Okręg Tarnopol Armii Krajowej

Okręg Tarnopol
Armii Krajowej
	Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Rozformowanie	1944
	Organizacja
Kryptonim	„Komar”, „Tarcza”, „Ton”
Rodzaj sił zbrojnych	partyzantka
Formacja	ZWZ, AK
Podległość	Komenda Główna AK

Okręg Tarnopol SZP, ZWZ, wreszcie Armii Krajowej noszący kryptonimy „Komar”, „Tarcza”, „Ton”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Okręg Tarnopolski Armii Krajowej obejmował tereny przedwojennego województwa tarnopolskiego. Konspiracja w Tarnopolskiem zaczęła się już jesienią 1939. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej, tzw. „grupa warszawska” wysłana przez KG AK, przystąpiła do tworzenia sztabu i struktur terenowych w czterech inspektoratach okręgu. Przez jego tereny przebiegała strategiczna linia kolejowa Lwów-Tarnopol-Kijów, którą zaopatrywano Grupę Armii „Północna Ukraina”. Podobne znaczenie miały magistrale drogowe. Każda dywersja w systemie komunikacji była dotkliwym ciosem dla armii niemieckiej.

Wiosną 1943 w okręgu funkcjonowały 222 plutony^[a]. Łącznie siły okręgu to ok. 11100 żołnierzy, w tym 72 oficerów, 134 podchorążych i 1930 podoficerów^[1].

W 1943 komenda okręgu prowadziła intensywne przygotowania do „Burzy”, trafnie prognozując, że na początku 1944 Rosjanie wkroczą na teren okręgu. Znaczna część sił znajdowała się pod bronią w terenie, osłaniając skupiska ludności polskiej przed atakami UPA.

Osobny artykuł: Akcja „Burza” w Okręgu Tarnopol Armii Krajowej.

Uwarunkowania geopolityczne

Okręg Tarnopol Armii Krajowej obejmował obszar około 14000 km². Liczył 1,35 miliona ludności. Języka polskiego używało tu 49,3%, ukraińskiego i ruskiego – 45,5%. 25,1% uznawało za swój ojczysty język ukraiński. Rzymskich katolików było 36,7%, grecko-katolików 54,5%. Liczbę żydów oceniano na 8,4%. W Tarnopolu 78% mieszkańców uważało za ojczysty język polski (ukraiński i ruski – 8%). Przewaga rzymskich katolików (41%) nad grekokatolikami (19%) była dwukrotna^[2].

Komendanci

p.o. kpt. Mieczysław Widajewicz „Czerma”,
ppłk/płk Franciszek Studziński „Radwan”,
płk Jan Majewski „Szmigiel”,
płk Bruno Rolke „As”,
płk dypl. Kazimierz Bąbiński „Luboń”,
ppłk Jan Kiwerski „Oliwa”,
mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter „Żegota”,
płk Jan Kotowicz „Twardy”.
kpt. Franciszek Garwol (komendant podokręgu)

Skład organizacyjny

Struktura organizacyjna podana za Atlas polskiego podziemia niepodległościowego^[3]:

30 czerwca 1944 komenda Obszaru Lwów swoim rozkazem dokonała reorganizacji wprowadzając trzy podokręgi^[b]. Powstał Podokręg Tarnopol Armii Krajowej w składzie^[4]:

Dowództwo podokręgu przeniosło się do Lwowa

Uwagi

↑ Pluton liczył przeciętnie 50 żołnierzy.
↑ Komenda Obszaru Lwów odtwarzała dowództwo Okręgu Korpusu Lwów z 1939.

Przypisy

↑ Krząstek, W 55 rocznicę... s. 32.
↑ Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. s. 11–17.
↑ Wnuk 2007 ↓, s. 58.
↑ J. Kwiek, Materiały sympozjum „Operacja zbrojna Armii Krajowej krypotonim Burza.. s. 43.

Bibliografia

Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
Rafał Wnuk: Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 = The atlas of the independence underground in Poland 1944-1956. Warszawa: Lublin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007. ISBN 978-83-60464-45-8.
Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Materiały sympozjum nt: Operacja zbrojna Armii Krajowej kryptonim Burza na ziemiach południowo-wschodnich II RP w 1944. Biblioteczka Na Kresach Południowo-Wschodnich 1939-1945 nr 7. Kraków 1994
Tadeusz Krząstek, Jerzy Tomczyk: W 55 rocznicę powstania Armii Krajowej”. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997. ISBN 83-86268-63-8.

[1] Pluton liczył przeciętnie 50 żołnierzy.

[5] Komenda Obszaru Lwów odtwarzała dowództwo Okręgu Korpusu Lwów z 1939.

[2] Krząstek, W 55 rocznicę... s. 32.

[3] Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. s. 11–17.

[CITEREFWnuk200758-4] Wnuk 2007 ↓, s. 58.

[6] J. Kwiek, Materiały sympozjum „Operacja zbrojna Armii Krajowej krypotonim Burza.. s. 43.

[a]

[1]

[2]

[3]

[b]

[4]

Inspektoraty	Tarnopol Złoczów Brzeżany Czortków
Obwody	Brzeżany Borszczów Czortków Kopyczyńce Podhajce Złoczów
Oddziały	12 DP 51 pp 52 pp
Dowódcy	„Oliwa” „Twardy”
Inne	Akcja „Burza” w Okręgu Tarnopol Armii Krajowej

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Końskich Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja „Ostra Brama” Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Rozbicie więzienia w Pułtusku
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamachy na Curta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Mikuliszkami Bitwa pod Graużyszkami Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy