Świbkowate

Świbkowate
	; Świbka morska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	świbkowate
	Nazwa systematyczna
	Juncaginaceae Richard; Démonstr. Bot.: ix. Mai 1808
	Typ nomenklatoryczny
	Juncago Seg. = Triglochin Riv. ex L.
Synonimy
	Triglochinaceae Bercht. et J. Presl; Lilaeaceae Dumort.; Heterostylaceae Hutch.;
	Triglochinaceae Bercht. et J. Presl; Lilaeaceae Dumort.; Heterostylaceae Hutch.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świbkowate (Juncaginaceae Rich.) – rodzina kosmopolitycznych roślin zielnych, należąca do rzędu żabieńcowców (Alismatales), obejmująca trzy^[2] lub cztery^[6] rodzaje z ok. 35^[3]–43^[6] gatunkami. Rośliny spotykane są na obu półkulach głównie na wybrzeżach^[6] i w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego^[3], rzadko w strefie międzyzwrotnikowej^[2]. Zasiedlają głównie siedliska mokradłowe^[6], często zasolone^[7]. Znaczenie użytkowe mają niektóre gatunki jadalne, spożywane jako warzywo, z rodzaju świbka^[3] (liście świbki morskiej i kłącze T. procerum^[8]) oraz Cycnogeton^[6]. Z drugiej strony niektóre gatunki z rodziny (w tym świbka morska^[9]) zawierają w liściach sporo cyjanowodoru i mogą powodować zatrucia bydła^[8] i owiec^[9]. W liściach obecne bywają także druzy (kryształki szczawianu wapnia)^[9].

Morfologia

Pokrój: Jednoroczne lub (częściej) wieloletnie geofity zielne, zasiedlające środowiska wodne lub błotne^[10]. Rośliny kłączowe, przy czym kłącze bywa cienkie lub tęgie, korzenie cienkie, u Triglochin zdarzają się bulwy korzeniowe. U niektórych gatunków występują rozłogi^[8].
Liście: Liście odziomkowe, wynurzone, siedzące, języczkowate (u Triglochin), uszkowate. Blaszki równowąskie^[10]^[8]. W kątach pochew liściowych występują tzw. łuski śródpochowowe, czasem włosowatego kształtu. Same pochwy tworzą czasem coś w rodzaju cebuli^[9].
Kwiaty: Rośliny jednopienne. Kwiaty niewielkie^[9], obupłciowe lub jednopłciowe (kwiaty w górnej części kwiatostanów bywają tylko męskie)^[8], zebrane w kłosopodobne grona lub kłosy, szypułkowe, wyrastające na głąbiku^[10]^[8]. Okwiat zwykle obecny, rzadziej brak, zwykle z 6 listków, rzadziej z 4 lub składający się z jednego listka. Pręciki siedzące 1, 4 lub 6^[8]. Ziarna pyłku kuliste^[10]. W podłużnej zwykle zalążni rozwija się tylko jeden zalążek. Znamię słupka małe, nabrzmiałe^[9].
Owoce: Orzeszki lub rozłupnie^[10]. Nasiona z dużym zarodkiem, ale pozbawione bielma^[9].

Systematyka

W obrębie rodziny rodzaj Tetroncium zajmuje pozycję bazalną. Cycnogeton i Triglochin są siostrzane względem siebie, a wyodrębniany dawniej gatunek Lilaea scilloides (w tym także wyodrębniany we własną rodzinę Lilaeaceae np. w systemie Hutchinsona z 1959) okazał się zagnieżdżony w obrębie rodzaju Triglochin, w którym jest siostrzany dla kompleksu T. bulbosa. Z kolei zaliczany tu dawniej monotypowy rodzaj Maundia z gatunkiem M. triglochinoides okazał się siostrzany dla kladu obejmującego rodziny Potamogetonaceae i Posidoniaceae i w efekcie został wyodrębniony w osobną rodzinę^[2]^[3]^[11].

Rodzina od dawna uznawana jest za blisko spokrewnioną z bagnicowatymi Scheuchzeriaceae (łączy je m.in. obecność specyficznego dla nich glikozydu cyjanogennego triglochininy). Obie rodziny sytuowane były tradycyjnie w rzędzie Zosterales^[8] (np. w systemie Cronquista z 1981^[7]), przy czym wskazywano też na związki z rzędem żabieńcowców Alismatales, do którego w końcu włączono je wraz z resztą Zosterales. Ze względu na większe zróżnicowanie na poziomie rodzajów na półkuli południowej rodzina uznawana jest za pochodzącą z Gondwany^[8].

Pozycja rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd żabieńcowce Alismatales^[2].

żabieńcowce

obrazkowate Araceae

kosatkowate Tofieldiaceae

	żabiściekowate Hydrocharitaceae

	łączniowate Butomaceae

żabieńcowate Alismataceae

bagnicowate Scheuchzeriaceae

onowodkowate Aponogetonaceae

świbkowate Juncaginaceae

Maundiaceae

posydoniowate Posidoniaceae

	rupiowate Ruppiaceae

	bałwanicowate Cymodoceaceae

	zosterowate Zosteraceae

	rdestnicowate Potamogetonaceae

Wykaz rodzajów^[5]^[6]

Cycnogeton Endlicher
Lilaea Humb. & Bonpl. – takson monotypowy obejmujący jeden gatunek Lilaea scilloides (Poir.) Hauman (w niektórych ujęciach włączany do Triglochin)^[2]
Tetroncium Willd. – takson monotypowy obejmujący jeden gatunek Tetroncium magellanicum Willd.
Triglochin L. – świbka

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jan Thomas Johansson: Juncaginaceae A. Rich.. [w:] The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2020-10-16].
↑ Family: Juncaginaceae Rich.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-05-12].
↑ ^a ^b The Plant List (2010). Version 1.. [dostęp 2011-02-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 481, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1062–1064. ISBN 0-231-03880-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ R.R. Haynes, D.H. Les, L.B. Holm-Nielsen: Juncaginaceae. W: The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). K. Kubitzki (red. nacz.). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 260–263.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 348. ISBN 83-7079-779-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Robert R. Haynes, C. Barre Hellquist: Juncaginaceae Richard. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA. [dostęp 2020-10-16].
↑ Sokoloff, D. & Mering, Sabine von & Jacobs, Surrey & Remizowa, Margarita. Morphology of Maundia supports its isolated phylogenetic position in the early-divergent monocot order Alismatales. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 173, s. 12–45, 2013. DOI: 10.1111/boj.12068.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-18] (ang.).

[angio-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jan Thomas Johansson: Juncaginaceae A. Rich.. [w:] The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2020-10-16].

[grin-4] Family: Juncaginaceae Rich.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-05-12].

[tpl-5] The Plant List (2010). Version 1.. [dostęp 2011-02-04].

[mabb-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 481, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[cronquist-7] Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1062–1064. ISBN 0-231-03880-1.

[kubitzki-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ R.R. Haynes, D.H. Les, L.B. Holm-Nielsen: Juncaginaceae. W: The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). K. Kubitzki (red. nacz.). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 260–263.

[encyk-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 348. ISBN 83-7079-779-2.

[america-10] Robert R. Haynes, C. Barre Hellquist: Juncaginaceae Richard. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA. [dostęp 2020-10-16].

[Sokoloff-11] Sokoloff, D. & Mering, Sabine von & Jacobs, Surrey & Remizowa, Margarita. Morphology of Maundia supports its isolated phylogenetic position in the early-divergent monocot order Alismatales. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 173, s. 12–45, 2013. DOI: 10.1111/boj.12068.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]