Przepiórka pstra

Przepiórka pstra

Coturnix delegorguei[1]
Delegorgue, 1847
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	grzebiące
Rodzina	kurowate
Podrodzina	bażanty
Plemię	Coturnicini
Rodzaj	Coturnix
Gatunek	przepiórka pstra
Podgatunki
zobacz opis w tekście
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Przepiórka pstra^[3] (Coturnix delegorguei) – gatunek małego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae), podrodziny bażantów (Phasianinae). Występuje na Wyspie Świętego Tomasza, w Afryce Subsaharyjskiej, na Madagaskarze i na południowo-zachodnim obszarze Półwyspu Arabskiego. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Po raz pierwszy gatunek opisał Adulphe Delegorgue, jego odkrywca, w 1847. Holotyp pochodził z okolic górnego biegu Limpopo (wspomnianego pod nazwą Oury) w dawnym Transwalu. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Coturnix delagorguei^[4]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) podtrzymuje tę nazwę^[5].

Powszechnie wyróżniane są trzy podgatunki przepiórki pstrej. Przez IOC^[5], autorów HBW^[6] – listy ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (5. wersja online: grudzień 2020)^[7], wyróżnia się Clements Checklist of Birds of the World (sierpień 2019)^[8] – jak i Howard and Moore Complete Checklist... (2014)^[9]:

• C. d. arabica Bannerman, 1929,
• C. d. delegorguei Delegorgue, 1847,
• C. d. histrionica Hartlaub, 1849.

Według autorów HBW przepiórka pstra tworzy nadgatunek z przepiórką indyjską (C. coromandelica)^[6]. Stein et al. (2015) uwzględnili w badaniu 4 z 5 współcześnie żyjących przedstawicieli Coturnix, ale nie C. coromandelica. Według uzyskanych wyników te 4 gatunki tworzą dwie pary gatunków siostrzanych, natomiast przepiórka pstra jest gatunkiem siostrzanym wobec przepiórki rudogardłej (C.pectoralis). Ich linie rozwojowe rozeszły się około 5,4 mln lat temu – wcześniej niż drugiej pary gatunków siostrzanych, C. coturnix+C. japonica^[10]. Relację przepiórki pstrej z indyjską potwierdziły rezultaty badań Hosner et al. (2017). Stworzyli drzewo filogenetyczne rzędu grzebiących, którego fragment pod postacią uproszczonego kladogramu przedstawiono poniżej; drogi C. pectoralis i C. coromandelica+C. delegorguei rozdzieliły się około 7 mln lat temu, a przepiórek pstrych i indyjskich – ponad 4,5 mln lat temu^[11]:

Długość ciała wynosi 16–19 cm, masa ciała samców – 49–81 g, samic – 63–94 g^[6]. Samce wyróżniają się niezwykle charakterystycznym połączeniem czarno-białego wzoru na głowie, czarnej piersi i kasztanowych boków ciała. Samice bardzo przypominają samice przepiórki zwyczajnej, lecz można je odróżnić przyglądając się skrzydłom trzymanego w ręce osobnika – chorągiewki zewnętrzne lotek I rzędu nie mają pasków. Osobniki młodociane podobne są do samic, mają jednak jaśniejsze ciemię i spód ciała. Przedstawiciele poszczególnych podgatunków różnią się głównie odcieniem poszczególnych partii upierzenia^[6]. Przedstawiciele C. d. arabica są ogółem jaśniejsze^[12], a C. d. histrionica – ciemniejsze od reprezentantów podgatunku nominatywnego. Tęczówka czerwonobrązowa lub kasztanowa. Dziób czarniawy u samców, u samic – brązowy z żółtą nasadą. Nogi od jasnych, brązowawych, po jasnoróżowe. Wymiary szczegółowe podane w milimetrach i masę ciała w gramach dla osobników podgatunku nominatywnego przedstawiono w poniższej tabeli^[13]:

Zasięg występowania przepiórki pstrej obejmuje południowy Półwysep Arabski, Afrykę Subsaharyjską oraz Wyspę Świętego Tomasza. Łącznie pokrywa blisko 23,2 mln km²^[14].

Południowy Półwysep Arabski zamieszkują przedstawiciele C. d. arabica. Obszar ich występowania to południowo-zachodnia Arabia Saudyjska i zachodni Jemen^[9]. Mimo że po raz pierwszy odnotowano przepiórkę pstrą w Arabii w 1893, współcześnie rzadko bywa tam obserwowana. Przez to sytuacja tego gatunku na Półwyspie jest niejasna – trudno określić jego status, liczebność populacji i preferowane środowisko życia. Kilka doniesień pochodzi z niziny Tihama w skrajnie południowo-zachodniej części regionu, pomiędzy Adenem w Jemenie i Hakima na szerokości 17°N w Arabii Saudyjskiej. W południowo-zachodniej części tego kraju jest to podobno gatunek szeroko rozpowszechniony i stwierdzany w każdym z miesięcy, co wskazuje na osiadły tryb życia tamtejszej populacji. Raz odnotowano dwa osobniki na Sokotrze, ponadto jest jedna potwierdzona obserwacja z okolic Salala w Omanie. Nieudokumentowane doniesienia mówią o pojawach w okolicy Taqah na wybrzeżu oraz w pobliżu Dauka i Montassar w głębi lądu w muhafazacie Zufar^[12].

Przedstawiciele podgatunku nominatywnego zasiedlają obszar od Liberii^[9], Senegalu, Wybrzeża Kości Słoniowej i Mali po północną Etiopię^[13] (na północ aż do Erytrei na szerokości 16°N^[15]) oraz środkowy Sudan^[13] i dalej na południe po Południową Afrykę (Prowincja Przylądkowa Wschodnia)^[6] i północną Namibię^[9]. Nie występują w pasie lasów oraz na pustyniach południowo-zachodniej^[6] i północno-wschodniej Afryki^[13]. Wydaje się, że w Afryce Zachodniej pojawia się jedynie w ramach migracji. Co najmniej do 1994 nie było pewnych stwierdzeń lęgów, chociaż rzekomo przepiórki pstre mają gniazdować w Czadzie. Wówczas tylko raz potwierdzono ich obecność w Ghanie i północnym Kamerunie^[6]. Z obszarów na zachód od Nigerii pochodzą nieliczne i rozproszone obserwacje^[13]. Przepiórki pstre występują na Bioko, Pembie, Zanzibarze^[13] i Madagaskarze. Tam jest szeroko rozpowszechniona na północy i zachodzie, od co najmniej Antsiranany do Ampanihy^[16].

Podgatunek C. d. histrionica to endemit Wyspy Świętego Tomasza^[6][9].

Środowiskiem życia przepiórek pstrych są otwarte obszary trawiaste z porozrzucanymi krzewami. Pojawiają się również na uprawach oraz połaciach porośniętych trawą terenów przy bardziej wilgotnych siedliskach, na przykład brzegach rzek. W północno-wschodniej Tanzanii, gdzie gniazdują i współwystępują z przepiórkami zwyczajnymi, preferują bardziej zmienione działalnością człowieka środowiska z niższą roślinnością trawiastą^[6]. W Zimbabwe przepiórki pstre i zwyczajne są w większości od siebie odizolowane, jako że występują najczęściej w innym przedziale wysokości^[17]. W południowej Afryce przepiórki pstre pojawiają się na wysoko położonych płaskowyżach, czasami do 2000 m n.p.m., częściej niż w Sudanie, Etiopii i Kenii. Tam zamieszkują głównie niziny poniżej 1200 m n.p.m.^[13]; pojawiają się do 1300 m n.p.m. w dolinie rzeki Jamma (dopływ Nilu Błękitnego) w Etiopii^[15]. Na Półwyspie Arabskim występują do 1850 m n.p.m.^[12] Na Madagaskarze do 400 m n.p.m., raz odnotowana na wschód od jeziora Alaotra na wysokości 1150 m n.p.m.^[16]

Tryb życia przepiórek pstrych różni się w zależności od miejsca występowania. We wschodniej i środkowej Afryce prowadzą nomadyczny tryb życia, a wędrówki zdają się zależeć od opadów deszczu. Być może miejscami mają bardziej regularny charakter. W południowej Afryce przepiórki pstre wędrują na południe celem odbycia lęgów w porze deszczowej, a następnie wracają na północ, ale nie co roku w to samo miejsce. W zachodniej Afryce charakter pojawów jest niepewny; tam przepiórki pstre wydają się pojawiać nieregularnie. Szczególnie zagadkowe jest ich występowanie w Nigerii, choć zdają się najczęściej pojawiać się w północnej części tego kraju w porze deszczowej^[6]. Poza sezonem lęgowym przepiórki pstre przebywają w grupach złożonych z 6 do 20 osobników, są bardziej towarzyskie od przepiórek zwyczajnych. Wyjątkowo zbierają się liczniej, nawet w 200 osobników^[13]. Są rzadko widywane poza sytuacjami, gdy zostaną spłoszone i najczęściej można je dostrzec po usłyszeniu ich głosu^[17].

Pożywienie przepiórek pstrych stanowią głównie nasiona traw i innych roślin, w tym manneczki (Eleusine), włośnicy (Setaria), Brachiaria i sorga Sorghum purpureosericeum, a także kiełki. Zjadają również prostoskrzydłe, chrząszcze, pluskwiaki, gąsienice, mrówki, termity i niewielkie lądowe mięczaki^[6].

Okres lęgowy zależny jest od opadów, stąd lęgi mogą odbywać się nieregularnie o lokalnie zmiennej porze. Na Wyspie Świętego Tomasza prawdopodobnie mogą trwać cały rok. W Sudanie odnotowano je w lipcu. W Etiopii trwają od kwietnia do czerwca^[6], w Somalii – od maja do grudnia, w Erytrei – latem^[12], w północnej Tanzanii i Kenii – od maja do czerwca i od listopada do grudnia, w Zimbabwe – od października do czerwca, w Namibii – od lipca do września, a we wschodniej Afryce – od października do marca^[6]. Co najmniej do 2010 roku nie było informacji o lęgach na Półwyspie Arabskim^[12]. Samce na terenach lęgowych są bardzo skore do bójek. Używają głównie dziobów. Podczas potyczek podskakują i ścierają się w powietrzu, mogą też łapać oponenta i gwałtownie nim potrząsać. Zdarzają się nawet akty agresji wobec tymczasowych partnerek^[13].

Prawdopodobnie występuje poligynia. Czasami przepiórki pstre mogą gniazdować w luźnych koloniach. Gniazdo ma formę niewielkiego zagłębienia w ziemi ze skąpą wyściółką. Jest ukryte wśród kęp traw^[6]. Trawa może układać się na kształt altany, co oprócz maskowania samego gniazda pokrywa cieniem jego zawartość. Niekiedy trawy i liście są użyte na wyściółkę. Gniazda przepiórek pstrych są rzadko odnajdywane, nawet przy dużych zagęszczeniach gniazdujących ptaków^[13].

W zniesieniu znajduje się zazwyczaj od 4 do 8 jaj^[6]. W jednym gnieździe może znajdować się do 22 jaj, jako że kilka samic może składać je do jednego gniazda^[18][13]; w niewoli pojedyncze samice mogą złożyć ponad 20. Wymiary średnie (n=39, C. d. delegorguei): 29,2 × 22,4 mm (27,4–30,9 × 21,7–23,5 mm)^[13]. Wysiaduje jedynie samica. Przepiórkę pstrą wyróżnia najkrótszy odnotowany zarówno u przepiórek Coturnix, jak i w całej rodzinie kurowatych okres inkubacji – 14 dni; u pozostałych przepiórek jest to zwykle 16–18 dni, u pstrych – 14–18 dni. Pisklęta klują się pokryte puchem, na którym z wierzchu dostrzec można ciemnobrązowe, czarne i płowe pasy, spód ciała jest płowożółty. W wieku 5 dni potrafią przefrunąć krótki dystans^[6].

IUCN uznaje przepiórkę pstrą za gatunek najmniejszej troski od 1988 (stan w 2021). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity, a na niektórych obszarach bardzo liczny. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny^[14].

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).