Kapturnica (roślina)

Kapturnica
	; Sarracenia oreophila
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	kapturnicowate
Rodzaj	kapturnica
	Nazwa systematyczna
	Sarracenia L.; Sp.Pl.2, 1753
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kapturnica (Sarracenia L.) – rodzaj roślin owadożernych z rodziny kapturnicowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia 8^[3], 11^[4] lub 13 gatunków^[5]. Granice między poszczególnymi gatunkami są niejednoznaczne, a klasyfikację bardzo utrudnia łatwość tworzenia mieszańców^[4]. Rośliny występują na mokradłach i jałowych lasach sosnowych we wschodniej części Ameryki Północnej oraz jako introdukowane w Europie i Azji^[3]^[4]. Nazwa rodzajowa upamiętnia lekarza z Nowej Francji – Michela Sarrazina de l’Etang (1659-1734), który wysłał egzemplarze tych roślin do Francji, do botanika Josepha de Tourneforta^[3].

Rozmieszczenie geograficzne

Północna granica zasięgu rodzaju biegnie od Nowej Fundlandii do Saskatchewan i zasięg obejmuje rozległy obszar wschodniej części kontynentu północnoamerykańskiego po Florydę i Teksas na południu^[3]. Jako rośliny introdukowane i naturalizowane rosną w kilku miejscach w Europie (okolice Tullamore w środkowej Irlandii oraz w zachodniej i północnej Szwajcarii)^[3], a także w Azji^[4]. Rośliny te są popularne w uprawie hobbystycznej oraz w ogrodach botanicznych na całym świecie^[4].

Morfologia

Pokrój: Rośliny rosnące w kępach lub płatach w postaci kłączy poziomych i pionowych^[4], z liśćmi i pędami kwiatonośnymi osiągającymi do 1,2 m wysokości^[3].
Liście: Wszystkie odziomkowe i zwykle zmodyfikowane w liście pułapkowe. Te mogą być prosto wzniesione, podnoszące się lub płożące. Bywają jednakowe w czasie całego sezonu wegetacyjnego lub różne w okresie wiosennym i letnim. Liście mają postać trąbkowaty, stopniowo rozszerzający się ku szczytowi lub urnowaty (u S. purpurea i S. rosea). Blaszka jest sztywna lub miękka, może być zielona, żółto-zielona, czerwonawa do fioletowawej^[4]. Często żyłki są zabarwione czerwono lub są kasztanowe. U S. leucophylla szczyt liścia pułapkowego jest biały, ew. z czerwono zabarwionymi żyłkami^[6]. Blaszka od zewnątrz jest gładka lub wyraźnie omszona. Otwór na szczycie liścia ma kształt okrągły do jajowatego i osłonięty jest mniej lub bardziej nieruchomym kapturem (wiekiem). Kaptur wyrasta odosiowo z pierścienia otaczającego otwór i jest wzniesiony prosto lub wygięty doosiowo. Kaptur ma kształt od okrągłego, przez jajowaty do nerkowatego i może być płaski lub wysklepiony (półkulisty u S. psittacina). U nasady kaptur może mieć nasadę sercowatą do zbiegającej, czasem na połączeniu wykształca się wyraźna szyjka. Koniec kaptura może być zaostrzony lub tępy. Poza liśćmi pułapkowymi w środku lata rozwijają się czasem zielone liściaki kształtu lancetowatego lub sierpowatego^[4]. Wygląd liści u tego samego gatunku może być bardzo zmienny w zależności od warunków siedliskowych. Typowo wykształcają się liście pułapkowe u roślin rosnących w miejscach odpowiednio wilgotnych i nasłonecznionych, u roślin ocienionych i w miejscach suchych liście bywają mniejsze, mogą być słabo wykształcone, pokładać się^[4].
Kwiaty: Wyrastają na pojedynczych, prosto wzniesionych i bezlistnych głąbikach (dwa zdarzają się u S. alabamensis, S. jonesii, S. rubra), krótszych lub dłuższych od liści pułapkowych^[4]. Rozwijają się z okazałych, kulistawych pąków. Największe po rozwinięciu osiągają średnicę 7,5 cm^[6]. Pod kwiatem znajdują się trzy przysadki przywierające lub luźniej przylegające do kielicha. Przysadki te są jajowato trójkątne do jajowato podługowatych, na końcach tępe lub zaokrąglone. Działki kielicha, których jest 5, są okazałe, trwałe, często czerwono nabiegłe, jajowate, całobrzegie, na szczycie tępe do zaokrąglonych. Płatki korony, w liczbie 5, są lancetowate do jajowatych, na szczycie zaokrąglone i zwisają spomiędzy działek. Mają zwykle barwę ciemnokasztanową lub żółtą. Pręcików jest 50-100 i skupione są w 10-17 pęczków. Nitki pręcików nieco zróżnicowane pod względem długości i łączą się z łącznikiem pylnika od tyłu główki. Zalążnia górna, kulistawa lub stożkowata, powstaje z 5 owocolistków. Słupek na końcu dyskowato (parasolowato) rozszerzony z 5 żebrami wychodzącymi z krawędzi w postaci odgiętych ząbków. Znamiona nitkowate o długości do 1 mm wyrastają z wcięć w dyskowato rozszerzonym końcu słupka^[3]^[4].
Owoce: Kulistawe lub jajowate torebki zawierające 400-1000 nasion^[4].

Biologia i ekologia

Kwitnienie przypada na lato i jesień. Kwiaty są wonne (bezwonne u S. minor) przy czym u jednych gatunków przypomina zapach róż, a u innych – jest nieprzyjemny i podobny do woni kociego moczu^[4]. Kwiaty zapylane są przez owady^[3]. Liście pułapkowe u części gatunków więdną z końcem sezonu wegetacyjnego, u innych zimują^[4].

Podstawowa haploidalna liczba chromosomów (x) wynosi 13^[4].

Systematyka

Jeden z trzech rodzajów rodziny kapturnicowatych (Sarraceniaceae)^[7].

Wykaz gatunków^[5]

Sarracenia alabamensis Case & R.B. Case
Sarracenia alata (Alph. Wood) Alph. Wood
Sarracenia flava L.
Sarracenia jonesii Wherry
Sarracenia leucophylla Raf.
Sarracenia mandaiana J. R. Pitcher & W. A. Manda
Sarracenia minor Walter
Sarracenia oreophila Michx.
Sarracenia psittacina Michx.
Sarracenia purpurea L.
Sarracenia rubra Naczi et al.
Sarracenia sledgei Macfarl.

Wybrane mieszańce^[7]

Sarracenia × catesbaei = S. flava × S. purpurea
Sarracenia × moorei = S. flava × S. leucophylla
Sarracenia × popei = S. flava × S. rubra
Sarracenia × harperi = S. flava × S. minor
Sarracenia × alava = S. flava × S. alata
Sarracenia × mitchelliana = S. purpurea × S. leucophylla
Sarracenia × exornata = S. purpurea × S. alata
Sarracenia × chelsonii = S. purpurea × S. rubra
Sarracenia × swaniana = S. purpurea × S. minor
Sarracenia × courtii = S. purpurea × S. psittacina
Sarracenia × pureophila = S. purpurea × S. oreophila
Sarracenia × readii = S. leucophylla × S. rubra
Sarracenia × farnhamii = S. leucophylla × S. rubra
Sarracenia × excellens = S. leucophylla × S. minor
Sarracenia × areolata = S. leucophylla × S. alata
Sarracenia × wrigleyana = S. leucophylla × S. psittacina
Sarracenia × ahlesii = S. alata × S. rubra
Sarracenia × rehderi = S. rubra × S. minor
Sarracenia × gilpini = S. rubra × S. psittacina
Sarracenia × formosa = S. minor × S. psittacina
Sarracenia × mineophila = S. minor × S. oreophila
Sarracenia × psittata = S. psittacina × S. alata

Zastosowanie

Kapturnice są łatwe do uprawy w podłożu kwaśnym i wilgotnym^[3]. Ze względu na oryginalny pokrój uważane są za jedne z najpiękniejszych i najbardziej intrygujących roślin na świecie^[4]. Zyskały popularność w uprawie już od początków XIX wieku i współcześnie szeroko rozpowszechnione są w uprawie hobbystycznej oraz w ogrodach botanicznych wszystkie gatunki tego rodzaju oraz liczne mieszańce, powstające naturalnie i wyhodowane^[4].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 184. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q T. Lawrence Mellichamp, Frederick W. Case: Sarracenia Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-11-13].
↑ ^a ^b Sarracenia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-11-13].
↑ ^a ^b Adrian Slack: Carnivorous Plants. s. 25.
↑ ^a ^b Genus: Sarracenia L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2016-11-13].

Bibliografia

Adrian Slack: Carnivorous plants. London: Alfabooks, 1988. ISBN 0-7136-3079-5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[philips-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 184. ISBN 0-333-74890-5.

[america-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q T. Lawrence Mellichamp, Frederick W. Case: Sarracenia Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-11-13].

[tpl-5] Sarracenia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-11-13].

[slack_25-6] Adrian Slack: Carnivorous Plants. s. 25.

[grin-7] Genus: Sarracenia L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2016-11-13].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Ogólne	aldrowanda Brocchinia byblis Catopsis cefalotus darlingtonia dzbanecznik genlisea heliamfora kapturnica muchołówka Philcoxia pływacz rosiczka rosolistnik tłustosz Triphyophyllum tuliłezka
Pseudoowadożerne	Aracamunia bodziszek Colura Drymocallis Ibicella łuskiewnik męczennica ołownica Paepalanthus Proboscidea Stylidium szczeć tasznik
Wymarłe	Archaeamphora Droserapites Droserapollis Droseridites Fischeripollis Palaeoaldrovanda Saxonipollis