Lingua franca
Lingua franca (wł. „język Franków”) – w szerokim znaczeniu: język o charakterze międzynarodowym lub międzygrupowym, używany jako środek porozumiewania się na obszarach wielojęzycznych i między osobami niemającymi wspólnego języka ojczystego.
Śródziemnomorska lingua franca
[edytuj | edytuj kod]W wąskim ujęciu był to język mieszany typu pidżynowego[1] (zwany też sabir, od hiszpańskiego saber – „wiedzieć”[2]), używany w basenie Morza Śródziemnego, o zredukowanej gramatyce, powstały na bazie słownej głównie z języków: francuskiego, włoskiego, greckiego, hiszpańskiego i arabskiego. Używany w portach śródziemnomorskich jeszcze w XX wieku, głównie w kontaktach handlowych i dyplomatycznych, obecnie jest już językiem martwym.
Określenie lingua franca było pierwotnie używane przez Arabów i oznaczało dowolny język wywodzący się z łaciny, a w szczególności język włoski. Arabowie zwykli określać mianem Franków wszystkich mieszkańców zachodniej Europy. Z czasem przekształciło się w nazwę wcześniej opisywanego języka.
Lingua franca bywa mylnie określana jako język kreolski. W rzeczywistości był to język mieszany, wyuczony i używany głównie w kontaktach handlowych i dyplomatycznych, ale nie był rodzimy dla danej społeczności. Mówi się o zasadniczej różnicy między językami kreolskimi a lingua franca: języki kreolskie, w odróżnieniu od lingua franca, mają charakter języków ojczystych[3].
Znaczenie szerokie
[edytuj | edytuj kod]W szerokim znaczeniu termin lingua franca odnosi się do każdego języka, który służy do porozumiewania się między osobami, które nie mają wspólnego języka ojczystego (dany środek komunikacji może być pierwszym językiem dla niektórych członków grupy lub językiem obcym dla całej grupy)[4]. Status ogólnie przyjętej lingua franca jest kształtowany przez czynniki ekonomiczne, kulturowe oraz prestiż danego języka[5]. Przykładem współczesnej lingua franca o znaczeniu globalnym jest język angielski[6].
W przeszłości rolę taką pełniły m.in. w starożytności język sumeryjski, a po nim język akadyjski w Mezopotamii, grecka koine we wschodnim basenie Morza Śródziemnego i państwach hellenistycznych, potem (a przez pewien czas równolegle) łacina łącząca średniowieczną Europę aż po czasy nowożytne czy wreszcie nowożytny język francuski w kołach dyplomatycznych lub język niemiecki w XIX i XX wieku, szczególnie w sferach gospodarczych środkowo-wschodniej Europy.
O lingua franca można mówić zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym lub regionalnym, zwłaszcza w zakątkach świata o dużym stopniu różnorodności językowej. Przykładowo kreolski język tok pisin (na bazie angielskiego) służy jako ogólna lingua franca w zróżnicowanej etnicznie i językowo Papui-Nowej Gwinei (jednocześnie będąc językiem prymarnym i językiem kontaktów domowych dla części populacji), a język indonezyjski pełni podobną funkcję w sąsiedniej Indonezji[7][8][9]. Na poziomie regionalnym w roli lingua franca mogą być wykorzystywane języki miejscowe o dużej społeczności użytkowników[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Aleksandra R. Knapik, Piotr P. Chruszczewski, Kreolingwistyka w zarysie: Językowo-kulturowe mechanizmy przetrwania, rozwoju i dezintegracji, San Diego: Æ Academic Publishing, 2023 (Beyond Language 8), s. 109, ISBN 978-1-68346-166-1, ISBN 978-1-68346-169-2, OCLC 1356757256 [dostęp 2025-06-28] (pol. • ang.).
- ↑ sabir, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-08-25].
- ↑ Witold Mańczak, Języki romańskie, [w:] Leszek Bednarczuk (red.), Języki indoeuropejskie, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 571–644, ISBN 83-01-05763-7, OCLC 1150622633, patrz s. 639–640.
- ↑ Carol Myers Scotton, Learning lingua francas and socioeconomic integration, [w:] Robert L. Cooper (red.), Language Spread: Studies in Diffusion and Social Change, Bloomington: Indiana University Press in cooperation with the Center for Applied Linguistics, 1982, s. 63–94, ISBN 0-253-32000-3, OCLC 1523893763 [dostęp 2025-06-28] (ang.), patrz s. 67.
- ↑ Max K. Adler, Pidgins, Creoles and Lingua Francas: A Sociolinguistic Study, Hamburg: Helmut Buske Verlag, 1977, s. 101, ISBN 3-87118-282-6, OCLC 3605544 (ang.).
- ↑ Lili Cavalheiro, Luis Guerra, Ricardo Pereira, Timea Tiboldi, Using web-based technology in ELF contexts, [w:] Éva Illés, Yasemin Bayyurt (red.), English as a Lingua Franca in the Language Classroom: Applying Theory to ELT Practice, New York–Abingdon: Routledge, 2024, s. 50–68, DOI: 10.4324/9781003258698-4, ISBN 978-1-003-25869-8, ISBN 978-1-032-19334-2, ISBN 978-1-032-19330-4, OCLC 1390880709 (ang.).
- ↑ William A. Foley, The Papuan Languages of New Guinea, Cambridge: Cambridge University Press, 1986, s. 36, ISBN 978-0-521-28621-3, OCLC 13004531 (ang.).
- ↑ Craig Volker: What is the language situation in Indonesia?. The National, 2019-04-05. [dostęp 2025-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025-10-13)]. (ang.).
- ↑ Farzad Sharifian, English as a Lingua Franca, [w:] Janet M. Bennett (red.), The SAGE Encyclopedia of Intercultural Competence, Thousand Oaks: SAGE Publications, 2015, s. 290–291, DOI: 10.4135/9781483346267.n102, ISBN 978-1-4522-4428-0, ISBN 978-1-4833-4626-7, OCLC 1398996176 (ang.).
- ↑ Kenneth M. Sumbuk, Is Tok Pisin a threat to Sare?, [w:] Francis Byrne, John A. Holm (red.), Atlantic Meets Pacific. A Global View of Pidginization and Creolization, Amsterdam: John Benjamins Publishing, 1993 (Creole Language Library 11), s. 309–317, DOI: 10.1075/cll.11.29sum, ISBN 978-90-272-5232-6, OCLC 644535231 (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Słownik historycznej Lingua Franca. University of Wisconsin-Milwaukee. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-03)].
