Kolonia amerykańska (Katowice)

Kolonia amerykańska
w Katowicach-Giszowcu

nr rej. : A/1348/87 z 23 czerwca 1987 roku[1] A/513/2019 z 4 marca 2019 roku[1]
Fragment kolonii od strony północnej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Giszowiec
Data budowy	1927–1928
Położenie na mapie Polski Kolonia amerykańska
Położenie na mapie województwa śląskiego Kolonia amerykańska
Położenie na mapie Katowic Kolonia amerykańska
50°13′01,74″N 19°03′43,20″E/50,217150 19,062000
Multimedia w Wikimedia Commons

Kolonia amerykańska w Katowicach-Giszowcu – zespół sześciu zabytkowych wilii w Katowicach, w dzielnicy Giszowiec, przy ulicy Górniczego Stanu 2-12 powstałych w latach 1927–1928 dla amerykańskich rodzin dyrekcji dawnej spółki Silesian-American Corporation. Po II wojnie światowej w willach zamieszkały rodziny górników z kopalni Wieczorek oraz Staszic.

Powstanie kolonii amerykańskiej poprzedziło przyłączenie części Górnego Śląska i Katowic w 1922 roku, a wraz z tym podziałem zakładów spółki Georg von Giesches Erben (pol. Spadkobiercy Jerzego von Giesche), gdyż część zakładów znalazła się po stronie polskiej, a część po niemieckiej. Dla zakładów położonych po polskiej stronie założono spółkę Giesche S.A. Działalność inwestycyjna spółki doprowadziła do pogorszenia sytuacji finansowej spółki i w związku z tym w 1926 roku zawarto porozumienie z firmami amerykańskimi – Anaconad Cooper Mining Co. oraz Averell Harrimann. W ramach porozumienia powstała spółka Silesian-American Corporation (SACO), w której 51% akcji należało do Amerykanów, a pozostałe do koncernu spadkobierców Gieschego^[2][3][4].

W tym samym roku zmienił się też dyrektor spółki Giesche S.A. Został nim Amerykanin – George Sage Brooks, a pierwszym zastępcą Frederic Paul Gaehke. W związku ze zmianami kadrowymi postanowiono o przeprowadzce całych rodzin. Spółka dla nowych dyrektorów wybudowała w latach 1927–1928 kolonię sześciu domów typu angielskiego, a w sąsiedzie willi nr 6 (obecnie ulica Górniczego Stanu 6) w 1935 roku powstał parterowy budynek świetlicy dla dzieci^[5][3][4].

Przy kolonii urządzono pole golfowe, posiadające dziewięć dołków. W północnej stronie znajdował się parterowy dom klubowy. Dnia 1 kwietnia 1931 roku powołano do życia Golf-Klub im. Kazimierza Pułaskiego, a z pola golfowego prócz amerykanów korzystali polscy inżynierowie. Po II wojnie światowej pole golfowe zlikwidowano^[6][7].

Amerykanie zamieszkiwali kolonię do wybuchu II wojny światowej^[3]. Po II wojnie światowej majątek został znacjonalizowany, a w kolonii zamieszkali robotnicy kopalni Staszic i Wieczorek^[8].

Kolonia amerykańska składa się z sześciu willi typu angielskiego o zróżnicowanej architekturze, otoczonych parkiem i ogrodzonych parkanem^[5]. W willach pierwotnie znajdowały się obszerne hole, salony z kominkami i po kilka sypialni^[4]. Kolonia ta od początku miała dostęp do energii elektrycznej, wodociągu i kanalizacji. Znajduje się ona na obrzeżu Giszowca, przy ulicy Górniczego Stanu 2, 4, 6, 8, 10 i 12, w pobliżu wieży wodnej^[3][9].

W kolonii mieszkają obecnie osoby prywatne^[8], a właścicielami budynków oraz ich zarządcą, z wyjątkiem willi numer 8, jest Administracja Staszic Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej^[10]. Cały układ urbanistyczny kolonii został dnia 23 czerwca 1987 roku wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1348/87, a także 4 marca 2019 roku pod numerem A/513/2019^[1].

• JoannaJ. Tofilska JoannaJ., Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3 .