Biom – rozległy obszar o określonym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym[1]. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego i historii flory. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. O zaliczeniu różnych obszarów do tego samego biomu decyduje podobieństwo fizjonomiczne, a nie pokrewieństwo zasiedlających je organizmów i ich zespołów (które to pokrewieństwo z kolei decyduje o wydzielaniu państw zoogeograficznych i fitogeograficznych). Większe biomy wyróżnia się na podstawie roślinności i dużych zwierząt, często ssaków.
Biomy a formacje roślinne
[edytuj | edytuj kod]Przyczyną pewnego zamieszania w terminologii ekologicznej dotyczącej tego tematu jest fakt, że ekolodzy anglojęzyczni czasem używają wymiennie określenia biom i formacja roślinna. W ujęciu powszechnie przyjętym biom jest pojęciem abstrakcyjnym, rodzajem kategorii, grupującej jednostki niższe. Jednakże należy pamiętać, że zespoły wchodzące w skład poszczególnych biomów mogą w ogóle nie być spokrewnione. Przykładem mogą być lasy liściaste Ameryki Północnej i Południowej. Wchodzą one w skład biomu las strefy umiarkowanej, jednakże niektóre gatunki w nich występujące nie są ze sobą spokrewnione. Podobnie ma się rzecz z biomem pustynia, który zawiera w sobie zupełnie odmienne pod względem składu gatunkowego pustynie Australii i Afryki. Im mniej barier oraz im krótsza izolacja różnych obszarów tego samego biomu, tym wikaryzujące (tj. odpowiadające sobie) gatunki są bliżej spokrewnione. Np. flora i fauna makii europejskiej i azjatyckiej są niemal takie same, od flory i fauny chaparralu różni się nieznacznie (np. występują inne gatunki z tego samego rodzaju, gdyż wyewoluowały od wspólnych przodków zasiedlających Laurazję, a różnią się dość mocno od odpowiednich formacji, np. fynbosu, których flory i fauny wyewoluowały pod przodków zasiedlających Gondwanę.
Rodzaje biomów
[edytuj | edytuj kod]Najprostsza klasyfikacja biomów to podział na lądowe i wodne. Ze względu na strefowość dzieli się natomiast biomy na:
- strefowe (zonalne)
- niestrefowe (azonalne)
- pozastrefowe (ekstrazonalne)
- międzystrefowe (intrazonalne)
- nizinne (anakimatyczne)
- wyżynne (unakimatyczne)
Biomy na kuli ziemskiej
[edytuj | edytuj kod]Nazwa biomu | Klimat | Rośliny | Typy roślinności | Zwierzęta | Działalność człowieka | Położenie |
---|---|---|---|---|---|---|
Pustynie lodowe | polarny – istnieje tutaj noc polarna i dzień polarny. Temperatura poniżej 0 °C. | Brak | Brak | Kryl, ryby, foki, pingwiny, mewy, albatrosy | Badania naukowe | Ocean Arktyczny, Antarktyda |
Tundra | subpolarny – zima mroźna i długa, chłodne i krótkie lata. | Mchy, porosty, trawy, borówki, krzewinki: różne karłowate gatunki wierzb, brzóz. | Brak | Renifery, lemingi, woły piżmowe, zając bielak, puchacz śnieżny, lisy polarne, łasicowate, wilki. | Wydobywa się tu gaz ziemny i ropę naftową | Północne i południowe skraje Ameryki, północny skraj Eurazji |
Tajga | umiarkowany chłodny kontynentalny – długa mroźna i śnieżna zima | borówki, mchy, drzewa iglaste Grzyby | tajga ciemna, tajga jasna, torfowiska | Dużo rodzajów ptaków, łosie, rosomaki, niedźwiedzie, lisy, wilki, rysie, borsuki, gronostaje | Wydobywa się tu ropę naftową, węgiel kamienny, złoto, rudy metali i drewno | Północna część Ameryki Północnej, Azji oraz północno-wschodnia część Europy |
Lasy liściaste zrzucające liście na zimę | umiarkowany ciepły morski lub przejściowy – lato jest ciepłe, a zima łagodna | dąb, brzoza, buk, grab, olcha, paprocie, mchy | grądy, buczyny, bory iglaste i mieszane, lasy łęgowe, łąki, torfowiska | roztocze, ślimaki, żaby, jaszczurki, krety, jeże, ryjówki, ptaki, gryzonie, sarny, dziki | Wycinanie lasów, ziemia zajęta pod uprawy | Zajmują znaczną część Europy, Azji i Ameryki Północnej |
Lasy i zarośla twardolistne (Strefa podzwrotnikowa – śródziemnomorska) | klimat podzwrotnikowy morski – łagodna i wilgotna zima oraz suche i gorące lato | dęby, pistacje. Są przystosowane do ograniczonego parowania, więc mają twarde, skórzaste liście. Wydzielają także olejki eteryczne (tymianek, rozmaryn, wawrzyn (laur)) | makia, chaparral, fynbos, scrub, lasy świetliste, lasy wawrzynolistne | daniele, dzikie owce, kozice, koziorożce, nietoperze, muflony | Uprawia się tu oliwki, winorośl i figowce | Basen Morza Śródziemnego, Afryka Południowa, Kalifornia, Chile, i Australia |
Stepy – Zwane „morzem traw” | umiarkowany ciepły lub podzwrotnikowy, suchy kontynentalny – gorące, suche lato, zimy mogą być mroźne | Głównie rośliny zielne, trawy. | Pastwiska | koń Przewalskiego, osły, pieski preriowe, susły, chomiki, wilki, lisy, orły, sowy, myszołowy | Na terenach bardziej mokrych uprawia się zboża, soję, kukurydzę, buraki cukrowe oraz marchew. Bardziej suche tereny służą jako pastwiska | Stepy występują w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Południowej |
Pustynie | zwrotnikowy skrajnie lub wybitnie suchy, silne nasłonecznienie | Kaktusy, palmy daktylowe, roślinność jest uboga | pustynie, półpustynie | Owady, pająki, skorpiony, jaszczurki, węże, lisy pustynne, wielbłądy, antylopy | Wydobywanie ropy naftowej | Afryka północna i południowa, zachód Ameryki Północnej, centralna Australia, zachód Ameryki Południowej, Azja środkowa |
Sawanny | podrównikowy suchy – dwie pory: pora deszczowa (dłuższa) i pora sucha (krótsza) | Trawy i drzewa (akacje) | sawanna parkowa, lasy galeriowe, miombo, caatinga, llanos | Owady, zebry, bawoły, nosorożce, słonie, żyrafy, strusie, lwy, lamparty i szakale | Uprawia się tu proso, kukurydzę, bawełnę oraz orzeszki ziemne | Duże obszary Australii i Afryki. Znajdują się też w południowej części Azji i Ameryki Południowej |
Wilgotne lasy równikowe | równikowy wilgotny – brak pór roku. Obfite, całoroczne opady. | Storczykowate, paprocie. Wysokie drzewa | wilgotny las równikowy, las mglisty | Goryle, orangutany, papugi, śmiertelnie trujące żaby, motyle, termity, węże, kameleony, gryzonie. | Plantacje kakaowca, bananów, ananasów, kawy, herbaty | Środkowa Afryka, północna Ameryka Południowa, południowa Azja |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ biom, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-05-01] .