Kolędy polskie – polskojęzyczne pieśni o charakterze religijnym, związane ze świętem Bożego Narodzenia.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Najstarsza zachowana polska kolęda, pochodząca z 1424, zaczyna się od słów Zdrów bądź, królu anielski. Pierwotnie na początku XV wieku tłumaczono na język polski kolędy z łaciny i ze śpiewników braci czeskich[1]. Wzrost popularności gatunku nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku, wtedy ustalił się sam termin kolęda w znaczeniu pieśni bożonarodzeniowej. Powstała wówczas jedna z najważniejszych polskich kolęd W żłobie leży, przypisywana Piotrowi Skardze – do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV[potrzebny przypis]. Inną bardzo popularną kolędę Bóg się rodzi, do melodii w rytmie poloneza, napisał Franciszek Karpiński. Twórcami kolęd byli także między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński[potrzebny przypis] i Andrzej Morsztyn[potrzebny przypis], w XIX w. Zygmunt Noskowski[potrzebny przypis], a na początku XX w. Feliks Nowowiejski[potrzebny przypis]. Kolędę Lulajże, Jezuniu Fryderyk Chopin zacytował w środkowej części Scherza h-moll op. 20. Ze współczesnych kolędy komponował Witold Lutosławski[potrzebny przypis].
W polskim dorobku kulturalnym zachowało się ponad 500 kolęd i pastorałek. W XIX wieku rozpoczęto na większą skalę ich zbieranie i zapisywanie, a punktem odniesienia jest wydany w 1843 zbiór Pastorałki i kolędy z melodiami czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane autorstwa księdza Michała Mioduszewskiego.
Współcześnie kolędy nadal wykonywane są w praktyce ludowej na wsiach podczas okresu Bożego Narodzenia oraz Godów, a także w kościołach, szkołach, podczas jasełek, w domach podczas Wigilii i w czasie spotkań rodzinnych czy opłatkowych. Kolędy polskie jako jedne z nielicznych w Europie są żywym elementem tzw. kolędowania po domach. Znane są także kolędy aktualizowane, związane z ważnymi wydarzeniami dziejowymi: powstaniami narodowowyzwoleńczymi, wojnami światowymi, plebiscytami (w tym nurcie wyróżniono korfantyzm w kolędach aktualizowanych[2]), stanem wojennym itd.
Powstają też nowe kolędy, komponowane przez współczesnych twórców, a popularność niektórych dorównuje kolędom tradycyjnym, np. kolęda z lat 30. XX w. Nie było miejsca dla Ciebie, czy Kolęda o gwieździe z musicalu Kolęda Nocka z lat 80. XX w.
W praktyce estradowej programy kolędowe wykonują chóry amatorskie i zawodowe, np. Poznańskie Słowiki, zespoły folkloru stylizowanego, jak Mazowsze czy Śląsk; a także wykonawcy różnych gatunków muzycznych.
Popularne są także płyty z nagraniami kolęd. Wśród polskich artystów, którzy posiadają w swej dyskografii albumy kolędowe, są zespoły folkowe: Arka Noego, Joszko Broda, Kapela Brodów, Golec Orkiestra, Jarzębina, Muzykanci, Trebunie Tutki, Werchowyna, Zespół Polski; rockowe Edyta Bartosiewicz, De Press, Para Wino; jazzowe Aga Zaryan, Hanna Banaszak, Włodek Pawlik; gwiazdy muzyki popularnej: Eleni, Teresa Haremza, Anna Maria Jopek, Krzysztof Krawczyk, Grażyna Łobaszewska, No To Co, Krystyna Prońko, Sława Przybylska, Irena Santor, Mateusz Pospieszalski, Joanna Słowińska, Stanisław Sojka, Justyna Steczkowska, Ryszard Rynkowski, Jacek Wójcicki, Violetta Villas oraz gwiazdy scen operowych, takie jak Teresa Żylis-Gara czy Bernard Ładysz, Wiesław Ochman.
Lista polskich kolęd
[edytuj | edytuj kod]Niektóre popularne kolędy polskie (alfabetycznie):
- „A wczora z wieczora”
- „Ach, ubogi żłobie”
- „Anioł pasterzom mówił”
- „Bóg się rodzi, moc truchleje”
- „Bracia patrzcie jeno”
- „Chrystus się nam narodził”
- „Do szopy, hej pasterze”
- „Dzisiaj w Betlejem”
- „Gdy się Chrystus rodzi”
- „Gdy śliczna Panna”
- „Gore gwiazda Jezusowi”
- „Jezus malusieńki”
- „Lulajże, Jezuniu”
- „Mędrcy świata, monarchowie”
- „Mizerna cicha”
- „Narodził się Jezus Chrystus”
- „Nie było miejsca dla Ciebie”
- „Nowy rok bieży”
- „Oj, maluśki, maluśki”
- „Pójdźmy wszyscy do stajenki”
- „Północ już była”
- „Przybieżeli do Betlejem”
- „Przylecieli aniołkowie”
- „Skrzypi wóz”
- „Tryumfy Króla Niebieskiego”
- „W żłobie leży”
- „Wśród nocnej ciszy”
- „Z narodzenia Pana”
- „Zdrow bądź, krolu anjelski”
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kolędy. zsp2krosno.pl. [dostęp 2014-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]. (pol.).
- ↑ A. Albiniak. E. s. M. Albiniak CSDP, Okołoplebiscytowa Kolęda śląska Henryka Zbierzchowskiego jako przykład propagandowego wykorzystania semantyki kolęd do walki propolskiej w okresie konstytuowania się granic II Rzeczypospolitej, "Studia Teologiczni-Historyczne Śląska Opolskiego" 41: 2021, nr 2, s. 175; https://czasopisma.uni.opole.pl/index.php/sth/article/view/3406/3973 (dostęp: 21 I 2022).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Z dziejów polskiej kolędy (Roman Mazurkiewicz)
- O typach i odmianach gatunkowych kolęd polskich. gadki.lublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-20)]. – Gadki z Chatki nr 60/61 grudzień 2005 (Jan Adamowski )
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Spis polskich kolęd w serwisie Koledypolskie.pl (teksty, historia powstania z opisem, popularne aranżacje)
