Lista rozbłysków gamma
W artykule przedstawiono chronologiczny wykaz rozbłysków gamma (GRB), będących przełomowym odkryciem tego typu w danej chwili (np. najbliższy/najdalszy rozbłysk, najbardziej energetyczny, pierwszy rozbłysk typu SGR, etc.) Nazwy rozbłysków zawierają datę ich odkrycia: dwie pierwsze cyfry to rok, dwie kolejne – miesiąc, a dwie ostatnie oznaczają dzień.
Lista
[edytuj | edytuj kod]| GRB | Pozycja | Przesunięcie ku czerwieni | Wykryty przez | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| GRB 670702 | Vela 4 | Pierwszy odkryty GRB | ||
| GRB 790305b | Pierwszy zaobserwowany megarozbłysk SGR, specyficzny rodzaj krótkiego rozbłysku gamma. | |||
| GRB 830801 | Najjaśniejszy zaobserwowany GRB | |||
| GRB 970228 | z = 0,695[1] | BeppoSAX | Pierwsza poświata optyczna oraz rentgenowska | |
| GRB 970402 | RA 14h 50,1m Dec -69° 20′ |
BeppoSAX | Wystąpił w źródle promieniowania rentgenowskiego w gwiazdozbiorze Cyrkla, o którym wcześniej nie było wiadomo[2]. | |
| GRB 970508 | z = 0,835 | BeppoSAX | Pierwszy rozbłysk, którego odległość udało się określić (przy pomocy przesunięcia ku czerwieni), pierwsza poświata w paśmie radiowym | |
| GRB 971214 | z = 3,4 | BATSE | Pierwszy GRB o z > 1; najjaśniejszy z wczesnych GRB | |
| GRB 980425 | z = 0,008[3] | BATSE | Najbliższy obecnie znany rozbłysk i pierwszy GRB, który został powiązany z supernową. | |
| GRB 990123 | R.A. 15h 25m 29s Dekl. 44° 45′ 30″[4] |
z = 1,6 | BeppoSAX | Pierwszy rozbłysk, który był obserwowany w świetle widzialnym i w widmie promieni gamma jednocześnie. Najjaśniejsza zaobserwowana poświata przed wystrzeleniem satelity Swift. |
| GRB 991216 | BATSE | Pierwszy rozbłysk odkryty przez Chandra X-ray Observatory[5] | ||
| GRB 030329 | z = 0,168[6] | HETE-2 | Najbliższy względem Ziemi „klasyczny” długi GRB; jego poświata została przebadana najdokładniej w porównaniu do innych GRB. | |
| GRB 050509B | z = 0,225 | Swift | Pierwszy krótki rozbłysk z zaobserwowaną poświatą i możliwą galaktyką. | |
| GRB 050709 | z = 0,161[7] | HETE-2 | Pierwszy krótki GRB z wykrytym odpowiednikiem optycznym. | |
| GRB 050724 | z = 0,258[8] | Swift | Pierwszy krótki wybuch z wykrytym odpowiednikiem radiowym, optycznym i rentgenowskim, a także pierwszy jednoznaczne powiązany z galaktyką eliptyczną. | |
| GRB 060218 | z = 0,0331[9] | Swift | Pierwszy GRB z towarzyszącą supernową, która mogła być śledzona od razu po wystąpieniu rozbłysku. | |
| GRB 060614 | R.A. 21h 23m 27,0s Dekl. -53° 02′ 02″ |
z = 0,125 | Swift | Był to albo długotrwały wybuch, w którym wykluczona jest obecność jasnej supernowej, albo krótkotrwały wybuch z niezwykle długotrwałą emisją promieniowania gamma. |
| GRB 080319B | z = 0,937 | Swift | Najjaśniejsze (optycznie) zdarzenie dowolnej natury zaobserwowane we Wszechświecie do tej pory. Ponadto najjaśniejsza optyczna poświata spośród wszystkich rozbłysków gamma. | |
| GRB 080916C | z = 4,35[10] | Fermi | Ówcześnie był to najbardziej energetyczny GRB. | |
| GRB 090423 | R.A. 09h 55m 33,08s Dekl. +18° 08′ 58,9″ |
z = 8,2 | Swift | Posiadał on „tytuł” najbardziej odległego zaobserwowanego obiektu we Wszechświecie, którego dystans potwierdzono metodą spektroskopową[11][12]. Do tej pory jest najodleglejszym znanym rozbłyskiem gamma i jednym z najdalszych znanych obiektów we Wszechświecie. |
| GRB 101225A | R.A. 00h 00m 47,51s Dekl. +44° 36′ 01,1″ |
z = 0,33 | Swift | Czas trwania: 28 minut. Znany również jako „Świąteczny rozbłysk”. |
| GRB 130427A | R.A. 11h 32m 32,84s Dekl. +27° 41′ 56,2″ |
z = 0,34 | Swift | Trwał kilka godzin. |
| GRB 160625B | R.A. 20h 34m 23.25s Dekl. +06° 55′ 10.5″[13] |
z = 1.406 | Fermi; LAT | Ekstremalnie jasny rozbłysk ze spolaryzowanym światłem optycznym[14][15][16] |
| GRB 170817A | R.A. 12h 47m Dekl. -39° 48′[17] |
z = 0.009727 | Fermi | Powstał w wyniku zderzenia z gwiazdą neutronową, wytwarzając falę grawitacyjną nazwaną GW170817.[17][18][19] Obecnie jest to najbliższy znany GRB. |
| GRB 200826A | z=0.7486 | Krótkotrwały rozbłysk (czas: 0,5 sekundy.)[20] | ||
| GRB 211211A | z=0.0785 | Swift, Fermi | Pierwszy długotrwały GRB powstały w wyniku połączenia się dwóch gwiazd neutronowych[21] | |
| GRB 221009A | R.A. 19h 13m 03.48s Decl. 19° 46′ 24.6″ |
z = 0.151 | Swift | Jeden z najbliższych GRB i był najbardziej energetycznym i najjaśniejszym GRB, jaki kiedykolwiek zarejestrowano (dotychczasowym rekordzistą był GRB 830801). Wyzwolił rekordową energię o wartości 18 TeV. |
| GRB 230307A | Fermi | Drugi po GRB 221009A pod względem wartości fluencji.[22] |
Ekstremalne GRB
[edytuj | edytuj kod]| Tytuł | GRB | Dane | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Najbliższy | GRB 980425 | z = 0,0085 | |
| Najbardziej odległy (przesunięcie ku czerwieni oszacowane metodą fotometryczną) | GRB 090429B | z = 9,4 | [23] |
| Najbardziej odległy (przesunięcie ku czerwieni oszacowane metodą spektroskopową) | GRB 090423 | z = 8,2 | [11] |
| Najsłabszy (jasność) | |||
| Najjaśniejszy | GRB 830801 | ||
| Największa energia | GRB 080916C | Eiso = 8,8 × 1047 dżuli | |
| Najdłuższy | GRB 111209A | Trwał co najmniej 7 godzin | |
| Najkrótszy | GRB 820405 | Czas trwania: 12 ms | |
| Najbardziej odległy, który mógł być obserwowany gołym okiem | GRB 080319B | Obserwowana wielkość gwiazdowa: 5,7 z = 0,937 |
[24][25] |
| Najbliższy, który mógł być obserwowany gołym okiem |
Przełomowe GRB
[edytuj | edytuj kod]| Tytuł | GRB | Data | Dane | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Pierwszy zaobserwowany GRB | GRB 670702 | 2 lipca 1967 | [24] | |
| Pierwszy zidentyfikowany GRB | GRB 781104 | 4 listopada 1978 | Wenera 11, Wenera 12, Prognoz-7, ISEE-3, Pioneer Venus Orbiter, Vela | |
| Pierwszy odkryty długotrwały GRB | ||||
| Pierwszy odkryty krótkotrwały GRB | ||||
| Pierwszy odkryty GRB o „twardym spektrum” | ||||
| Pierwszy odkryty GRB o „miękkim spektrum” | ||||
| Pierwszy GRB, którego odległość ustalono | GRB 970508 | z = 0,835 | [26] | |
| Pierwszy GRB z odkrytą poświatą radiową | GRB 970508 | [26] | ||
| Pierwszy GRB z odkrytą poświatą optyczną | GRB 970228 | 28 lutego 1997 02:58 UTC | [26] | |
| Pierwszy GRB z odkrytą poświatą rentgenowską | GRB 780506 | [27] | ||
| Pierwszy GRB powiązany z supernową | GRB 980425 | 25 kwietnia 1998 21:49 UTC | SN 1998bw | GRB 030329 dał definitywny dowód na istnienie relacji między supernowymi a rozbłyskami gamma; został on powiązany z hipernową SN 2003dh[26][28] |
| Pierwszy GRB widoczny gołym okiem | GRB 080319B | 19 marca 2008 06:12 UTC | obserwowana wielkość gwiazdowa: 5,7 | Pierwszym GRB, który mógł być obserwowany przy pomocy amatorskiego sprzętu, był GRB 990123 o jasności 9 mag.[24][25][26] |
Najbardziej odległe GRB
[edytuj | edytuj kod]| GRB | Odległość | Uwagi |
|---|---|---|
| GRB 090429B | z = 9,4 | [23] (Fotometryczne przesunięcie ku czerwieni) |
| GRB 090423 | z = 8,2 | [29] |
| GRB 080913 | z = 6,7 | [29] |
| GRB 060116 | z = 6,6 | Wysoka wartość ekstynkcji w przypadku tego zdarzenia sprawia, iż fotometrycznie oszacowane przesunięcie ku czerwieni jest bardzo niedokładne[30]. |
| GRB 140515A | z = 6,33 | [31] |
| GRB 050904 | z = 6,295 | [32] |
|
GRB o wartości z > 6 są wykorzystywane do badań okresu ery rejonizacji | ||
| GRB | Data | Odległość | Uwagi |
|---|---|---|---|
| GRB 090429B | maj 2011 — | z = 9,4 | GRB był zaobserwowany w 2009, jednak do roku 2011 nie ogłoszono jego odległości[23]. |
| GRB 090423 | kwiecień 2009 — maj 2011 | z = 8,2 | Był to pierwszy GRB, który uzyskał tytuł najbardziej odległego obiektu we Wszechświecie[29]. |
| GRB 080913 | wrzesień 2008 — kwiecień 2009 | z = 6,7 | [29][33] |
| GRB 050904 | wrzesień 2005 — wrzesień 2008 | z = 6,29 | [32][33][34] |
| GRB 000131 | styczeń 2000 — wrzesień 2005 | z = 4,50 | [34][35][36] |
| GRB 971214 | grudzień 1997 — styczeń 2000 | z = 3,42 | [26][35][36] |
| GRB 970508 | maj 1997 — grudzień 1997 | z = 0,835 | Pierwszy GRB, którego odległość została ustalona[26] |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ J.S. Bloom et al. The Redshift and the Ordinary Host Galaxy of GRB 970228. „Astrophysical Journal”. 554 (2), s. 678–683, 2001. DOI: 10.1086/321398. arXiv:astro-ph/0007244. Bibcode: 2001ApJ...554..678B.
- ↑ Antonelli LA, Fiore F: BeppoSAX follow-up observations of the region of the Gamma-ray burst GRB 970402.
- ↑ Tinney C. i inni: IAU Circular 6896: IAUC 6896: GRB 980425; V4334 Sgr. IAU: Central Bureau for Astronomical Telegrams, 1998. [dostęp 2011-07-05].
- ↑ S.C. Odewahn et al. GRB 990123. „GCN Circulars”, 1999. Bibcode: 1999IAUC.7094A...1O.
- ↑ The Universe Lights Up on Beethoven's Birthday. NASA Goddard Space Flight Center, 30 grudnia 1999. [dostęp 2010-03-18].
- ↑ N. Caldwell et al. GRB 030329, optical spectroscopy. „GCN Circulars”, 2003.
- ↑ P.A. Price et al. GRB 050709: Spectroscopy. „GCN Circulars”, 2005.
- ↑ E. Berger et al. The afterglow and elliptical host galaxy of the short γ-ray burst GRB 050724. „Nature”. 438 (7070), s. 988–90, 2005. DOI: 10.1038/nature04238. arXiv:astro-ph/0508115. PMID: 16355217. Bibcode: 2005Natur.438..988B.
- ↑ Mirabal N, Halpern JP. GRB 060218: MDM Redshift. „GCN Circulars”, 2006.
- ↑ J. Greiner et al. The redshift and afterglow of the extremely energetic gamma-ray burst GRB 080916C. „Astronomy and Astrophysics”. 498 (1), s. 89–94, 2009. DOI: 10.1051/0004-6361/200811571. arXiv:0902.0761. Bibcode: 2009A&A...498...89G.
- ↑ a b N.R. Tanvir. A gamma-ray burst at a redshift of z~8.2. „Nature”. 461 (7268), s. 1254-1257, październik 2009.
- ↑ F. Reddy: New Gamma-Ray Burst Smashes Cosmic Distance Record. NASA, 28 kwietnia 2009. [dostęp 2009-05-04].
- ↑ Racusin, Judith: GCN Circular: GRB 160625B: Fermi-LAT detection of a bright burst (and related). [w:] NASA [on-line]. 2016-06-26. (ang.).
- ↑ Eleonora Troja, V. M. Lipunov, C. G. Mundell, N. R. Butler i inni. Significant and variable linear polarization during the prompt optical flash of GRB 160625B. „Nature”. 547 (7664), s. 425–427, lipiec 2017. DOI: 10.1038/nature23289. ISSN 1476-4687. PMID: 28748924. (ang.).
- ↑ Maria Petropoulou. Anatomy of a gamma-ray burst. „Nature Astronomy”. 1 (9), s. 567–568, wrzesień 2017. DOI: 10.1038/s41550-017-0231-0. ISSN 2397-3366. (ang.).
- ↑ Bin-Bin Zhang, B. Zhang, Alberto J. Castro-Tirado, Zigao Dai i inni. Transition from fireball to Poynting-flux-dominated outflow in the three-episode GRB 160625B. „Nature Astronomy”. 2 (1), s. 69–75, styczeń 2018. DOI: 10.1038/s41550-017-0309-8. arXiv:1612.03089. ISSN 2397-3366. (ang.).
- ↑ a b Andreas von Kienlin: GCN Circular; Number: 21520; GRB 170817A: Fermi GBM detection; 2017/08/17 20:00:07 GMT. [w:] Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics [on-line]. 2017-08-17. (ang.).
- ↑ Davide Casttelvecchi. Rumours swell over new kind of gravitational-wave sighting. „Nature”, 2017-08-25. DOI: 10.1038/nature.2017.22482. [dostęp 2017-08-27]. (ang.).
- ↑ Nadia Drake: Strange Stars Caught Wrinkling Spacetime? Get the Facts.. [w:] National Geographic [on-line]. 2017-08-25. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-27)]. (ang.).
- ↑ Andrea Rossi, Barry Rothberg, Eliana Palazzi, David Alexander Kann i inni. The Peculiar Short-duration GRB 200826A and Its Supernova*. „The Astrophysical Journal”. 932 (1), s. 1, czerwiec 2022. DOI: 10.3847/1538-4357/ac60a2. ISSN 0004-637X. (ang.).
- ↑ Kilonova Discovery Challenges our Understanding of Gamma-Ray Bursts. Gemini Observatory, 2022-12-07. [dostęp 2022-12-11]. (ang.).
- ↑ Simone Dichiara, David Tsang, Eleonora Troja, D. Neill i inni. A Luminous Precursor in the Extremely Bright GRB 230307A. „The Astrophysical Journal Letters”. 954 (1), s. L29, 2023. DOI: 10.3847/2041-8213/acf21d. arXiv:2307.02996. ISSN 2041-8205. (ang.).
- ↑ a b c Space Daily, Explosion Helps Researcher Spot Universe's Most Distant Object, 27 maja 2011
- ↑ a b c T. Dockweiler. The Incredible Gamma Ray Burst of 2008 – The Greatest Cosmic Explosion Ever!. „Science Newsletter”. 3 (6), czerwiec 2008. (ang.).
- ↑ a b Observations of the Naked-Eye GRB 080319B: Implications of Nature's Brightest Explosion. „The Astrophysical Journal”. 691 (1), s. 723-737, 2009. DOI: 10.1088/0004-637X/691/1/723. Bibcode: 2009ApJ...691..723B.
- ↑ a b c d e f g The ING Newsletter, "Gamma-Ray Burst Afterglows: Surprises from the Sky", P. Vreeswijk, N. Tanvir, T. Galama, No.2 – marzec 2000 (dostęp 2009/11/11)
- ↑ A. Connors, G.J. Hueter. The X-Ray Characteristics of a Classical Gamma-Ray Burst and Its Afterglow. „The Astrophysical Journal”. 501 (1), s. 307, 1998. DOI: 10.1086/305815. arXiv:astro-ph/9802055. (ang.).
- ↑ SpaceDaily, "Cosmological Gamma-Ray Bursts and Hypernovae Conclusively Linked", 22 czerwca 2003. Dostęp 11 listopada 2009.
- ↑ a b c d Rachel Courtland: Most distant object in the universe spotted. [w:] New Scientist [on-line]. 2009-04-27. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
- ↑ N.R. Tanvir, A.J. Levan, R.S. Priddey: GCN GRB OBSERVATION REPORT. 26 stycznia 2006. [dostęp 2017-06-13].
- ↑ R. Chornock et al.. GRB 140515A at z=6.33: Constraints on the End of Reionization From a Gamma-ray Burst in a Low Hydrogen Column Density Environment. „submitted to ApJ Letters”, 2014. arXiv:1405.7400. (ang.).
- ↑ a b Jeff Hecht: Blazing gamma-ray burst is most distant ever. [w:] New Scientist [on-line]. 2005-09-13. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
- ↑ a b Maggie McKee: Cosmic explosion is most distant ever seen. [w:] New Scientist [on-line]. 2008-09-20. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
- ↑ a b "A photometric redshift of z = 6.39 plus/minus 0.12 for GRB 050904". „Nature”, s. 181-183, 9 marca 2006. DOI: 10.1038/nature04552. PMID: 16525465. [dostęp 2009-11-11].
- ↑ a b Yet another record: Ulysses detects most distant gamma-ray burst. ESA, 2000-10-19. [dostęp 2017-06-14]. (ang.).
- ↑ a b Michael I. Andersen, Jens Hjorth, Holger Pedersen, Brian L. Jensen, Leslie K. Hunt et.al.: Hunting Gamma-Ray Bursts in the Lyman-Forest; GRB 000131 at z = 4,50. 14 października 2003. [dostęp 2017-06-13].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tabela rozbłysków Jochena Greinera
- Tabela rozbłysków Stephena Hollanda
- GRBOX (Gamma-Ray Burst Online Index) – wykaz rozbłysków gamma
- Mapa i katalog GRB czasu rzeczywistego (Sonoma State University)
- Oficjalna baza danych rozbłysków zaobserwowanych przez satelitę Swift
- Oficjalna tabela rozbłysków (BATSE)
- G. Schilling: Flash! The hunt for the biggest explosions in the universe. Cambridge University Press, 2002. ISBN 0-521-80053-6.
