Antybiotyki (z gr. ἀντί, anti „przeciw” i βίος, bios „życie”) – naturalne wtórne produkty metabolizmu mikroorganizmów, które działając wybiórczo w niskich stężeniach wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne innych mikroorganizmów, hamując ich wzrost i podziały. Antybiotyki są przedmiotem badań auksanografii, stosuje się je jako najważniejsze środki w leczeniu wszelkiego rodzaju zakażeń bakteryjnych. Bywają także używane profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi, w zapobieganiu zakażeniom bakteryjnym w przypadku osłabienia odporności, na przykład neutropenii, a także w profilaktyce bakteryjnego zapalenia wsierdzia^[1][2][3][4].

Nazwa odwołuje się do zabójczego dla żywych bakterii działania antybiotyków. Naukowcy wiedzieli już w XIX w., że niektóre organizmy przeciwdziałają rozwojowi bakterii. Zjawisko to nazwano antybiozą a termin ten wprowadził francuski bakteriolog Jean Paul Vuillemin. Antybiozę po raz pierwszy opisali w 1877 Louis Pasteur i Robert Koch, gdy zaobserwowali, że unosząca się w powietrzu pałeczka może hamować wzrost Bacillus anthracis. W 1947 leki, które są produkowane przez mikroorganizmy i zabijają lub hamują rozwój bakterii, zostały przemianowane na antybiotyki przez Selmana Waksmana, amerykańskiego mikrobiologa^[5].

Obecnie termin „antybiotyk” jest stosowany do każdego leku, który zabija bakterie lub hamuje ich wzrost, niezależnie od tego, czy lek ten jest wytwarzany przez mikroorganizm, czy nie^[6].

Odkrycie pierwszego antybiotyku (penicyliny) zostało dokonane w 1928 roku przez Alexandra Fleminga^[7], który zauważył, że przypadkowe zanieczyszczenie podłoża pleśnią Penicillium chrysogenum powstrzymuje wzrost kultur bakterii z rodzaju Staphylococcus^[8].

Oprócz pleśni zdolnością wytwarzania antybiotyków wyróżniają się promieniowce i niektóre bakterie^[9].

Wkrótce po odkryciu penicyliny pojawiły się następne antybiotyki: naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne. Wprowadzenie antybiotyków do lecznictwa było przełomem dającym lekarzom oręż do walki z chorobami zakaźnymi, które do tej pory były przyczyną śmierci i chorób setek milionów osób.

Pod względem budowy chemicznej antybiotyki należą do różnych grup związków organicznych. Z tysięcy naturalnie występujących antybiotyków zaledwie kilkadziesiąt mogło być włączonych do leczenia ludzi i zwierząt. Pozostałe nie znajdują zastosowania w medycynie ze względu na toksyczność lub działania niepożądane.

Antybiotyki są stosowane w leczeniu lub zapobieganiu infekcjom bakteryjnym, a czasami infekcjom pierwotniakowym. (Metronidazol jest skuteczny przeciwko wielu chorobom pasożytniczym). Gdy podejrzewa się, że infekcja jest odpowiedzialna za chorobę, ale odpowiedzialny patogen nie został zidentyfikowany, podaje się antybiotyk o szerokim spektrum działania w oparciu o oznaki i objawy i jest rozpoczynane w oczekiwaniu na wyniki laboratoryjne, które mogą potrwać kilka dni^[1][10].

Gdy odpowiedzialny mikroorganizm chorobotwórczy jest już znany, można rozpocząć terapię celowaną. Zazwyczaj wiąże się to z zastosowaniem antybiotyku o wąskim spektrum działania. Wybór podawanego antybiotyku może zmniejszyć koszty i toksyczność antybiotykoterapii, a także zmniejszyć możliwość pojawienia się oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe^[1][10]. Antybiotyki mogą być podawane w przypadku niepowikłanego ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego w celu uniknięcia leczenia operacyjnego^[11][12].

Antybiotyki mogą być podawane profilaktycznie jako środek zapobiegawczy i jest to zwykle ograniczone do populacji zagrożonych, takich jak osoby z osłabionym układem odpornościowym (szczególnie w przypadku HIV, aby zapobiec zapaleniu płuc), osoby przyjmujące leki immunosupresyjne, pacjenci z rakiem i osoby poddawane zabiegom chirurgicznym, oraz u pacjentów z implantami, np. sztuczna zastawka serca (także wszczepiana przezskórnie). Ich zastosowanie w procedurach chirurgicznych ma pomóc w zapobieganiu infekcji. Odgrywają one ważną rolę w profilaktyce antybiotykowej zębów podczas procedury stomatologicznej wymagającej ingerencji w obrębie dziąseł, gdzie ich stosowanie może zapobiegać zakażeniom bakteryjnym^[1][2][4].

Antybiotyki mogą być stosowane w postaci^[2]:

• tabletek, kapsułek lub płynu do picia – można ich używać do leczenia większości łagodnych do umiarkowanych infekcji
• kremów, balsamów, sprayów i kropli – są często używane do leczenia infekcji skóry oraz infekcji oczu lub ucha
• zastrzyków – można je podawać w postaci injekcji domięśniowej lub dożylnej bezpośrednio do krwi i są stosowane w przypadku poważniejszych infekcji

Działanie antybiotyków polega na powodowaniu śmierci komórki bakteryjnej (działanie bakteriobójcze) lub wpływaniu w taki sposób na jej metabolizm, aby ograniczyć jej możliwości rozmnażania się (działanie bakteriostatyczne), a bakterie niszczone są przez mechanizmy obronne chorego^[1][2][13].

Leczenie chorób zakaźnych polega na zabiciu mikroorganizmów wywołujących chorobę. Trudność terapii, z którą borykali się lekarze przed erą antybiotyków polegała na tym, żeby znaleźć środek jednocześnie zabójczy dla chorobotwórczych bakterii i bezpieczny dla gospodarza.

Antybiotyki zazwyczaj zakłócają procesy metaboliczne mikroorganizmów. Penicylina działa poprzez uszkadzanie ściany komórkowej i ostatecznie niszczy bakterie. Podstawą terapii antybiotykami jest zasada selektywnej toksyczności Ehrlicha, zgodnie z którą antybiotykiem jest substancja, która w organizmie, w stężeniu niewykazującym większej toksyczności dla ludzi i zwierząt wyższych, powoduje uszkodzenie lub śmierć mikroorganizmów. Można to osiągnąć przez stosowanie substancji oddziałujących na takie struktury, które są obecne w komórkach mikroorganizmów, a których nie ma w organizmie człowieka lub występują w nim w innej formie^[14].

Główne mechanizmy działania antybiotyków to^[15]:

• zakłócanie syntezy ściany komórkowej bakterii, np. penicylina^[16]
• upośledzenie przepuszczalności błony komórkowej bakterii umożliwiających transport jonów^[17], np. gramicydyna
• zakłócanie syntezy kwasów nukleinowych:
  • hamowanie biosyntezy folianów niezbędnych do syntezy DNA
  • hamowanie na różnych etapach, np. trimetoprym^[18]
  • hamowanie działania topoizomeraz, np. cyprofloksacyna
• Zakłócanie syntezy białek, np. aminoglikozydy^[19]

Osobnym problemem jest szkodliwość dla naturalnej flory bakteryjnej człowieka^[1][20].

(podział ze względu na budowę chemiczną)

Antybiotyki

• β-laktamy^[21]:
  • penicyliny^[14]:
    • penicyliny naturalne – penicylina benzylowa
    • penicyliny „przeciwgronkowcowe” – oksacylina, nafcylina, metycylina
    • aminopenicyliny – ampicylina, amoksycylina
    • karboksypenicyliny – tykarcylina
    • ureidopenicyliny – azlocylina
    • piperazylopenicyliny – piperacylina
    • amidynopenicyliny – mecylinam
    • temocylina
  • cefalosporyny (podział stanowiący połączenie tradycyjnych podziałów na 4–5 generacji lub 4 grupy)^[22]:
    • cefalosporyny grupy 0 – cefradyna, cefprozyl
    • cefalosporyny I generacji – cefazolina - stosowane doustnie w zakażeniach skóry i tkanki podskórnej spowodowanych przez paciorkowce i gronkowce. Profilaktycznie podawana parenteralnie przed zabiegami kardiochirurgicznymi i ginekologicznymi^[23]
    • cefalosporyny II generacji – cefuroksym, cefamandol, cefaklor
    • cefalosporyny III generacji nieaktywne wobec Pseudomonas aeruginosa – cefotaksym, ceftriakson
    • cefalosporyny III generacji aktywne wobec Pseudomonas aeruginosa – ceftazydym, cefoperazon
    • cefalosporyny IV generacji – cefepim, ceftan
    • cefalosporyny V generacji aktywne wobec Pseudomonas aeruginosa – ceftobiprol
    • cefalosporyny V generacji nieaktywne wobec Pseudomonas aeruginosa – ceftarolina
    • cefamycyny – cefoksytyna
  • monobaktamy – aztreonam
  • karbapenemy:
    • karbapenemy grupy I – ertapenem
    • karbapenemy grupy II – imipenem, meropenem, doripenem
    • karbapenemy grupy III – tomopenem
  • trinemy – sanfetrinem
  • penemy – faropenem
  • inhibitory β-laktamaz – same w sobie przeważnie nie mają aktywności bakteriobójczej, stosuje się je w połączeniu z innymi antybiotykami np. cefoperazon z sulbaktamem, amoksycylina z kwasem klawulanowym, piperacylina z tazobaktamem
• antybiotyki peptydowe
  • polipeptydy:
    • polimyksyny – kolistyna
    • gramicydyny
    • bacytracyna
    • fusafungina
  • streptograminy – chinuprystyna-dalfoprystyna
  • glikopeptydy:
    • I generacji – wankomycyna, teikoplanina
    • II generacji – orytawancyna
  • lipopeptydy – daptomycyna
  • glikolipopeptydy – dalbawancyna, telawancyna
  • glikolipodepsypeptydy – ramoplanina
• aminoglikozydy:
  • aminoglikozydy streptydynowe – streptomycyna
  • aminoglikozydy deoksystreptaminowe – gentamycyna, amikacyna, tobramycyna, netylmycyna
  • aminocyklitole – spektynomycyna
• tetracykliny^[24]:
  • tetracykliny właściwe – doksycyklina
  • glicylocykliny – tygecyklina
• makrolidy:
  • 14-węglowe – erytromycyna, klarytromycyna
  • 15-węglowe – azytromycyna
  • 16-węglowe – spiramycyna
  • ketolidy – telitromycyna
  • 18-węglowe (tiakumycyny) – difimycyna
• linkozamidy – klindamycyna, linkomycyna
• amfenikole – chloramfenikol
• ryfamycyny – ryfampicyna, ryfaksymina
• pleuromutyliny – retapamulina
• mupirocyna
• kwas fusydynowy

Leki przeciwprątkowe (leczenie zakażeń wywołanych przez prątki, np. gruźlicy lub trądu:

• leki 1. rzutu – izoniazyd, ryfampicyna, pirazynamid, etambutol, streptomycyna
• leki 2. rzutu – etionamid, klofazymina, kanamycyna, kapreomycyna, amikacyna, tobramycyna, wiomycyna, kwas p-aminosalicylowy, cykloseryna, ofloksacyna, cyprofloksacyna, lewofloksacyna, moksyfloksacyna, klarytromycyna, azytromycyna, imipenem, cefoksytyna, doksycyklina, minocyklina, kotrimoksazol, tioacetazon, linezolid, ryfabutyna, ryfapentyna
• leki do leczenia trądu – dapson, acedapson, talidomid (tylko mężczyźni); w leczeniu trądu stosuje się także ryfampicynę i klofazyminę

Leki przeciwgrzybicze:

• antybiotyki polienowe – amfoterycyna B, nystatyna, natamycyna
• antybiotyki niepolienowe – gryzeofulwina
• leki azolowe:
  • leki imidazolowe – ketokonazol
  • leki triazolowe:
    • I generacji – flukonazol, itrakonazol
    • II generacji – worykonazol, rawukonazol, posakonazol (lek o najszerszym spektrum działania)
• echinokandyny – kaspofungina, anidulafungina, mikafungina
• allyloaminy – terbinafina
• 5-fluorocytozyna
• amorolfina
• cyklopiroks
• tolnaftat
• jodek potasu

Antybiotyki można podzielić również według innych kryteriów, mających większe znaczenie ze względu na zastosowanie antybiotyków w terapii. Leki te różnią się między innymi:

• Wchłanianiem po podaniu doustnym. Antybiotyki wchłaniają się z jelit w różnym stopniu. Powoduje to konieczność podawania niektórych antybiotyków dożylnie lub domięśniowo.
  • Antybiotyki dobrze wchłaniające się z przewodu pokarmowego: makrolidy, chloramfenikol, tetracykliny
  • Antybiotyki słabo wchłaniające się z przewodu pokarmowego: ampicylina, gryzeofulwina, linkomycyna
  • Antybiotyki niewchłaniające się z przewodu pokarmowego (konieczne jest podawanie pozajelitowe): cefalosporyny IV generacji, większość aminoglikozydów, polimyksyny, monobaktamy, karbapenemy
• Łatwością przenikania do tkanek. Niektóre antybiotyki po wchłonięciu do układu krążenia pozostają w łożysku naczyniowym i słabo przenikają do tkanek organizmu. Ogranicza to możliwość ich stosowania w niektórych zakażeniach – np. jeśli zakażeniu ulegną płuca, antybiotyk o niskiej zdolności penetrowania tkanek nie będzie skutecznie niszczył mikroorganizmów, gdyż jego stężenie w miejscu działania będzie zbyt małe. Czynnikami decydującymi o zdolności przenikania do tkanek są: lipofilowość cząsteczki antybiotyku, stopień wiązania z białkami krwi, pH w miejscu docelowym i wiele innych. Ze względu na łatwość przenikania do tkanek antybiotyki można podzielić na:
  • dobrze przenikające: tetracykliny, chloramfenikol, makrolidy
  • słabo lub średnio przenikające: polimyksyny, gentamycyna, streptomycyna
• Drogą wydalania. Większość antybiotyków jest wydalana przez nerki z moczem. Tylko niektóre są wydalane z żółcią. Ma to znaczenie terapeutyczne, gdyż dobierając antybiotyk trzeba uwzględnić współistniejące choroby pacjenta, takie jak niewydolność nerek – w takim przypadku antybiotyki eliminowane drogą nerkową mogą się kumulować w organizmie i powodować dodatkowe działania niepożądane.
  • Antybiotyki wydalane z moczem: gentamycyna, wankomycyna, wiomycyna, chloramfenikol
  • Antybiotyki wydalane z żółcią: ryfampicyna, makrolidy

Antybiotyki są lekami względnie mało toksycznymi, ich właściwości toksyczne są znacznie większe w stosunku do mikroorganizmu niż do organizmu gospodarza. Niemniej, niektóre antybiotyki mogą wywoływać działania niepożądane^[1][2][12].

Wyróżnia się trzy główne grupy niepożądanych działań antybiotyków:

• Bezpośrednie działanie toksyczne jest charakterystyczne dla danej grupy antybiotyków lub konkretnego leku. Do najważniejszych działań toksycznych należą:
  • działanie nefrotoksyczne (na nerki) – wywołują je między innymi polimyksyny, aminoglikozydy^[25]
  • działanie hepatotoksyczne (na wątrobę) – wywołują je między innymi tetracykliny^[26], nowobiocyna^[27]
  • działanie ototoksyczne (niszczą struktury ucha wewnętrznego) – wywołują je między innymi aminoglikozydy^[25]
  • działanie toksyczne na szpik kostny – wywołuje je między innymi chloramfenikol^[28]
• Reakcje uczuleniowe. Wiele antybiotyków wywołuje reakcje uczuleniowe. Ich siła i natężenie mogą być różne, od wysypek skórnych, przez obrzęki, duszność i gorączkę aż do wstrząsu anafilaktycznego (uczuleniowego) mogącego prowadzić nawet do śmierci. Najbardziej niebezpieczne są pod tym względem powszechnie stosowane penicyliny, dlatego przed ich podaniem powinno się wykonać test uczuleniowy^[14][29].
• Dysbakteriozy i ich następstwa. Działaniem niepożądanym antybiotyków, zwłaszcza podawanych doustnie, jest możliwość zmniejszenia lub znacznego wytrzebienia naturalnej flory bakteryjnej człowieka. Konsekwencjami tego zjawiska mogą być zaburzenia trawienia i przyswajania składników odżywczych z nudnościami i/lub biegunką i następujące po tym niedobory (głównie witamin) oraz możliwość nadkażeń. Do nadkażeń może dochodzić w wyniku zajęcia przez obce, szkodliwe mikroorganizmy miejsca, w którym zazwyczaj żyją bakterie stanowiące naturalną, korzystną florę bakteryjną. Najczęściej są to zakażenia opornymi na antybiotyki gronkowcami lub pałeczkami lub zakażenia grzybicze. Tego typu nadkażenia mogą być bardzo niebezpieczne i prowadzić nawet do śmierci pacjenta^{[1][2][20][29]}.

Antybiotyki mogą czasami wchodzić w interakcje z innymi lekami lub substancjami. Oznacza to, że mogą mieć działanie inne niż oczekiwane^[2]:

• podczas kuracji Metronidazolem unikać alkoholu nadal przez 48 godzin po zaprzestaniu przyjmowania metronidazolu lub tinidazolem unikać alkoholu nadal przez 72 godzin po zaprzestaniu przyjmowania tinidazolu (picie alkoholu z metronidazolem lub tinidazolem może powodować bardzo nieprzyjemne skutki uboczne, takie jak: ból brzucha, uderzenia gorąca, szybkie lub nieregularne bicie serca, ból głowy, zawroty głowy,senność
• ryfampicyna i ryfabutyna mogą zmniejszać skuteczność tabletki antykoncepcyjnej
• tetracykliny podawane razem z produktami nabiałowymi tracą swoją aktywność biologiczną, gdyż leki te chętnie łączą się z jonami wapnia, glinu, żelaza (chelatowanie)^[24]

 Osobny artykuł: Oporność na antybiotyki.

Oporność na antybiotyki nie jest chorobą, ale cechą pewnych szczepów bakteryjnych, która umożliwia im przetrwanie w obecności antybiotyku. W zależności od pochodzenia, dzieli się ją na pierwotną (naturalna struktura bakterii uniemożliwiająca działanie leku) lub nabytą – na skutek nabycia genów oporności od innych bakterii lub spontanicznych mutacji^[30]. Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest w dużej mierze spowodowana niewłaściwym i nadmiernym stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych^{[1][14][19][31][32]}.

Pojawienie się bakterii opornych na antybiotyki jest powszechnym zjawiskiem spowodowanym głównie nadużywaniem/niewłaściwym stosowaniem. Stanowi to zagrożenie dla zdrowia na całym świecie. Zakażenia wywołane przez bakterie oporne na antybiotyki mogą wymagać większej ostrożności, a także alternatywnych i droższych antybiotyków, które mogą również mieć poważniejsze skutki uboczne. Leczenie bakterii opornych na antybiotyki może również wymagać dożylnych antybiotyków podawanych w szpitalach zamiast doustnych antybiotyków, które pacjenci mogliby przyjmować w domu^[32][33][34]. Każdego roku prawie 5 milionów zgonów jest związanych z opornością na antybiotyki na całym świecie^[31].

Częsta oporność wśród bakterii wiąże się z nieracjonalną antybiotykoterapią oraz zbyt dużym zużyciem tych leków w przemyśle spożywczym. W wielu krajach (np. USA) i w UE spowodowana jest stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych u zwierząt służących do produkcji żywności. Dawki te są zbyt małe, aby zabić wszystkie bakterie, świetnie więc stymulują wyrobienie przez bakterie antybiotykooporności^[32][35].

Antybiotyki takie jak penicylina i erytromycyna, które wcześniej miały wysoką skuteczność przeciwko wielu gatunkom i szczepom bakterii, stały się mniej skuteczne ze względu na zwiększoną oporność wielu szczepów bakterii^[36].

Oporność może przybrać formę biodegradacji farmaceutyków, takich jak bakterie glebowe rozkładające sulfametazynę^[37]. Przetrwanie bakterii często wynika z dziedzicznej oporności^[38], ale wzrost oporności na środki przeciwbakteryjne następuje również poprzez horyzontalny transfer genów. Transfer horyzontalny jest bardziej prawdopodobny podczas częstego stosowania antybiotyków^[39][40].

Zdolności genetyczne drobnoustrojów skorzystały z nadużywania antybiotyków przez człowieka w celu wykorzystania każdego źródła genów oporności i każdego środka poziomej transmisji genów w celu opracowania wielu mechanizmów oporności na każdy antybiotyk wprowadzony do praktyki klinicznej, rolniczej lub innej^[6].

Przykłady powszechnych bakterii opornych na wiele leków to^[32]:

• Metycylinooporny Gronkowiec złocisty (MRSA)
• Enterokoki oporne na wankomycynę lub Teikoplaninę (VRE)
• Enterobakterie wytwarzające beta-laktamazy o rozszerzonym spektrum działania (ESBL) (przykładami powszechnych Enterobacteriaceae są pałeczka okrężnicy i pałeczka zapalenia płuc
• Pałeczka ropy błękitnej oporna na wiele leków

Dwa główne obszary kontroli i zapobiegania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe to^[32]:

• rozważne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych (tj. tylko wtedy, gdy jest to konieczne, w odpowiedniej dawce, w odpowiednich odstępach czasu i przez odpowiedni czas trwania);
• środki ostrożności higieniczne w celu kontroli krzyżowej transmisji drobnoustrojów opornych na środki przeciwdrobnoustrojowe (kontrola zakażeń), w tym higiena rąk, badania przesiewowe, izolacja itp.

Naturalne antybiotyki są produkowane przez niektóre gatunki grzybów, szczególnie pleśni Penicillium, oraz przez niektóre bakterie, np. z rzędu promieniowców. Na podstawie dotychczasowych badań ustalono, że 80% poznanych antybiotyków pochodzenia naturalnego to metabolity promieniowców^[9]. Syntetyzowane w ich organizmach antybiotyki nie są szkodliwe dla nich samych dzięki licznym mechanizmom obronnym^[41].

Zdolność do wytwarzania antybiotyków jest ewolucyjnym przystosowaniem organizmów do życia w środowisku naturalnym. Daje posiadającym ją mikroorganizmom przewagę nad innymi, utrudniając wrażliwym szczepom wzrost i tym samym uniemożliwia im konkurowanie w walce o dostęp do pożywienia.

Wraz z postępem w dziedzinie chemii medycznej przemysł medyczny koncentruje się na wytwarzaniu antybiotyków półsyntetycznych^[42]:

• skuteczniejszych – silniejszych w działaniu i wykazujących szerszy zakres działania
• trwalszych chemicznie
• odporniejszych na β-laktamazy
• tańszych w produkcji

Niektóre antybiotyki uzyskuje się na skalę przemysłową metodami syntezy chemicznej. Wiele z nich jest produkowanych metodami biotechnologicznymi w wielkich fermentorach (bioreaktorach) o pojemności ok. 50 do 300 m³. W bioreaktorach przeprowadza się reakcje biosyntezy antybiotyków naturalnych przez odpowiednie mikroorganizmy oraz reakcje biotransformacji. Biotransformacja (w syntezie antybiotyków) polega na przekształceniu jednych związków chemicznych (substratów) w inne (produkty) za pomocą enzymów formie czystej, mikroorganizmów lub komórek organizmów wyższych.

Produkt, jaki można otrzymać z danego substratu, zależy od wielu czynników. Najważniejsze z nich to:

• rasa mikroorganizmu
• pH
• stężenie substratu
• użyte do hodowli składniki odżywcze i inne warunki hodowli
• użyte dodatkowe substancje, np. inhibitory enzymów

Zobacz multimedia związane z tematem: Antybiotyki

Zobacz hasło antybiotyk w Wikisłowniku

• probiotyki
• chemioterapeutyki
• choroby bakteryjne
• zależność bakterii od antybiotyku

• Mark H.M.H. Beers Mark H.M.H. i inni, The Merck - podręcznik diagnostyki i terapii, wyd. III polskie, Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2006, ISBN 978-83-60290-99-6 .

• Narodowy Program Ochrony Antybiotyków – strategia walki z antybiotykoopornością w Polsce
• European Surveillance of Antimicrobial Consumption (ESAC) – project on antibiotic consumption in Europe [online] [zarchiwizowane z adresu 2007-07-18] . strona główna serwisu