Zygmunt Gużewski

Zygmunt Gużewski (przed 1934)
major artylerii
Data i miejsce urodzenia	23 sierpnia 1894 Dyrwiany, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	15 września 1973 Ottawa, Kanada
Przebieg służby
Lata służby	1916–1918, 1919–1936, 1940–?
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Wojsko Polskie Wojsko Polskie we Francji Polskie Siły Zbrojne
Jednostki	Gabinet Wojskowy Prezydenta Rzeczypospolitej
Stanowiska	adiutant przyboczny
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Późniejsza praca	starosta powiatowy
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Zygmunt Gużewski (ur. 23 sierpnia 1894 w Dyrwianach, zm. 15 września 1973 w Ottawie) – major artylerii Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii, kawaler Orderu Virtuti Militari, adiutant przyboczny prezydenta Rzeczypospolitej, starosta chełmiński (1937–1939).

Urodził się w Dyrwianach, w rodzinie Ludwika i Heleny ze Staniewiczów^[1]. Jego ojciec był dyrektorem fabryki w Kramatorsku^[2]. Miał dwie siostry. Starsza z sióstr – Wanda Maria (1893–1985) była żoną podpułkownika kawalerii Adama Radomyskiego, a po jego śmierci wyszła za mąż za podpułkownika kawalerii Jerzego Andersa^[3]. Młodsza siostra – Maria Helena (1897–1973) została żoną Ksawerego Szukszta (1899–1933)^[4]. Jego dziadkiem był Jan Staniewicz, żołnierz Legii Cudzoziemskiej oraz uczestnik powstania wielkopolskiego (1848) i styczniowego, stryjem Adolf Gużewski, kompozytor i dyrygent, a kuzynem Ryszard Gużewski (1911–1940), podporucznik kawalerii, który zginął w Katyniu.

Zygmunt w latach 1907–1909 był uczniem gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, w latach 1909–1913 gimnazjum w Charkowie, gdzie zdał egzamin dojrzałości^[2]. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Chemicznym Instytutu Technologicznego w Charkowie^[2] lub, według innych źródeł, na Cesarskim Uniwersytecie Charkowskim^[1]. Od maja 1916 do 1918 służył w armii rosyjskiej^[2]. W grudniu 1916^[2] ukończył Oficerską Szkołę Artylerii w Petersburgu^[1]. Następnie służył w 1 zapasowym baonie górskim w Kijowie, a od lutego 1917 w stacji dźwiękowej Frontu Południowo-Zachodniego. Po wybuchu rewolucji październikowej uciekł do Rumunii, następnie przebywał w Kijowie (zajętym przez wojska niemieckie). Uzyskał wówczas zwolnienie z wojska^[2]. Od maja 1918 przebywał w Rostowie nad Donem, od sierpnia 1918 na Litwie, w styczniu 1919 przyjechał do Warszawy^[2].

1 marca 1919 wstąpił do Wojska Polskiego, początkowo służył w 1 pułku szwoleżerów^[2]. Od czerwca 1919 służył w 8 pułku artylerii polowej^[2]. W jego szeregach walczył w wojnie z bolszewikami. Początkowo dowodził plutonem w 6. baterii. 18 października 1919 wyróżnił się walce pod Woronem, wspierając 13 pułk piechoty^[5] oraz w maju 1920, w walkach odwrotowych^[6]. 24 lipca został ciężko ranny^[7]. 16 września 1920 dowodził 7. baterią w bitwie pod Dytiatynem^[8][9].

Po zakończeniu działań wojennych kontynuował służbę wojskową w 8 pap w Płocku^[10][11]. W lipcu 1928 został przeniesiony do kadry oficerów artylerii z równoczesnym przeniesieniem służbowym do Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim^[12][13]. Od 12 maja 1929 do 12 czerwca 1930 był przydzielony do dyspozycji prezesa Rady Ministrów^[1][14][15]. Następnie został przeniesiony do Gabinetu Wojskowego Prezydenta Rzeczypospolitej na stanowisko adiutanta przybocznego^[16][17]. 27 czerwca 1935 został awansowany na majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1935 i 7. lokatą w korpusie oficerów artylerii^[18]. W lipcu 1936 zakończył służbę wojskową^[1]. Z dniem 31 maja 1937 został przeniesiony w stan spoczynku^[2].

W maju 1937, po odbyciu praktyki w Urzędzie Wojewódzkim Poznańskim, został mianowany starostą powiatowym w Chełmnie (obowiązki objął 10 czerwca 1937^[2]). Przewodniczył powiatowemu Komitetowi Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego oraz pełnił funkcję prezesa Funduszu Obrony Narodowej i Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej^[1]. Na stanowisku starosty chełmińskiego pozostawał do września 1939^[19]. 19 września 1939 przedostał się do Rumunii, tam organizował tajną ewakuację żołnierzy polskich do Francji^[2].

8 kwietnia 1940 został zarejestrowany jako polski oficer przybyły do obozu wojskowego w Carpiagne pod Marsylią^[20], następnie przebywał w ośrodku oficerów artylerii w Vichy^[2]. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii, przybył 26 czerwca 1940 do Liverpoolu, został po kilku miesiącach przydzielony do kadrowego 5 dyonu artylerii^[2], od października 1941 do sierpnia 1943 dowodził pociągiem pancernym „H”^[2][21]. Później pracował w Inspektoracie Spraw Cywilnych oraz jako referent artylerii w Sztabie Naczelnego Wodza, wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Po demobilizacji pracował jako ogrodnik^[2].

16 marca 1949 przypłynął z rodziną do Kanady^[22]. Tam początkowo pracował na farmie, następnie jako inspektor miejski ds. budowy kanalizacji i wodociągów w Ottawie^[2]. Od 1953 był członkiem Stowarzyszenia Polskich Kombatantów^[2].

11 listopada 1964 Naczelny Wódz gen. broni Władysław Anders mianował go z dniem 1 stycznia 1964 podpułkownikiem w korpusie oficerów artylerii^[23]. Zmarł 15 września 1973 w Ottawie, został pochowany na cmentarzu Holy Cross w Thornhill^[2].

Zygmunt Gużewski od 1923 był żonaty z Haliną z Lewandowskich (1904–1980)^[1], z którą miał córkę Hannę Marię (1923–1999).

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[24]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[25]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie^[26] (po raz pierwszy w zamian za dyplom byłego Frontu Litewsko-Białoruskiego „za Waleczność”)^[27][28]
• Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)^[29][30]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[1]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[1]
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę^[1]
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę^[1]
• Odznaka za Rany i Kontuzje^[31]
• Odznaka pamiątkowa Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii (18 (19) grudnia 1930)^[32]
• Odznaka pamiątkowa 1 pułku artylerii górskiej (11 sierpnia 1932)^[32]
• Odznaka pamiątkowa 13 pułku piechoty (31 października 1933)^[32]
• Krzyż Komandorski Orderu Krzyża Orła (Estonia)^[1]
• Krzyż Komandorski Orderu Estońskiego Czerwonego Krzyża (Estonia, 11 listopada 1936)^[33]
• Krzyż Oficerski Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 19 marca 1933)^[34]
• Krzyż Oficerski Orderu Avis (Portugalia)^[1]
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja, 11 listopada 1934)^[35]
• Krzyż Kawalerski Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)^[36]
• Medal Obrony (Wielka Brytania)^[2]
• Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania)^[2]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Stanisław Kraszewski: Zarys historji wojennej 8-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 101. [dostęp 2021-07-26].
• Janusz Odziemkowski: Dytiatyn 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08316-9.
• Zbigniew Lalak: Broń pancerna w PSZ 1939–1945 : Organizacja i struktura. Warszawa: Pegaz-Bis, 2004. ISBN 83-922002-0-9.
• Katalog 39.aukcji. Antykwariat Logos w Warszawie, 2013. [dostęp 2020-09-23].
• Janusz Mierzwa: Słownik biograficzny starostów Drugiej Rzeczypospolitej. Tom 1. Łomianki: LTW, 2018. ISBN 978-83-7565-572-8.