Morfologia (uczep zwisły) | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Podrodzina | |||||
Rodzaj |
uczep | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Bidens L. Sp. Pl. 831. 1 Mai 1753 | |||||
Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Uczep (Bidens) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Liczba gatunków określana jest często na 150–250[5][6], czasem nawet 340 gatunków[7]. W bazie taksonomicznej Plants of the World online liczba zweryfikowanych gatunków określona jest na 221[4]. Rośliny te występują na całym niemal świecie, z wyjątkiem obszarów o bardzo zimnym klimacie. Większość gatunków pochodzi z obszaru Meksyku i sąsiadujących rejonów obydwu Ameryk[8]. W Polsce rośnie dziko 7 gatunków, z czego tylko dwa lub trzy są rodzime[9].
Rośliny te często rosną w siedliskach wilgotnych, na brzegach wód, ale niektóre też na siedliskach bardzo suchych[10].
Kilka gatunków bywa uprawianych jako ozdobne, zwłaszcza uczep zapaliczkowaty B. ferulaefolius. Niektóre wykorzystywane są lokalnie jako rośliny lecznicze. Liczne gatunki to uciążliwe chwasty i gatunki inwazyjne, zwłaszcza uczep owłosiony B. pilosa w strefie międzyzwrotnikowej (w ciągu roku może wytworzyć do czterech pokoleń, rozwijając na jednej roślinie 6 tys. owoców)[7].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj jest kosmopolityczny – ma zasięg obejmujący wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy, brak jego przedstawicieli lub występują tylko jako rośliny introdukowane na obszarach klimatu bardzo zimnego[8] i na niektórych wyspach strefy tropikalnej (Madagaskar, Archipelag Malajski, Oceania)[4]. Najbardziej zróżnicowany jest w strefie międzyzwrotnikowej obu kontynentów amerykańskich[5], zwłaszcza w Meksyku[7]. W Ameryce Północnej na północ od Meksyku obecnych jest 25 gatunków, w Afryce jest ich 63, w Europie rosną trzy gatunki rodzime i szereg introdukowanych[7].
- Gatunki rodzime we florze Polski[9]
- uczep trójlistkowy Bidens tripartita L.
- uczep śląski Bidens radiata Thuill., syn. B. radiatus Thuill. – gatunek o niepewnym statusie we florze Polski[9], zaliczany też do kenofitów[11]
- uczep zwisły Bidens cernua L., syn. B. cernuus L.
- Gatunki introdukowane w Polsce[9]
- uczep amerykański Bidens frondosa L., syn. B. melanocarpus Wiegand – antropofit zadomowiony
- uczep owłosiony Bidens pilosa L. – efemerofit
- uczep zapaliczkowaty Bidens ferulaefolius (Jacq.) DC. – efemerofit
- uczep zwodniczy Bidens connata H.L. Mühl., syn. B. connatus H.L. Mühl. – antropofit zadomowiony
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, byliny, krzewinki, krzewy[8][7] do 1,5 m wysokości[10] i pnącza[7] osiągające do 4 m długości[5]. Łodygi zwykle wzniesione, często silnie rozgałęzione na całej długości, czasem tylko w części szczytowej. Na przekroju okrągłe lub kanciaste, czasem kreskowane lub bruzdowane[5].
- Liście
- Naprzeciwległe, rzadziej okółkowe, w górze pędu czasem skrętoległe. Osadzone na ogonkach lub siedzące. Blaszki nagie lub owłosione, pojedyncze, złożone lub pierzastowcinane lub klapowane, całobrzegie, ząbkowane, piłkowane[5].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki lub główki. Okrywy półkuliste, dzwonkowate do walcowatych, o średnicy od 4 mm (rzadko mniejsze) do 12 mm (rzadko większe). Listki okrywy zwykle w dwóch rzędach, wolne lub zrośnięte u samej nasady, jajowate do lancetowatych, zielone do błoniastych i łuskowatych. Osadnik płaski lub lekko wypukły. Kwiaty wsparte są plewinkami płaskimi lub łódeczkowatymi, zwykle odpadającymi. Brzeżne, płonne kwiaty języczkowe w liczbie kilku do ponad 20, choć czasem też ich brak. Przeważnie są żółte, rzadko tylko pomarańczowe, białawe[5] lub pupurowe[8]. Kwiaty rurkowate liczne, obupłciowe, żółte lub pomarańczowe, rzadko białe lub różowe, o krótkiej rurce, i 5 trójkątnych łatkach[5].
- Owoce
- Niełupki zwykle spłaszczone, nierówno 3–4-kanciaste, rzadziej niemal walcowate lub czterokanciaste o równych bokach, owłosionych lub nagich, często z zadziorkami lub sztywnymi włoskami na kantach. Puchu kielichowego brak lub trwały w postaci dwóch lub czterech ości pokrytych zadziorkowatymi ząbkami lub włoskami, rzadko nagimi[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asteroideae i plemienia Coreopsideae[12].
- Wykaz gatunków[4]
- Bidens acrifolia Sherff
- Bidens acuticaulis Sherff
- Bidens aequisquama (Fernald) Sherff
- Bidens alba (L.) DC.
- Bidens amplectens Sherff
- Bidens amplissima Greene
- Bidens andicola Kunth
- Bidens andongensis Hiern
- Bidens andrei Sherff
- Bidens angustissima Kunth
- Bidens anthemoides Sherff
- Bidens anthriscoides DC.
- Bidens aoraiensis M.L.Grant
- Bidens arenicola Sherff
- Bidens aristosa (Michx.) Britton
- Bidens asperata (Hutch. & Dalziel) Sherff
- Bidens asymmetrica Sherff
- Bidens aurea (Aiton) Sherff – uczep zapaliczkowaty
- Bidens balsana Melchert
- Bidens barteri (Oliv. & Hiern) T.G.J.Rayner
- Bidens baumii Sherff
- Bidens beckiana (F.Br.) Sherff
- Bidens beckii Torr. ex Spreng.
- Bidens bicolor Greenm.
- Bidens bidentoides (Nutt.) Britton
- Bidens bigelovii A.Gray
- Bidens bipinnata L.
- Bidens bipontina Sherff
- Bidens biternata (Lour.) Merr. & Sherff
- Bidens blakei (Sherff) Melchert
- Bidens borianiana (Schweinf.) Cufod.
- Bidens brandegeei Sherff
- Bidens brasiliensis Sherff
- Bidens buchneri Sherff
- Bidens burundiensis M.Tadesse
- Bidens cabopulmensis León de la Luz & B.L.Turner
- Bidens campanulata Bringel & T.B.Cavalc.
- Bidens camporum (Hutch.) Mesfin
- Bidens campylotheca Sch.Bip.
- Bidens carinata Cuf. ex Mesfin
- Bidens cernua L. – uczep zwisły
- Bidens cervicata Sherff
- Bidens chiapensis Brandegee
- Bidens chippii (M.B.Moss) Mesfin
- Bidens chodatii Hassl.
- Bidens chrysanthemifolia (Kunth) Sherff
- Bidens cinerea Sherff
- Bidens clarendonensis Britton
- Bidens clavata Ballard
- Bidens colimana Melchert
- Bidens conjuncta Sherff
- Bidens connata Muhl. ex Willd. – uczep zwodniczy
- Bidens cordifolia Sch.Bip.
- Bidens cordylocarpa (A.Gray) D.J.Crawford
- Bidens cornuta Sherff
- Bidens cosmoides Sherff
- Bidens crocea Welw. ex O.Hoffm.
- Bidens cronquistii (Sherff) Melchert
- Bidens cynapiifolia Kunth
- Bidens deltoidea J.W.Moore
- Bidens discoidea Britton
- Bidens diversa Sherff
- Bidens domingensis O.E.Schulz
- Bidens eatonii Fernald
- Bidens edentula G.M.Barroso
- Bidens ekmanii O.E.Schulz ex Urb.
- Bidens elgonensis (Sherff) Agnew
- Bidens elliotii Sherff
- Bidens engleri O.E.Schulz
- Bidens esmartinezii Villaseñor
- Bidens evapelliana W.L.Wagner, J.R.Clark & Lorence
- Bidens exigua Sherff
- Bidens fischeri (O.Hoffm.) Sherff
- Bidens fistulosa Sch.Bip. ex Baker
- Bidens flabellata O.Hoffm.
- Bidens flagellaris Baker
- Bidens flagellata (Sherff) Mesfin
- Bidens forbesii Sherff
- Bidens frondosa L. – uczep amerykański
- Bidens gardneri Baker
- Bidens × garumnae Jeanj. & Debray
- Bidens gentryi Sherff
- Bidens ghedoensis Mesfin
- Bidens glandulifera M.L.Grant
- Bidens goiana B.L.Turner
- Bidens gracillima Sherff
- Bidens grantii Sherff
- Bidens graveolens Mart.
- Bidens gypsophila Miranda
- Bidens hassleriana (Chodat) A.A.Sáenz
- Bidens hawaiensis A.Gray
- Bidens hendersonensis Sherff
- Bidens henryi Sherff
- Bidens herzogii (Sherff) D.J.N.Hind
- Bidens heterodoxa Fernald & H.St.John
- Bidens heterosperma A.Gray
- Bidens hildebrandtii O.Hoffm.
- Bidens hillebrandiana (Drake) O.Deg. ex Sherff
- Bidens hintonii (Sherff) Melchert
- Bidens holstii Sherff
- Bidens holwayi Sherff & S.F.Blake
- Bidens hyperborea Greene
- Bidens insolita Sherff
- Bidens isostigmatoides Sherff
- Bidens kamerunensis Sherff
- Bidens kamtschatica Vassilcz.
- Bidens kilimandscharica (O.Hoffm.) Sherff
- Bidens kirkii Sherff
- Bidens laevis (L.) Britton, Sterns & Poggenb.
- Bidens lantanoides A.Gray
- Bidens lejolyana Lisowski
- Bidens lemmonii A.Gray
- Bidens leptocephala Sherff
- Bidens leptophylla C.H.An
- Bidens lineariloba Oliv.
- Bidens longistyla C.R.Hart
- Bidens macrocarpa Sherff
- Bidens macroptera (Sch.Bip. ex Chiov.) Mesfin
- Bidens magnifolia Sherff
- Bidens malawiensis Mesfin
- Bidens mandonii (Sherff) Cabrera
- Bidens mannii T.G.J.Rayner
- Bidens mathewsii Sherff
- Bidens mauiensis Sherff
- Bidens maximowicziana Oett.
- Bidens melchertii B.L.Turner
- Bidens menziesii Sherff
- Bidens mesfinii Anderb.
- Bidens mexicana Sherff
- Bidens meyeri V.A.Funk & K.R.Wood
- Bidens micrantha Gaudich.
- Bidens microcephala W.L.Wagner, J.R.Clark & Lorence
- Bidens microphylla Sherff
- Bidens minensis Sherff
- Bidens mitis Sherff
- Bidens mollifolia Sherff
- Bidens molokaiensis Sherff
- Bidens monticola Poepp. & Endl.
- Bidens mooreensis M.L.Grant
- Bidens moorei Sherff
- Bidens × multiceps Fassett
- Bidens nana M.O.Dillon
- Bidens negriana (Sherff) Cufod.
- Bidens nobilioides Sherff
- Bidens nudata Brandegee
- Bidens oaxacana Melchert
- Bidens oblonga (Sherff) Wild
- Bidens occidentalis (Hutch. & Dalziel) Mesfin
- Bidens ocellata (Greenm.) Melchert
- Bidens ochracea Sherff
- Bidens odora (Sherff) T.G.J.Rayner
- Bidens oerstediana Sherff
- Bidens oligantha Brandegee
- Bidens oligoflora (Klatt) Wild
- Bidens orofenensis M.L.Grant
- Bidens ostruthioides (DC.) Sch.Bip.
- Bidens pachyloma (Oliv. & Hiern) Cufod.
- Bidens paniculata Hook. & Arn.
- Bidens parviflora Willd.
- Bidens pilosa L. – uczep owłosiony
- Bidens pinnatipartita (O.Hoffm.) Wild
- Bidens × polakii Velen.
- Bidens polycephala Sch.Bip.
- Bidens polylepis S.F.Blake
- Bidens populifolia Sherff
- Bidens prestinaria (Sch.Bip.) Cufod.
- Bidens pringlei Greenm.
- Bidens pseudalausensis Sherff
- Bidens pseudocosmos Sherff
- Bidens radiata Thuill. – uczep śląski
- Bidens raiateensis J.W.Moore
- Bidens reptans G.Don
- Bidens riedelii Baker
- Bidens riparia Kunth
- Bidens rosemaniana B.L.Turner & Melchert
- Bidens rostrata Melchert
- Bidens rubicundula Sherff
- Bidens rubifolia Kunth
- Bidens rueppellii (Sch.Bip.) Sherff
- Bidens ruyigiensis T.G.J.Rayner
- Bidens saint-johniana Sherff
- Bidens saltillensis Melchert
- Bidens sambucifolia Cav.
- Bidens sandvicensis Less.
- Bidens schaffneri (A.Gray) Sherff
- Bidens schimperi Sch.Bip. ex Walp.
- Bidens segetum Mart. ex Colla
- Bidens serboana B.L.Turner
- Bidens serrulata (Poir.) Desf.
- Bidens setigera (Sch.Bip.) Sherff
- Bidens sharpii (Sherff) Melchert
- Bidens shrevei Britton
- Bidens sierra-leonensis Mesfin
- Bidens simplicifolia C.H.Wright
- Bidens societatis J.W.Moore
- Bidens socorrensis Moran & G.A.Levin
- Bidens somaliensis Sherff
- Bidens steppia Sherff
- Bidens steyermarkii Sherff
- Bidens subalternans DC.
- Bidens subspiralis McVaugh
- Bidens taylorii Sherff
- Bidens tenera O.E.Schulz
- Bidens tenuisecta A.Gray
- Bidens ternata (Chiov.) Sherff
- Bidens tetraspinosa Majeed Kak & Javeid
- Bidens torta Sherff
- Bidens trelawniensis Proctor
- Bidens trichosperma (Michx.) Britton
- Bidens tripartita L. – uczep trójlistkowy
- Bidens triplinervia Kunth
- Bidens uapensis (F.Br.) Sherff
- Bidens ugandensis Sherff
- Bidens urceolata De Wild.
- Bidens urophylla Sherff
- Bidens valida Sherff
- Bidens vulgata Greene
- Bidens whytei Sherff
- Bidens wichmanii W.L.Wagner, J.R.Clark & Lorence
- Bidens wiebkei Sherff
- Bidens woodii W.L.Wagner, J.R.Clark & Lorence
- Bidens xanti (A.Gray) B.L.Turner
- Bidens zairensis Lisowski
- Bidens zavattarii Cufod.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ a b c d Bidens L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-06].
- ↑ a b c d e f g h John L. Strother, Ronald R. Weedon: Bidens Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-06].
- ↑ Bidens Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-06].
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 112-113, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 42, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 358. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
- ↑ Genus Bidens L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-06].