Dzioborożec długoczuby

Dzioborożec długoczuby

Berenicornis comatus[1]
(Raffles, 1822)[2]
Samica
Samiec
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	dzioborożcowe
Rodzina	dzioborożce
Rodzaj	Berenicornis Bonaparte, 1850[3]
Gatunek	dzioborożec długoczuby
Synonimy
Rodzaju: Berenicicomis Sundevall, 1873[4] Berenecicornis Giebel, 1877[5] Gatunku: Buceros comatus Raffles, 1822[2] Buceros lugubris Begbie, 1834[6] Berenicornis comatus – Bonaparte, 1850[3] Aceros comatus (Raffles, 1822)[1] Anorrhinus comatus – Elliot, 1882[7] Buceros (Anorrhiuns) comutus – Dubois, 1884[8]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9]
zagrożony
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Dzioborożec długoczuby^[10] (Berenicornis comatus) – gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae). Słabo poznany ptak występujący w południowo-wschodniej Azji; według IUCN jest zagrożony wyginięciem.

Dzioborożec długoczuby występuje w południowej Mjanmie (południowe Taninthayi), południowo-zachodniej Tajlandii, na Półwyspie Malajskim, Sumatrze i Borneo^[11][12]; obserwowany w południowo-zachodniej Kambodży^[11].

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1822 roku brytyjski zoolog Thomas Stamford Raffles, nadając mu nazwę Buceros comatus^[2]. Opis ukazał się na łamach czasopisma Transactions of the Linnean Society of London. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Raffles wyznaczył Sumatrę^[2]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Berenicornis utworzonego w 1850 roku przez francuskiego przyrodnika Karola Lucjana Bonaparte^[3].

Część systematyków uważa B. comatus za spokrewnionego z Horizocerus albocristatus i umieszcza tego drugiego w rodzaju Berenicornis, ale głos i upierzenie wyraźnie się od siebie różnią w kontekście rodziny^[11]; wcześniej zaliczany do rodzaju Aceros^[9]. Gatunek monotypowy^[11][13].

• Berenicornis: Berenika II (267/266–221 p.n.e.), której odcięte i złożone bogom w ofierze włosy po szczęśliwym powrocie Ptolemeusza III z wyprawy do Azji dały nazwę gwiazdozbiorowi Warkocza Bereniki; gr. ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”^[14].
• comatus: łac. comatus „włochaty”, od coma „włosy na głowie”, od gr. κομη komē „włosy”^[15].
• lugubris: łac. lugubris „żałobny, płaczliwy”, od lugere „opłakiwać”^[16].

Długość ciała 75–80 cm; masa ciała samic 1470 g, młodych samców 1250–1360 g^[11]. Duży dzioborożec z wysokim kolczastym grzebieniem, czarnym grzbietem, skrzydłami i udami, ogon długi, biały, końcówki piór na skrzydłach koloru białego. Samiec ma białą głowę, grzebień, szyję i kończyny dolne; dziób koloru czarnego z żółtawym odcieniem u jego podstawy, niska narośl na dziobie czarniawa; goła skóra wokół oczu oraz na gardle niebieska. Samica mniejsza, również z białym grzebieniem, ale twarz, szyja i całe ciało koloru czarnego. U młodych ptaków upierzenie jest w kolorze czarnym, ale szerokie białe końcówki na ogonie, białe końcówki na głowie, szyi i piersi nadają im ogólnie szary wygląd; dziób koloru jasnożółtego, goła skóra wokół oczu szarawa^[11].

Dzioborożec długoczuby prowadzi najwyraźniej osiadły i terytorialny tryb życia. Zamieszkuje pierwotny zimozielony las nizinny, rozszerzając swój zasięg o sąsiadujące plantacje i gęsty las wtórny. Zwykle występuje poniżej 900 m n.p.m.^[17], ale czasami obserwowany na 1680 m n.p.m.^[11] Odzywa się głosem przypominającym pohukiwania sowy z kilkoma wariantami, ale zazwyczaj zaczyna od kilku pojedynczych pohukiwań i kontynuuje je bardziej rytmicznym potrójnym pohukiwaniem „huuu...huuu...huuu...whu-hu-huuu...whu-hu-huuu...”^[11].

Dzioborożec długoczuby w dużej mierze spożywa pokarm zwierzęcy w tym owady, węże, jaszczurki i małe ptaki; pokarm uzupełnia także różnymi owocami, głównie bogatymi w lipidy pestkami i torebkami i niektórymi figami. Pokarm zdobywa w gęstej splątanej roślinności, zwykle na niższych poziomach lub bezpośrednio na ziemi. Bardzo dużo czasu spędza na kopaniu wśród kory, łodyg i resztek pożywienia dla zwierząt^[11].

Bardzo mało informacji na temat rozrodu dzioborożca długoczubego, okresu inkubacji, wychowu młodych i pierzenia^[11]. Sezon rozrodczy przypada na styczeń, marzec, czerwiec, październik i grudzień. Zbiera się w grupy liczące 3-8 ptaków, które utrzymują ze sobą kontakt, odzywając się łagodnymi tonami przypominającymi gruchanie. Do rozrodu przystępują tylko dominujące samice i przeganiają inne samice znajdujące się w grupie. Prawdopodobnie samica składa dwa jaja, ale zwykle przeżywa tylko jedno pisklę^[11].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii EN (ang. Endangered „zagrożony wyginięciem”)^[9]. Wymieniony w II załączniku CITES^[18]. Obszar lasów, które zamieszkuje ten gatunek, w ostatnich latach gwałtownie maleje^[9]. Jest również zagrożony przez polowanie^[9]. W związku z tym podejrzewa się, że liczebność populacji ulegnie znacznemu zmniejszeniu w ciągu następnych trzech pokoleń^[9]. Gatunek rzadko spotykany, ale zazwyczaj łatwo go przeoczyć ze względu na skryty tryb życia^[11]. Bardzo niewiele osobników pozostaje w Tajlandii i na Półwyspie Malajskim^[11].

• James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).