Tamara Łempicka

Popiersie Tamary Łempickiej w Kielcach
Data i miejsce urodzenia	16 maja 1898 Warszawa
Data i miejsce śmierci	18 marca 1980 Cuernavaca
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	art déco
Ważne dzieła
Autoportret w zielonym Bugatti Adam i Ewa Dr Boucard Kobieta z gołębiem
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Tamara Łempicka, poza Polską znana jako Tamara de Lempicka (ur. 16 maja 1898 w Warszawie^[a], zm. 18 marca 1980 w Cuernavace^[3]) – polska malarka epoki art déco pochodzenia żydowskiego.

Prawdziwe nazwisko Tamary Łempickiej nie jest dokładnie znane. Część źródeł spekuluje, że urodziła się jako Tamara Rozalia Gurwik-Górska^[4] lub Tamara Rozalia Hurwitz^[5], niekiedy figuruje jako Maria Gurwicz-Górska^[6]. Była córką rosyjskiego Żyda, mecenasa Borysa Gurwicz-Górskiego (ros. Борис Гурвичъ-Горскийg, także Benno Wilhelm Hurwitz; ur. 1854, data śmierci nieznana)^[7][8][9][5] i jego żony Malwiny z domu Dekler (ur. 1868, data śmierci nieznana)^[5], pochodzącej ze zasymilowanej zamożnej, wpływowej żydowskiej rodziny^[10][8]. Gdy miała zaledwie kilka lat ojciec porzucił rodzinę^[11] i prawdopodobnie popełnił samobójstwo^[12]. Tamara wychowywana była w Warszawie, przez matkę i dziadków, Bernarda i Klementynę Deklerów, którzy należeli do elity towarzyskiej i kulturalnej – zaprzyjaźnieni byli między innymi z Ignacym Janem Paderewskim i Arturem Rubinsteinem^[11]. Ich rodzinny grobowiec znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie^[13].

Od 1907 zaczęła symulować problemy zdrowotne i szantażem wymuszała coroczne wakacje we Włoszech oraz przeniesienie do szkoły w Lozannie^[12]. W trakcie owych wakacji, na które jeździła z babcią, zapoznała się ze sztuką renesansowych mistrzów, których obrazy oglądała we Florencji, Rzymie i Wenecji^[12]. Wpływ tych dzieł jest widoczny w dwóch pierwszych okresach twórczości Łempickiej. Przejawia się on w używanych przez nią czystych kolorach, dokładnym rysunku oraz draperiach i cieniach^[11].

W 1911 przeniosła się do Petersburga, znajdując lokum u krewnych Stefy i Maurycego Stiferów, gdzie poznawała z bliska życie carskiej i polskiej arystokracji^[14]. W 1916 w kaplicy Zakonu Kawalerów Maltańskich w Petersburgu poślubiła prawnika Tadeusza Łempickiego, który był synem bratanicy Cypriana Kamila Norwida^[8]. 16 września 1916 urodziła córkę, Marie-Christine Łempicką, w późniejszych latach znaną jako Kizette de Lempicka-Foxhall^[15]. Podczas rewolucji październikowej Tadeusz Łempicki został aresztowany przez bolszewików. Aby uwolnić męża, Łempicka uzyskała pomoc szwedzkiego konsula, który w zamian za spędzenie z nim nocy pomógł jej uciec z Rosji^[12]. Małżonkowie spotkali się ponownie w Kopenhadze^[14].

Małżonkowie zamieszkali w Paryżu, jednak Łempicki nie mógł utrzymać rodziny, ze względu na trwającą po pobycie w więzieniu traumę. Trudna sytuacja materialna spowodowała, że Tamara Łempicka zaczęła malować w celach zarobkowych. Pomimo twierdzeń Tamary Łempickiej, iż w kwestii warsztatu jest samoukiem, ćwiczyła malarstwo w Académie Ranson pod kierunkiem Maurice’a Denisa, a przez krótki okres uczęszczała do pracowni kubistycznego malarza André Lhote′a^[16].

Pierwszy raz jej prace zostały wystawione w 1922 przez Salon d′Automne dzięki siostrze artystki, Adriannie, która zasiadała w komisji dopuszczającej obrazy na wystawę^[17]. Malarstwo Łempickiej spotkało się z pozytywnym odbiorem, a ona sama – skłonna do autokreacji – przybrała nazwisko Tamara de Lempicka, chcąc w ten sposób podkreślić rzekome arystokratyczne pochodzenie^[12]. Jest to najbardziej kojarzony z Tamarą Łempicką okres jej twórczości – wyidealizowane portrety i akty o lekko kubicznych formach i nasyconych barwach. Z tego okresu też pochodzi jej autoportret Tamara w zielonym Bugatti, przeznaczony na okładkę czasopisma „Die Dame” i uznawany za jeden z typowych obrazów art déco^[14]. W 1931 dołączyła do Société des femmes artistes modernes, francuskiej grupy artystyczej^[18].

W dekadzie lat 20. XX wieku Łempicka prowadziła swobodny styl życia, była znana ze skandali obyczajowych, zażywania narkotyków, licznych romansów z osobami obu płci (była biseksualna)^[7][14]. Romanse z francuskimi kobietami lekkich obyczajów przełożyły się na treść jej odważnych aktów kobiecych, m.in. Pięknej Rafaeli (1925), do której pozowały właśnie prostytutki^[14]. W związku z jej rozwiązłym życiem, Tadeusz Łempicki w 1927 wystąpił o rozwód, powrócił do Warszawy i ożenił się w kościele ewangelicko-reformowanym w Łodzi z Ireną Spiess, bratanicą Stefana Spiessa. Kilka lat po rozwodzie artystka zaczęła chorować na depresję^[19]. W 1933 roku wyszła ponownie za mąż, za dziedzica austriackiego imperium browarniczego, barona żydowskiego pochodzenia Raoula Kuffnera^[20][21].

W 1938, ze względu na nazistowskie prześladowania Żydów, Kuffner sprzedał swój majątek i wyjechał wraz z Łempicką do Beverly Hills w Kalifornii^[14]. W Kalifornii artystka okresowo wzbudziła ponowne zainteresowanie krytyków, jednak z czasem jej styl uznawano za przestarzały, a Łempicka zyskała przydomek „baronowej z pędzlem”^[14]. W 1943 przeprowadzili się do Nowego Jorku, gdzie malarka kontynuowała twórczość artystyczną w swoim charakterystycznym stylu. Malowała m.in. obrazy poświęcone ofiarom II wojny światowej: Ucieczkę (gdzieś w Europie) i Uchodźców^[22]. W tym czasie podejmowała liczne eksperymenty, m.in. z abstrakcją geometryczną i surrealizmem, lecz nie uchroniło jej to przed dezaprobatą środowiska artystycznego^[14]. Wstrzymała malowanie na dekadę; w latach 50. wyznacznikiem trzeciego etapu jej malarstwa stała się szpachla, narzędzie niewykorzystywane w sztuce przed impresjonizmem. Łempicka zaczęła tworzyć monochromatyczne obrazy w beżowych lub brązowych odcieniach^[14][22].

Baron Kuffner zmarł w 1961. Wówczas Łempicka przeniosła się do Houston w Teksasie, żeby być bliżej swej córki^[23]. Została zapomniana jako artystka, a swoją karierę uznawała za skończoną^[23]. W 1978 przeniosła się do Cuernavaca w Meksyku. Zmarła tam podczas snu 18 marca 1980. Zgodnie z życzeniem malarki jej ciało zostało skremowane, a prochy rozrzucone z helikoptera nad wulkanem Popocatepetl^[3][23].

W 2018 r. jej obraz La Musicienne został sprzedany na aukcji w Nowym Jorku za ponad 9 mln $, stając się najwyżej wylicytowanym obrazem polskiego artysty w historii^[24][b]. Rekord ten został pobity w 2019 r. Obraz pt. La tunique rose sprzedano za 13,3 mln $ (52 mln zł)^[25]. Kolejny rekord został pobity w 2020 r. Obraz Portrait de Marjorie Ferry został sprzedany za 16,28 mln £ (82 mln zł)^[26].

W 2022 roku Muzeum Narodowe w Lublinie zorganizowało wystawę jej prac pt. „Kobieta w podróży”^[27]. Od 2022 do 2023 w Muzeum Narodowym w Krakowie zorganizowano wystawę dzieł malarki pt. „Łempicka”^[28].

• Laura Claridge, Tamara Łempicka, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2004.

• Kielecka Aleja Sław
• Wiesław Piechocki: Po śladach baronowej T. de Łempickiej. przegladdziennikarski.pl, 2022-12-26. [dostęp 2022-12-26].
• Wystawa obrazów Tamary Łempickiej w Lublinie