Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Jałówce

Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego

Cerkiew parafialna, w głębi po prawej – kaplica-dzwonnica
Państwo	Polska
Siedziba	Jałówka
Adres	ul. Lipowa 2 Jałówka 16-050 Michałowo
Data powołania	pocz. XVI w.
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	białostocko-gdańska
Dekanat	Gródek
Cerkiew	Podwyższenia Krzyża Świętego
Filie	kaplica św. Mikołaja w Bachurach
Proboszcz	ks. prot. mgr Aleksander Dobosz
Wezwanie	Podwyższenia Krzyża Świętego
Wspomnienie liturgiczne	21 maja/3 czerwca, 14/27 września
Położenie na mapie gminy Michałowo Cerkiew parafialna
Położenie na mapie Polski Cerkiew parafialna
Położenie na mapie województwa podlaskiego Cerkiew parafialna
Położenie na mapie powiatu białostockiego Cerkiew parafialna
53°00′14,8″N 23°54′24,6″E/53,004111 23,906833
Multimedia w Wikimedia Commons

Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego – parafia prawosławna w Jałówce, w dekanacie Gródek diecezji białostocko-gdańskiej.

Na terenie parafii funkcjonuje 1 cerkiew i 2 kaplice:

• cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Jałówce – parafialna
• kaplica Świętych Równych Apostołom Konstantyna i Heleny w Jałówce – pomocnicza; dzwonnica
• kaplica św. Mikołaja w Bachurach – filialna

Pierwszą cerkiew pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w Jałówce (przy której erygowano parafię) wzniesiono prawdopodobnie w pierwszych latach XVI w. W krótkim czasie świątynia ta stała się ważnym ośrodkiem kultu religijnego. Na początku XVII w. parafia przyjęła unię. Według danych z 1788, wspólnota liczyła 1284 wiernych zamieszkałych w 18 wsiach. W 1794, w związku ze wzrostem liczby parafian, pobudowano nową cerkiew. W 1839, po synodzie połockim, parafię włączono do dekanatu wołkowyskiego eparchii litewsko-wileńskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

19 lutego 1861 w Jałówce utworzono drugą parafię prawosławną – pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego. Na cerkiew władze carskie poleciły zaadaptować nieukończony kościół rzymskokatolicki, co stało się przyczyną konfliktów religijnych w miejscowości. Parafia ta funkcjonowała do czasów I wojny światowej, kiedy to miejscowa ludność prawosławna udała się na bieżeństwo.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości cerkiew św. Aleksandra Newskiego została zwrócona katolikom i konsekrowana w 1922 jako kościół Przemienienia Pańskiego i św. Michała. Powracający z bieżeństwa prawosławni zaczęli na nowo organizować życie religijne przy cerkwi Podwyższenia Krzyża Świętego. W 1928 podjęto próbę odzyskania dawnej cerkwi św. Aleksandra Newskiego, świątynia jednak pozostała w rękach katolików.

W 1939 Jałówka znalazła się pod okupacją radziecką, a w 1941 – niemiecką. 24 czerwca 1941, w czasie walk niemiecko-radzieckich całkowicie spłonęła cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego oraz budynki parafialne. Od tego czasu w porze letniej odprawiano nabożeństwa na zgliszczach cerkwi, a zimą – w prywatnych mieszkaniach. Władze niemieckie próbowały zaognić konflikt katolicko-prawosławny, oferując pomoc w odzyskaniu cerkwi św. Aleksandra Newskiego, jednak zdecydowany protest ówczesnego proboszcza (ks. Wiaczesława Skabałłanowicza) i parafian nie dopuścił do prowokacji wobec katolików.

W 1942 Niemcy wydali zgodę na odbudowę cerkwi Podwyższenia Krzyża Świętego. Część materiału budowlanego udało się pozyskać z rozbieranych baraków w pobliskich Mieleszkach. Wznoszona świątynia spłonęła jednak 25 lipca 1944, w trakcie ponownego przejścia frontu niemiecko-radzieckiego.

Po zakończeniu wojny, ze względu na brak cerkwi, nabożeństwa odprawiano w magazynie nad rzeką Jałówka, później w budynku szkoły podstawowej, a następnie w prywatnym mieszkaniu w Szymkach. W 1947 przy ocalałej z pożogi wojennej murowanej dzwonnicy wzniesiono prowizoryczną drewnianą kaplicę. W 1950 pobudowano dom parafialny. W 1958 przystąpiono do budowy nowej, murowanej cerkwi, zaprojektowanej przez prof. Aleksandra Grygorowicza. Część materiału budowlanego pozyskano z rozbiórki dzwonnicy; resztę kosztów pokryli parafianie. W 1962 parafia w Jałówce liczyła 1810 wiernych.

Cerkiew oddano do użytku w 1966 (14 listopada odprawiono w niej pierwsze nabożeństwo), jednak jej konsekracja miała miejsce dopiero 16 maja 1982 (poświęcenia dokonał ówczesny arcybiskup białostocki i gdański Sawa). W 1990^[1] obok cerkwi wzniesiono (również według projektu Aleksandra Grygorowicza) kaplicę pomocniczą (będącą jednocześnie dzwonnicą) pod wezwaniem Świętych Konstantyna i Heleny. W latach 2008–2012 cerkiew i kaplicę odremontowano.

Do parafii należą miejscowości: Jałówka, Bachury, Gonczary, Kondratki, Wiejki, Romanowo, Podozierany, Nowosady, Zaleszany, Leonowicze, Cisówka, Budy, Brzezina, Zielona, Nowa Łuplanka, Stara Łuplanka, Szymki i Kituryki.

• 1896–1911 – ks. Włodzimierz Sławuta
• 1911–1915 – ks. Gabriel Bieniewicki
• ?–1924 – ks. Mikołaj Jerzykowski
• ?–1927 – ks. Daniel Kuncewicz
• 1927–1930 – ks. Andrzej Turowski
• 1930–1936 – ks. Leoncjusz Kańkowski
• 1936–1955 – ks. Wiaczesław Skabałłanowicz
• 1955–1971 – ks. Konstanty Doroszkiewicz
• 1971–2004 – ks. Eugeniusz Konachowicz
• od 2004 – ks. Aleksander Dobosz

• 
  Kaplica-dzwonnica Świętych Konstantyna i Heleny
• 
  Kaplica filialna św. Mikołaja w Bachurach
• 
  Cmentarz prawosławny w Jałówce

• Kalendarz Prawosławny 2021, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, ss. 141–149, 223
• Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego nr 7–8/2013, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 0239-4499, ss. 22–23
• Hierarchia i kler kościoła prawosławnego w granicach II Rzeczypospolitej i Polski powojennej w XIX–XXI wieku, ks. Grzegorz Sosna i m. Antonina Troc-Sosna, Ryboły 2012