanie satysfakcji odwiedzającym, zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz generowanie lokalnych korzyści^[6].

W literaturze międzynarodowej pojawia się również termin „geoturystyka”, w którym przedrostek „geo” nie dotyczy geologii, a geografii. U.S. Travel Association (TIA) i National Geographic Society definiują geoturystykę jako turystykę mającą na celu propagowanie wyjątkowego geograficznego charakteru danego miejsca – jego środowiska, kultury, dziedzictwa, z korzyścią dla lokalnych społeczności^[7].

Najczęściej w literaturze geoturystykę uznaje się za formę:

• turystyki poznawczej (krajoznawczej) – jeżeli celem podróży jest poznawanie walorów przyrody nieożywionej, historii geologicznej regionu, historii eksploatacji kopalin, często w połączeniu z miejscowymi legendami^[5][8].

• turystyki kwalifikowanej (aktywnej, specjalistycznej) – jeżeli poznawanie obiektów geoturystycznych wymaga specjalnych umiejętności i/lub sprzętu (np. sprawności fizycznej, specjalistycznych kwalifikacji, sprzętu wspinaczkowego)^[5];
• turystyki przyrodniczej (środowiskowej, w środowisku naturalnym) – jeżeli geoturyści w celu poznawania obiektów przebywają na łonie natury, często w obrębie obszarów chronionych oraz odznaczają się świadomością ekologiczną^[6];
• turystyki specjalnych zainteresowań (niszowej) – jeżeli motywem wyjazdu jest rozwijanie zainteresowań związanych z naukami o Ziemi^[9].

Ponieważ geoturystyka łączy się z wieloma formami turystyki, można uznać ją za niezależną formę^[8][10].

W Polsce do atrakcji geoturystycznych o znaczeniu ponadregionalnym należą np.: Kopalnia Soli w Wieliczce, JuraPark Bałtów, jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie czy wydmy ruchome w Słowińskim Parku Narodowym. Tras prowadzących po obiektach geoturystycznych jest stosunkowo mało (np. Małopolski Szlak Geoturystyczny, ścieżka geologiczna „Kamieniołom Kielnik” w gminie Olsztyn). Najczęściej obiekty geoturystyczne włączane są w trasy ogólnopoznawcze, wielotematyczne. Powstają również geoparki, które mogą w przyszłości zyskać miano Geoparków Krajowych i trafić na listę Europejskiej Sieci Geoparków (np. Geopark Kielce, Geopark Kamienny Las na Roztoczu).

Pierwszą uczelnią w Polsce i na świecie, gdzie można było studiować specjalność Geoturystyka była Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) w Krakowie – Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska (rok 1999/2000). Obecnie specjalność tą proponują studentom również inne uczelnie państwowe i prywatne, m.in.: Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Politechnika Śląska w Gliwicach czy Uniwersytet Techniczny w Koszycach (Technická univerzita v Košiciach).

Od kilku lat wydawane są czasopisma geoturystyczne, m.in.:

• Geoturystyka/Geotourism – wydawane przez Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica, wspólnie z Wydziałem Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH w Krakowie^[11];
• Acta Geoturistica – wydawane wspólnie przez Uniwersytet Techniczny w Koszycach, IAGt, Słowacką Akademię Nauki i Uniwersytet P. J. Šafárika w Koszycach^[12];
• Geoheritage – wydawane przez wydawnictwo Springer Link^[13].

Pojawiają się również książki w całości poświęcone geoturystyce, np.: Geotourism. Sustainability, impacts and management (2006 r.), Geotourism: The Tourism of Geology and Landscape (2010 r.), Global Geotourism Perspectives (2010); Geotourism: a variety of aspects (2011 r.), Geoturystyka (2012 r.).

Zagadnienia geoturystyczne poruszane są także na konferencjach naukowych. W 2004 r. odbyła się I Międzynarodowa Konferencja GeoTour (1st International Conference Geotour), którą na zmianę organizują Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH w Krakowie oraz Uniwersytet Techniczny w Koszycach. W 2008 r. w Australii odbyła się Inaugural Global Geotourism Conference. Na wielu konferencjach geoturystyce są poświęcane sesje tematyczne.

• P. Dmytrowski, M. Górna: Modelowe zagospodarowanie geoturystyczne. W: J. Rajchel (red.): Jubileusz Katedry Geologii Ogólnej, Ochrony Środowiska i Geoturystyki Akademii Górniczo-Hutniczej 1920–2010. Kraków: Wyd. AGH, 2010, s. 121–127.
• E. Dowling, D. Newsome: The future of geotourism: where to from here?. W: D. Newsome, R. Dowling (red.): Geotourism: The Tourism of Geology and Landscape. Woodeaton, Oxford: Goodfellow Publisher Ltd, 2010, s. 231–244. (ang.).
• K. Miśkiewicz, M. Doktor, T. Słomka. Naukowe podstawy geoturystyki – zarys problematyki. „Geoturystyka”. 4 (11), s. 3–12, 2007. Kraków: Wyd. AGH, Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica. ISSN 1731-0830. 
• T. Słomka. Geoturystyka w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. „Przegląd Geologiczny”. (2005-02) tom 53, s. 109–111, 2005. dr Jacek Grabowski. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. ISSN 0033-2151. 

• GeoTurystyka. [w:] Portal utworzony w 2004 roku z inicjatywy Tadeusza Słomki [on-line]. geoturystyka.pl. [dostęp 2012-12-11]. (pol.).
• Mapa Geostrady Sudeckiej im. Leszka Sawickiego, www.kgos.agh.edu.pl
• Geoturystyka blog