Lutung białobrody

Semnopithecus vetulus[1]
(Erxleben, 1777)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Presbytini
Rodzaj	hulman
Gatunek	lutung białobrody
Synonimy Cercopithecus vetulus Erxleben, 1777[2] Cercopithecus senex Erxleben, 1777[2] Cercopithecus kephalopterus E.A.W. Zimmermann, 1780[3] Simia cephalopterus Boddaert, 1785[4] Simia (Cercopithecus) silenus purpuratus Kerr, 1792[5] Simia porphyrops Link, 1795[6] Simia veter Shaw, 1800[7] Simia latibarba Temminck, 1807[8] Cercopithecus latibarbatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[9] Semnopithecus fulvogriseus Desmoulins, 1825[10] Cercopithecus leucoprymnus Otto, 1825[11] Semnopithecus nestor E.T. Bennett, 1833[12] Presbytis cephalopterus monticola Kelaart, 1850[13] Presbytis ursinus Blyth, 1851[14] Presbytis albinus Kelaart, 1852[15] Semnopithecus kelaarti Schlegel, 1876[16] Pithecus vetulus phillipsi Hinton, 1923[17] Pithecus philbricki W.W.A. Phillips, 1927[18] Presbytis senex harti Deraniyagala, 1955[19]
Podgatunki
S. v. vetulus (Erxleben, 1777) S. v. monticola (Kelaart, 1850) S. v. nestor (E.T. Bennett, 1833) S. v. philbricki (W.W.A. Phillips, 1927)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[20]
zagrożony
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Lutung białobrody (Semnopithecus vetulus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Lutung białobrody występuje endemicznie na Sri Lance, zamieszkując w zależności od podgatunku^[21][22]:

• S. vetulus vetulus – lutung białobrody – południowo-zachodnia Sri Lanka (strefa mokra), od rzeki Kalu Ganga na południe do Ramy, na wysokości 1000 m n.p.m., na odcinku mniejszym niż 5000 km.
• S. vetulus monticola – lutung górski – góry środkowej Sri Lanki na wysokości 1000–2200 m n.p.m.
• S. vetulus nestor – lutung purpurowolicy – zachodnia Sri Lanka (strefa mokra), na północ od rzeka Kalu Ganga na wysokości do 1000 m n.p.m.
• S. vetulus philbricki – lutung cejloński – północna i wschodnia Sri Lanka (strefa sucha) do wysokości 1500 m n.p.m. we wschodnim obszarze wzgórz wokół Matale i Madulkele.

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben, nadając mu nazwę Cercopithecus vetulus^[2]. Holotyp pochodził z Sri Lanki^[23].

We wcześniejszych ujęciach systematycznych S. vetulus należał do rodzaju Trachypithecus^[23], jednak dane molekularne umiejscawiają go w rodzaju Semnopithecus^[24]. Podgatunki są dość różne, a dodatkowe badania mogą wskazywać, że każdy z nich jest odrębnym gatunkiem^[21]. Niektórzy eksperci uznają również dodatkowy podgatunek (harti) z północnej Sri Lanki; uważa się, że przypomina podgatunek phiibrlcki, ale jest ciemniejszy, bardziej czerwonawo-brązowy i z bardziej wyraźną jasną plamą na zadzie^[21]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki^[21].

• Semnopithecus: gr. σεμνος semnos „święty”; πιθηκος pithēkos „małpa”^[25].
• vetulus: łac. vetulus „staruszek”, od vetus, veteris „stary, antyczny”; przyrostek zdrabniający -ulus^[26].
• monticola: łac. monticola „mieszkaniec gór, góral”, od mons, montis „góra”; -cola „mieszkaniec”, od colere „zamieszkiwać, mieszkać”^[26].
• nestor: w mitologii greckiej Nestor (gr. Νεστωρ Nestōr), siwowłosy, mądry stary król Pylos podczas oblężenia Troi^[26].

Długość ciała (bez ogona) samic 45–60 cm, samców 50–65 cm, długość ogona samic 62–82 cm, samców 67–85 cm; masa ciała samic 3,8–9,3 kg, samców 3,4–9,4 kg^[24]. Cechami charakterystycznymi tych ssaków są: brązowa sierść, ciemna głowa z rozjaśnieniami na dolnej części i raczej nieśmiały charakter^[27].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. Endangered „zagrożony wyginięciem”)^[20]. Gatunek ten był kiedyś bardzo rozpowszechniony. Występował na przedmieściach Kolombo oraz na wsiach i w tzw. mokrych strefach (obszary o wysokiej temperaturze i wysokiej wilgotności przez cały rok, w okresach monsunowych występują potopy spowodowane deszczem), ale gwałtowna urbanizacja wyspy doprowadziła do znacznego spadku populacji tych małp.

• Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062  (ang.).