Helena Czernek

Helena Czernek

Data i miejsce urodzenia	30 marca 1907 Zambrów
Data i miejsce śmierci	19 grudnia 1991 Łomża
Zawód, zajęcie	nauczycielka, bibliotekarka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Helena Czernek z d. Szostakiewicz (ur. 30 marca 1907 w Zambrowie, zm. 19 grudnia 1991 w Łomży) – nauczycielka, bibliotekarka i działaczka społeczna, propagatorka kultury w Łomży i regionie ziemi łomżyńskiej.

Przyszła na świat jako trzecie dziecko Piotra Szostakiewicza i Władysławy z Krajewskich^[1]. Ukończyła szkołę powszechną i średnią ogólnokształcącą w Zambrowie, potem poszła na kurs metodyczno-pedagogiczny do Białegostoku^[2].

Od 1 października 1925 pracowała jako nauczycielka we wsi Góra na Kresach Wschodnich. W latach 1931–1939 pracowała w szkole w Studankach^[3]. W okresie II wojny światowej przebywała na Lubelszczyźnie, w latach 1940–1942 nauczając w szkole we wsi Majdan Wielki w powiecie hrubieszowskim, a potem prowadząc tam tajne nauczanie^[1][3].

Od roku 1944 przebywała w Zambrowie, ucząc w szkole podstawowej i organizując gimnazjum^[4]. W Zambrowie mieszkała do 1948, następnie poszła na roczny urlop zdrowotny^[3].

Od roku 1948 zamieszkała w Łomży. Krótko pracowała jako nauczycielka w Technikum Przemysłu Drzewnego^[2], potem w szkole Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Następnie od 1 września 1951 aż do przejścia na emeryturę w dniu 30 września 1972 kierowała Biblioteką Publiczną w Łomży (najpierw Powiatowa, potem Powiatowa i Miejska). Bilans jej kierownictwa zamykał się w sześciokrotnym powiększeniu zbiorów bibliotecznych oraz utworzeniu wielu filii biblioteki w Łomży i regionie. Rozbudowała sieć bibliotek gromadzkich^[1]. Z jej inicjatywy skompletowano zbiór Biblioteki Ziemi Łomżyńskiej^[4]. Po przejściu na emeryturę na wniosek władz powiatowych pracowała w bibliotece na pół etatu. Do 1 marca 1991 gromadziła wydzielony księgozbiór naukowy^[3].

Zainicjowała powstanie działającego w Łomży w latach 1963–1971 Uniwersytetu Kultury, z którym współpracowali m.in. Witold Doroszewski, Stefan Herbst, Stanisław Lorentz, Julian Krzyżanowski i Witold Lutosławski^[4]. Powoła do życia łomżyński oddział Towarzystwa Kultury Języka, którego była prezeską w latach 1966–1981^[5]. Przez kilkanaście lat we współpracy z Polską Akademią Nauk, szczególnie prof. Barbarą Falińską, organizowała obozy gwaroznawcze^[3][5].

Za jej sprawą 23 maja 1970 powstał w Łomży oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego pod opieką prof. Stanisława Herbsta. W 1968 doprowadziła do powstania łomżyńskiego oddziału Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza kierowanego przez prof. Juliana Krzyżanowskiego^[4].

Była inicjatorką utworzenia (1975) Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów, którego pierwszym prezesem został prof. Józef Babicz z IHNiT PAN. W latach 1975–1991 była sekretarką naukową towarzystwa^[6]. Dzięki jej bibliofilskiej pasji towarzystwo weszło w posiadanie cennych wydawnictw, starodruków i dokumentów, w tym księgozbioru prof. Piotra Bańkowskiego z 3 tys. woluminów^[4], przekazanego na mocy testamentu donatora^[2]. Dzięki jej staraniom i kontaktom towarzystwo wydało około 30 książek, w tym rocznik „Studia Łomżyńskie”. Organizowała seminaria doktoranckie z różnych dyscyplin, co sprawiło, że w Łomży stopień doktora uzyskało 11 osób m.in. z weterynarii, historii, psychologii i językoznawstwa^[3].

Zainicjowała ogólnopolski konkurs muzyczny na piosenkę o Łomży. Utwór „My z Łomży” z tekstem Janusza Odrowąża-Pieniążka i z muzyką Romualda Żylińskiego, który został po raz pierwszy zaprezentowany przez Hankę Bielicką w 1968, do dziś towarzyszy wielu uroczystościom w mieście^[2].

Z jej inicjatywy powstały w Łomży pomniki Jakuba Wagi (1967), Zygmunta Glogera (1973) i Bohdana Stefana Winiarskiego (1987). Działała na rzecz powołania i rozwoju szkoły wyższej w Łomży. Dzięki temu w 1988 powstał Oddział Zamiejscowy Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie^[4].

Została pochowana na Cmentarzu Katedralnym w Łomży^[4].

• Exlibrisy łomżyńskiej biblioteki i drzeworyty, Łomża 1977
• Drzeworyty Antoniego Jana Gołębniaka, Łomża 1985

W uznaniu jej zasług została uhonorowana wieloma odznaczeniami i orderami:

• 1954: Medal 10-lecia Polski Ludowej
• 1962: Złoty Krzyż Zasługi
• 1965: Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
• 1971: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1974: Medal 30-lecia Polski Ludowej
• 1974: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1975: Medal Komisji Edukacji Narodowej
• 1984: Medal 40-lecia Polski Ludowej
• 1987: wyróżniona tytułem Honorowego Obywatela Miasta Łomży^[1][4].

W dniu 21 kwietnia 2018 na ścianie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łomży odsłonięto tablica upamiętniającą Helenę Czernek^[4]. Autorką tablicy jest rzeźbiarka z Łomży Weronika Adamowska^[7]. Inicjatorami upamiętnienia byli: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów oraz Miejska Biblioteka Publiczna w Łomży^[8].

W 2021 w bibliotece zorganizowano wystawę jej poświęconą, na którą składały się zdjęcia udostępnione przez Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, artykuły prasowe i z książek opisujące bohaterkę ekspozycji^[2][9].