Samuel Luther Geret
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
18 czerwca 1730 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 listopada 1797 |
| Burmistrz Torunia | |
Samuel Luther Geret (ur. 18 czerwca 1730 w Toruniu, zm. 28 listopada 1797 w Toruniu[1]) – toruński polityk, rajca miejski i burmistrz, publicysta.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Był synem Krzysztofa Henryka Andrzeja, seniora pastorów toruńskich i Elżbiety z d. Schloss[2]. Kształcił się w toruńskim Gimnazjum Akademickim (co najmniej od 1472 do 27 marca 1749), a następnie we Frankfurcie (od 20 kwietnia do 5 maja 1749), Wittenberdze (1749–1751) i Getyndze (od 28 października 1751 do grudnia 1752)[3]. W latach 1751–1754 był wykładowcą na uniwersytecie w Wittenberdze, a od 22 lipca 1754 profesorem Gimnazjum Akademickiego w Toruniu[2][3]. Od 28 kwietnia 1755 do 1757 podróżował po ewangelickich krajach Europy Zachodniej, zbierając pieniądze potrzebne na budowę nowego zboru w Toruniu. Do Torunia wrócił po otrzymaniu informacji o śmierci swojego ojca[3].
3 września 1759 został sekretarzem Rady miejskiej. W latach 1761–1776 był rezydentem Torunia na dworze królewskim. Nawiązał tam liczne kontakty polityczne, głównie z rosyjskimi ambasadorami. Był bliskim doradcą rosyjskiego posła Kaspra von Salderna. Brał udział w sejmikach generalnych w 1764 i 1766, opowiadał się za pełną autonomią Prus Królewskich i przywrócenie uprzywilejowanego miejsca toruńskim luteranom[2]. W obliczu I rozbioru od 1770 roku liczył na pomoc Rosji w uchronieniu Torunia przed Prusami[4]. W tym samym roku uzyskał również nobilitację[4]. W latach 1782, 1787 i 1791 burgrabia toruński, a w 1792 prezydent Torunia. Po wejściu Torunia w skład Królestwa Prus po II rozbiorze, uczestniczył w pracach administracji pruskiej jako radca wojenny miasta[2]. Po 1770 roku próbował awansować na syndyka lub rajcę, jednak jego kandydaturę blokował Trzeci Ordynek, mający wiele wątpliwości co do rozliczenia zbiórki pieniędzy na budowę kościoła ewangelickiego[5]. Syndykiem został 6 września 1774, a rajcą 24 marca 1775[6].
Był zwolennikiem wczesnego, umiarkowanego jeszcze Oświecenia. Należał do towarzystw naukowych w Moguncji, Augsburgu, Jenie i Getyndze[7].
8 września 1781 ożenił się z Katarzyną Goebel z Poznania. Zmarł bezdzietnie[8].
W 1761 roku założył w przejściu ratuszowym kram z książkami[9]. Odziedziczył po ojcu dużą kolekcję książek, którą wzbogacił nowymi tytułami[8]. Miał folwark we wsi Mokre, pałac przy Rynku Staromiejskim oraz kamienicę na rogu Rynku Staromiejskiego i ul. Marii Panny. Pałac nie zachował się do czasów współczesnych, na jego miejscu zbudowano gmach Poczty Głównej. W 1791 roku poszerzył swój majątek na Mokrem. Powiększony folwark otrzymał nazwę Katharinenflur (Katarzynka), na cześć swojej żony[8]. Przypuszczalnie mógł być także właścicielem zbioru rysunków Georga Friedricha Steinera[10].
Część korespondencji Gereta wydał Leopold Prowe w latach 1766–1773. Listy zostały później przetłumaczone na język polski przez K. Liskego. Rękopisy Gereta trafiła do toruńskiego archiwum. Większość dokumentów zaginęła podczas II wojny światowej[8].
Publicystyka
[edytuj | edytuj kod]Jako publicysta Geret wypowiadał się w pracach historyczno-prawnych, opowiadając się za przyznaniem Prusom Królewskim autonomii oraz zachowania przywilejów celnych i podatkowych. W 1772 otrzymał doktorat prawa uniwersytetu w Getyndze[7].
W latach 1760–1772 wydawał tygodnik informacyjny Thornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhanhe von Gelehrten Sachen (TWNA)[7]. Pismo to zyskało znaczny rozgłos[11]. Miało cechy gazety politycznej, ogłoszeniowej i naukowej, publikowało również nowości na rynku księgarskim[11][12]. Uchodziło za jeden z najlepiej redagowanych czasopism w Rzeczypospolitej[11]. Geter publikował w nich także swoje obszerne relacje z Warszawy[6]. W latach 1787–1791 wydawał kolejną gazetę, Thornische historische Nachrichten von den Anfangen, Fortgange und Ende des jetzigen Türkenkrieges mit Russland und Oesterrich, a od 1792 do 1795 lub 1797 roku Wöchentliche Thornische Nachrichten und Anzeigen[6][13]. Pisał także korespondencje dotyczące Polski do prasy niemieckiej i angielskiej[6]. Za sprawą Gereta Toruń był jednym z nielicznych miast w Prusach Królewskich mających własną prasę[14]. Wydawał również kalendarze w języku polskim (w Warszawie) i niemieckim (w Toruniu na lata 1760, 1761 i 1793)[15].
Interesował się życiem i działalnością Mikołaja Kopernika, napisał jego biogram. Rękopis biogramu zaginął. Błędnie podawał, że Kopernik był proboszczem w parafii św. Janów w Toruniu oraz przyczynił się do utrwalenia fałszywej tradycji, że Kopernik urodził się na rogu dzisiejszych ulic Piekary i ul. Starotoruńskiej, wówczas ul. Kopernika 30[8][16][17]. Geret przyczynił się do wybudowania przy rzekomym domu Kopernika tzw. Studni Kopernika[18].
Był miłośnikiem teatru. Na łamach TWNA publikował artykuł na tę tematykę[19].
Upamiętnienia
[edytuj | edytuj kod]- W zbiorach Muzeum Okręgowym w Toruniu znajduje się miedzioryt autorstwa J. Chambersa przedstawiający Gereta[8].
- W 1904 roku Geret został bohaterem sztuki teatralnej Als die Preussen kamen[8].
- W czasie zaboru pruskiego imię Gereta nosiła dzisiejsza ulica Chrobrego[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dygdała 2000 ↓, s. 90, 93.
- ↑ a b c d Dygdała 1994 ↓, s. 34.
- ↑ a b c Dygdała 2000 ↓, s. 90.
- ↑ a b Dygdała 2000 ↓, s. 91.
- ↑ Dygdała 2000 ↓, s. 91–92.
- ↑ a b c d Dygdała 2000 ↓, s. 92.
- ↑ a b c Dygdała 1994 ↓, s. 35.
- ↑ a b c d e f g h Dygdała 2000 ↓, s. 93.
- ↑ Salmonowicz 1996b ↓, s. 384.
- ↑ Mikulski 2004 ↓, s. 242.
- ↑ a b c Salmonowicz 1996a ↓, s. 365.
- ↑ Salmonowicz 1996b ↓, s. 385.
- ↑ Salmonowicz 1996a ↓, s. 366.
- ↑ Salmonowicz 1996b ↓, s. 380.
- ↑ Salmonowicz 1996a ↓, s. 368.
- ↑ Jasiński 1985 ↓, s. 861.
- ↑ Węcowski 2023 ↓, s. 22.
- ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 10.
- ↑ Salmonowicz 1996a ↓, s. 371.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Dygdała, Geret Samuel Luther, [w:] Zbigniew Nowak (red.), Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślanego, t. II G–K, Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Uniwersytet Gdański, 1994, ISBN 83-902351-0-2.
- Jerzy Dygdała, Geret Samuel Luther, [w:] Krzysztof Mikulski (red.), Toruński Słownik Biograficzny, t. 2, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2000.
- Tomasz Jasiński, Dom rodzinny Kopernika: przyczynek do studiów nad socjotopografią późnośredniowiecznego miasta, „Kwartalnik Historyczny”, 1985.
- Krzysztof Mikulski, Steiner Jerzy Fryderyk (Georg Friedrich) (1704–1766), [w:] Krzysztof Mikulski (red.), Toruński słownik biograficzny, t. 4, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2004.
- Stanisław Salmonowicz, Kultura umysłowa Torunia między barokiem a oświeceniem, [w:] Marian Biskup (red.), Historia Torunia. Między barokiem i oświeceniem (1660–1793). Tom II. Część III, Toruń: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1996a.
- Stanisław Salmonowicz, Dzieje książki i czytelnictwa, [w:] Marian Biskup (red.), Historia Torunia. Między barokiem i oświeceniem (1660–1793). Tom II. Część III, Toruń: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1996b.
- Piotr Węcowski, „Miłe obcowanie z Kopernikiem”. Co wiemy o życiu i pracy doktora Mikołaja, „Pomocnik Historyczny. Biografie. Kopernik nieznany (1473–1543)”, Polityka, 2023, ISSN 2391-7717.
- Antoni Ziółkiewicz, Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie, Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009, ISBN 978-83-88219-32-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Absolwenci i studenci Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Getyndze
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Wittenberdze
- Ludzie urodzeni w Toruniu
- Mieszczanie toruńscy (I Rzeczpospolita)
- Prawnicy I Rzeczypospolitej
- Wydawcy prasy w I Rzeczypospolitej
- Kopernikolodzy
- Urodzeni w 1730
- Zmarli w 1797
