Obszar |
Europa Środkowa, Europa Wschodnia, Europa Południowa, Azja Północna |
---|---|
Użytkownicy | |
Klasyfikacja genetyczna |
|
Prajęzyk | |
Podział |
• języki południowosłowiańskie |
Kody rodziny językowej | |
ISO 639-5 | sla |
Występowanie | |
Państwa z zachodniosłowiańskim językiem urzędowym Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym tylko na niektórych obszarach Państwa z południowosłowiańskim językiem urzędowym Państwa z językiem południowosłowiańskim jako jednym z urzędowych | |
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode. |
Języki słowiańskie – grupa języków w obrębie podrodziny bałtosłowiańskiej rodziny języków indoeuropejskich. Pochodzą od języka prasłowiańskiego, który rozpadł się na dialekty regionalne w wyniku wielkiej ekspansji Słowian w pierwszej połowie I tysiąclecia n.e. Używanie języków słowiańskich jest wyznacznikiem przynależności do ludów słowiańskich, które prócz języków łączy kultura i pochodzenie.
Języki słowiańskie dzielą się na trzy zespoły języków: zachodnio-, wschodnio- i południowosłowiańskie.
Najstarsze zachowane manuskrypty z tekstami słowiańskimi pochodzą z X wieku. Do zapisu języków słowiańskich używane są lub były alfabety: głagolicki, cyrylicki i łaciński, a w niewielkim zakresie również arabski i hebrajski. Językami słowiańskimi posługuje się ponad 300 milionów ludzi.
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Języki słowiańskie należą do grupy „satem” języków indoeuropejskich[1].
Języki słowiańskie powstały w wyniku rozpadu pierwotnego języka prasłowiańskiego. Nie ma jednak uzgodnionego stanowiska co do tego, kiedy i gdzie język prasłowiański istniał oraz kiedy doszło do jego rozpadu. Zasadniczo są dwa stanowiska w tej kwestii:
- wspólnota językowa prasłowiańska istniała w odległych czasach (wymienia się tu często II tysiąclecie p.n.e.);[według kogo?]
- wspólnota językowa prasłowiańska istniała w czasach bliskich pojawieniu się Słowian w antycznych źródłach pisanych, a więc być może nawet dopiero około połowy I tysiąclecia n.e.[według kogo?]
Większość językoznawców ponadto uważa, że przed etapem istnienia języka prasłowiańskiego istniała wspólnota językowa bałto-słowiańska. Języki słowiańskie wykazują najwięcej cech wspólnych z językami bałtyckimi (litewskim, łotewskim oraz wymarłymi: pruskim i jadźwińskim), co przemawia za wyprowadzeniem wniosku o wspólnocie bałtosłowiańskiej. Języki słowiańskie wykazują również stopień pokrewieństwa z językami germańskimi i irańskimi, a także pewne cechy wspólne z językami celtyckimi, iliryjskim i trackim. Pozwala to zaakceptować wniosek, że język Słowian rozwinął się między kompleksami etnicznymi: bałtyjskim na północy, germańskim na zachodzie, irańskim na wschodzie oraz celtyckim, trackim i iliryjskim na południu[2].
Wspólne cechy
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie języki słowiańskie mają wyraźne cechy wspólne:
- wybitnie fleksyjna morfologia – większość języków słowiańskich ma 6 lub 7 przypadków
- podział czasowników na dokonane i niedokonane (leksykalny aspekt)
- obecność fonemicznej palatalizacji (znanej jako zmiękczenie)
- skomplikowane zbitki spółgłoskowe, powstałe po zaniku jerów, np. w polskim wyrazie bezwzględny lub rosyjskim wstrjecza „spotkanie”.
Języki słowiańskie nie tylko mają bardzo podobną gramatykę, lecz wykazują również duże podobieństwo w słownictwie, co dowodzi, że z języka prasłowiańskiego wyodrębniły się stosunkowo niedawno. Tam, gdzie poszczególne języki słowiańskie graniczą ze sobą, granice te z reguły są nieostre – występują szerokie pasy gwar przejściowych i obszary przenikania się zjawisk charakterystycznych dla obu sąsiadujących języków. Uważa się, że języki słowiańskie tworzą kontinuum. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku języków południowosłowiańskich[3][4]. Podobne zjawisko występowało do 1947 roku na obszarze etnicznego styku polsko-ukraińskiego (polski – rusiński – ukraiński).
Klasyfikacja języków słowiańskich
[edytuj | edytuj kod]Przynależność i podział języków słowiańskich są w lingwistyce ugruntowane. Wątpliwości powstają jedynie w kwestii grupowania poszczególnych lektów i zespołów gwarowych, a także nakreślania granicy między pojęciami języka i dialektu. Poniższa klasyfikacja pochodzi ze strony projektu Ethnologue[5].
- języki indoeuropejskie
- języki bałtosłowiańskie
- języki słowiańskie (ok. 317 mln)
- języki zachodniosłowiańskie (ok. 61 mln)
- grupa lechicka – języki lechickie
- grupa łużycka – języki łużyckie
- dolnołużycki (ok. 15 tys.)
- górnołużycki (ok. 55 tys.)
- wschodniołużycki †
- grupa czesko-słowacka
- język panońsko-słowiański † – prawdopodobnie ogniwo pomiędzy językami zachodnio- i południowosłowiańskimi
- języki południowosłowiańskie (ok. 35 mln)
- grupa wschodnia (ok. 10 mln)
- staro-cerkiewno-słowiański (starosłowiański) †
- bułgarski (ok. 8,5 mln)
- macedoński (ok. 1,8 mln)
- grupa zachodnia (ok. 25 mln)
- słoweński (ok. 2 mln)
- serbsko-chorwacki (ok. 23 mln)
- serbski (ok. 13 mln)
- chorwacki (ok. 7 mln)
- bośniacki (ok. 2,5 mln)
- czarnogórski (ok. 0,15 mln)
- grupa wschodnia (ok. 10 mln)
- języki wschodniosłowiańskie (ok. 210 mln)
- języki zachodniosłowiańskie (ok. 61 mln)
- języki słowiańskie (ok. 317 mln)
- języki bałtosłowiańskie
Oznaczenia:
† – język wymarły lub dawne stadium historyczne języka dzisiejszego
†* – język dawny, ale zachowany tradycyjnie w liturgii, tekstach religijnych, filozoficznych lub naukowych
Mikrojęzyki słowiańskie
[edytuj | edytuj kod]W grupie języków słowiańskich oprócz języków indywidualnych wyróżnia się także tzw. mikrojęzyki, tj. etnolekty odmienne od języka ogólnego dominującego na danym obszarze, ale charakteryzujące się pewną tradycją piśmienniczą i pewnym stopniem normalizacji[6][7]. Są to[8]:
- rusiński (jugorusiński) – używany przez Rusinów panońskich w Wojwodinie (Serbia), jeden z tamtejszych języków urzędowych;
- rezjański – postrzegany niekiedy jako dialekt języka słoweńskiego, używany w dolinie Rezji (północne Włochy);
- prekmursko-słoweński – używany w Słowenii i na pobliskich terenach Węgier i Austrii;
- kajkawski – powstały na bazie dialektów chorwackich, używany w północnej Chorwacji, bliski językowi słoweńskiemu (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego)[9];
- czakawski – podobna sytuacja, jak powyższy (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego);
- burgenlandzki – używany przez Chorwatów burgenlandzkich w Austrii, na Węgrzech, Słowacji i dawniej na Morawach, uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego;
- molizański – używany przez Chorwatów we włoskiej prowincji Molise, powstały na bazie dialektów chorwackich;
- banacko-bułgarski – używany przez Bułgarów z Banatu na pograniczu Rumunii i Serbii, powstały na bazie gwar bułgarskich.
Istnieje też tendencja do wyodrębniania się kolejnych języków słowiańskich:
- morawskiego – z języka czeskiego
- śląskiego – z języka polskiego
- laski – z języka czeskiego
- gwary podlaskie (ukraińskie) – z przejściowych dialektów białorusko-ukraińskich.
Na bazie języków słowiańskich powstało też wiele sztucznych języków, m.in. język międzysłowiański, które w założeniu twórców powinny być zrozumiałe dla mówiących przynajmniej jednym językiem słowiańskim[10]. Również oparte na językach słowiańskich są fikcyjne języki północnosłowiańskie oraz wenedyk – język romański, który przeszedł podobny rozwój jak polski.
Porównanie wybranych wyrazów w językach słowiańskich
[edytuj | edytuj kod]prasłowiański | rosyjski | ukraiński | białoruski | łemkowski | polski | kaszubski | czeski | słowacki | dolnołużycki | górnołużycki | słoweński | serbsko-chorwacki | bułgarski | macedoński |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
*ogňь | огонь (agoń) | вогонь (wohoń) | агонь (ahoń) | оген (ohen) | ogień | òdżin | oheň | oheň | wogeń | woheń | ogenj | oganj/vatra / огањ/ватра | огън (ogăn) | оган/огин (ogan/ogin) |
*ryba | рыба (ryba) | риба (ryba) | рыба (ryba) | рыба (rŷba) | ryba | rëba | ryba | ryba | ryba | ryba | riba | riba / риба | риба (riba) | риба (riba) |
*gnězdo | гнездо (gniezdo) | гнiздо (hnizdo) | гняздо (hniazdo) | гнiздо (hnizdo) | gniazdo | gniôzdo | hnízdo | hniezdo | gnězdo | hnězdo | gnezdo | gn(ij)ezdo / гн(иј)ездо | гнездо (gnezdo) | гнездо (gnezdo) |
*oko | око (oko) | око (oko) | вока (woka) | око (oko) | oko | òkò | oko | oko | woko | woko | oko | oko / око | око (oko) | око (oko) |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ satemové jazyky, [w:] Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 376, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ Zdeněk Váňa , Świat dawnych Słowian, Artia, 1985, s. 15, ISBN 83-06-01126-0 .
- ↑ Lehr-Spławiński, Kuraszkiewicz i Sławski 1954 ↓, s. 110, 125.
- ↑ Sławski Języki słowiańskie, passim, w: Bednarczuk (red.) Języki..., tom II, s. 907–1005.
- ↑ Ethnologue report for Slavic. ethnologue.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)]..
- ↑ Grażyna Balowska , Mikrojęzyki literackie, „Socjolingwistyka”, 16, Wydaw. Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 41-49 .
- ↑ Литературный микроязык [online], Академик [dostęp 2019-01-08] (ros.).
- ↑ Dalewska-Greń 2002 ↓, s. 585–586.
- ↑ Jože Toporišič , Enciklopedija slovenskega jezika, Ksenija Dolinar (red.), Lublana: Cankarjeva založba, 1992, s. 80, ISBN 86-361-0756-3 (słoweń.).
- ↑ Spis słowiańskich języków pomocniczych.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Lehr-Spławiński, Władysław Kuraszkiewicz, Franciszek Sławski, Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, Warszawa: PWN, 1954 .
- Jerzy Nalepa, Słowiańszczyzna północno-zachodnia. Podstawy jedności i jej rozpad, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1968.
- Leszek Bednarczuk (red.), Ignacy Ryszard Danka, Andrzej Pisowicz, Tadeusz Pobożniak, Józef Reczek, Jan Safarewicz, Wojciech Skalmowski, Języki indoeuropejskie, tom I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, ISBN 83-01-03352-5.
- Leszek Bednarczuk (red.), Witold Mańczak, Jan Safarewicz, Franciszek Sławski, Wojciech Smoczyński, Aleksander Szulc Języki indoeuropejskie, tom II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, ISBN 83-01-05763-7.
- Snježana Kordić: Demonstrativpronomina in den slavischen Sprachen. W: Bernhard Symanzik, Gerhard Birkfellner, Alfred Sproede: Die Übersetzung als Problem sprach- und literaturwissenschaftlicher Forschung in Slavistik und Baltistik. Hamburg: Dr. Kovač, 2002, s. 89–116, seria: Studien zur Slavistik ; 1. ISBN 3-8300-0714-0. OCLC 55730212. (niem.).
- Hanna Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, Warszawa: PWN, 2002, ISBN 83-01-12391-5 .
- Zbigniew Gołąb, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Maria Wojtyła-Świerzowska (tłum.), Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2004, ISBN 83-242-0528-4, ISBN 0-89357-231-4, OCLC 830631541 .