Zaporoże (kraina)

Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Zaporoże

Запоріжжя

Państwa	Ukraina
Ważniejsze miejscowości	Dniepr, Zaporoże, Krzywy Róg, Kamieńskie, Kropywnycki
Położenie na mapie Przybliżony obszar Zaporoża na mapie współczesnej Ukrainy
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Zaporoże (ukr. Запоріжжя, również znana jako Niż) – historyczna nazwa terytorium nad dolnym Dnieprem, leżącego poniżej tzw. porohów^[1] (progów skalnych na rzece), w granicach administracyjnych dawnego województwa kijowskiego Rzeczypospolitej.

Historycznie region graniczy na zachodzie z Podolem i Jedysanem, na północy z Ukrainą Prawobrzeżną, Ukrainą Lewobrzeżną i Słobodszczyzną, na wschodzie z Krajem Wojska Dońskiego, a na południu z dawnymi ziemiami Chanatu Krymskiego.

W średniowieczu koczowali tam Pieczyngowie, Połowcy i Tatarzy. Od czasów Witolda w XV–XVI wieku pod zwierzchnictwem Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1471 region wszedł w skład nowo utworzonego województwa kijowskiego. Od unii lubelskiej z 1569 roku w granicach Korony Królestwa Polskiego. W czasach gdy Zaporoże leżało w granicach Rzeczypospolitej, dominującym rodem magnackim na Zadnieprzu byli Wiśniowieccy. Z powodu ograniczonego zasięgu władz urzędników Rzeczypospolitej, Zaporoże stało się miejscem schronienia dla zbiegów oraz osiedlania się przybyszów z centralnej i wschodniej Rzeczypospolitej, a także uchodźców i osadników z Hospodarstwa Mołdawii, Hospodarstwa Wołoszczyzny i Carstwa Rosyjskiego. W 1635 na Zaporożu staraniami hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego została wzniesiona twierdza Kudak.

Od Korony Królestwa Polskiego Zaporoże zostało odłączone w 1686 w konsekwencji postanowień traktatu Grzymułtowskiego i zostało przyłączone do Rosji. W 1751 w północnej części Zaporoża przy granicy z Polską utworzono Nową Serbię (zlikwidowaną w 1764), w której osiedlali się przybysze z krajów bałkańskich i naddunajskich, głównie Mołdawianie i Serbowie. Od drugiej połowy XVIII wieku część Noworosji. W drugiej połowie XVIII wieku i na początku XIX wieku założono na Zaporożu m.in. miejscowości Aleksandrowsk, Krzywy Róg, Jekaterynosław, będące obecnie największymi miastami regionu. Od 1802 był podzielony administracyjnie między gubernie jekaterynosławską i chersońską. W XIX wieku nastąpił rozwój przemysłu wydobywczego (Krzywy Róg) i metalurgicznego (Kamieńskie, Jekaterynosław). W latach 1918–1919 Ukraińska Republika Ludowa, od 1919 Ukraińska SRR. Od 1922 w granicach Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, a od 1991 Ukrainy.

 Osobne artykuły: Kozacy zaporoscy i Sicz.

Największe miasta Zaporoża współcześnie (w granicach województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego):

• Dzikie Pola
• Kozacy a Niżowcy w Encyklopedii staropolskiej Zygmunta Glogera

• Запоріжжя w: Encyklopedia ukrainoznawstwa, Lwów 2000, ISBN 5-7707-4048-5, t. 2, s. 747–749.
• Zaporoże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 402 .