Ten artykuł dotyczy miejscowości w województwie pomorskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Główczyce

wieś
Pałac w Główczycach
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	słupski
Gmina	Główczyce
Liczba ludności (26.10.2018)	1690[2]
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	76-220[3]
Tablice rejestracyjne	GSL
SIMC	0744427
Położenie na mapie gminy Główczyce Główczyce
Położenie na mapie Polski Główczyce
Położenie na mapie województwa pomorskiego Główczyce
Położenie na mapie powiatu słupskiego Główczyce
54°37′10″N 17°22′07″E/54,619444 17,368611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Główczyce (kaszb. Główczëce^[4], niem. Glowitz^[5]) – wieś o charakterze małomiasteczkowym w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Główczyce, przy trasie komunikacyjnej ze Słupska do Łeby (droga wojewódzka nr 213), nad Pustynką, mającą ujście w jeziorze Łebsko. Wieś jest siedzibą sołectwa, które obejmuje również miejscowości Święcino i Klęcinko.

Miejscowość jest siedzibą gminy Główczyce.

Nazwa, wzmiankowana po raz pierwszy w formie Glovectz w 1252, ma genezę słowiańską i charakter patronimiczny. Powstała przez dodanie do nazwy osobowej formantu –ice^[6]. Zapisy źródłowe nie są jednoznaczne w kwestii ustalenia nazwy osobowej, która była podstawą nazwy miejscowości:

• nazwa osobowa Główka – wskazywana przez zapisy typu Glovectz, Glovesitz, Glovcicz oraz słowińską formę nazwy^[6],
• nazwa osobowa Głowa – wskazywana przez zapisy typu Glouitze, Glovitz, Glouicensi^[6].

Friedrich Lorentz odnotował formę nazwy w lokalnych gwarach słowińskich: Glȯ́u̯fčicä wraz z nazwami mieszkańców: Glʉ̀ɵ̯fčičȯu̯n, Glʉ̀ɵ̯fčičȯu̯nkă „główczyczanin, główczyczanka”^[7]. Niemiecka nazwa Glowitz jest adaptacją fonetyczną pierwotnej nazwy słowiańskiej^[6]. Za podstawę nazwy polskiej przyjęto nazwę osobową Główka, w przypadku nazwy Głowa spodziewaną formą byłyby *Głowice^[6].

Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Główczëce^[8]. Nazwa odnosi się zapewne do wzgórza, na którym stoi kościół (kaszub. głowa, czyli głowa lub szczyt)^[9].

Główczyce wzmiankowano w 1252, w dokumencie z tego roku na świadka wezwano wojownika Ratislausa z Glovectz. W 1402 notowano nazwisko Nicholas van de Glouitze. Nie wiadomo, skąd pochodził. W dokumentach nazwę miejscowości zapisywano jako Glovcicz, Glovezit, Glovicze, a w 1561 Glonitze^[9].

Około 1475 właścicielem wsi był Nikolaus von Puttkamer z Nozyna. Główczyce należały do rodu von Puttkamer do 1945^[9].

W Główczycach w 1784 istniał folwark dworski Puttkamerów, młyn wodny, trzy karczmy (jedna była częścią majątku w Rumsku), kuźnia gminna, dwa domy letniskowe. Łącznie było tu 38 dymów. We wsi mieszkało 10 rolników i 6 rolników małorolnych lub czynszowych^[9].

Wieś i gmina Główczyce były dawnej centrum Kaszub, nazywanym „Kaszubskim Jeruzalem”, głównym ośrodkiem religijnym Kaszubów^[9]. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku Główczyce były zamieszkane głównie przez ludność kaszubską. Postępująca i intensywnie propagowana przez administrację pruską germanizacja Kaszubów doprowadziła do wynarodowienia i utraty odrębnej tożsamości. W 1842 zlikwidowano język kaszubski jako wykładowy w miejscowej szkole^[10]. Ostatnie kazanie po kaszubsku wygłoszono w 1886^[11].

W 1874 większość zabudowań we wsi strawił wielki pożar^[9].

Prawdopodobnie w czasie uwłaszczenia chłopów wystawiono drewniany budynek szkolny. Potem wystawiono nowy z mieszkaniem dla kadry. Dyrektor szkoły (główny nauczyciel) był organistą i kierownikiem kościelnego chóru. Na początku lat 20. XX wieku budynek szkoły powiększono. W 1932 trzech nauczycieli uczyło 202 dzieci w 5 klasach. Prowadzono też nauczanie prywatne, by przygotować młodzież do nauki w klasach V–VII (poziom rozszerzony) oraz w szkole ponadpodstawowej w Słupsku^[9].

We wsi działał duży zakład mechaniczny (handel maszynami rolniczymi, warsztat ślusarski, kuźnia, kowalstwo, kołodziejstwo, usługi tartaczne, elektroinstalacje). Wieś była ośrodkiem handlu nabiałem. Istniała tu mleczarnia, w celu jej obsługi w 1932 zbudowano nową stację kolejową^[9] na trasie linii kolejowej Słupsk – Dargoleza^[9][10]. We wsi działała cegielnia, przedsiębiorstwa budowlane, zajmujące się handlem węglem, wytwarzaniem cementu do pokryć dachowych, tartak, zakład pogłębiania studni, zakład kominiarski, zakład malarski z tapetowaniem, dwie piekarnie, trzy warsztaty siodlarskie, kilka kuźni, sklep z artykułami papierniczymi i zabawkami oraz urządzeniami i naczyniami kuchennymi, sklep obuwniczy, dwa zakłady produkujące obuwie, sklepy z konfekcją damską i męską, sklep z tekstyliami, studio fotograficzne oraz 3 banki. Pracowali tu fryzjerzy, stolarze, cieśle, monterzy pieców, kamieniarz, dekarz, hydraulicy, kołodzieje, masarnie, zegarmistrzowie. Istniały dwa hotele z salami klubowymi i tanecznymi: Hotel Pomorski (Hotel Pommerscher Hof) i Hotel Północnoniemiecki (Hotel Norddeutscher Hof). Piwo słupskie można było kupić w karczmie Starego Browaru (Bierverlag der Stolper Sternbrauerei)^[9].

W latach 1935–1938 z Główczyc za granicę lub do Berlina, by się ukrywać, wyjechała ludność żydowska. Przedsiębiorcy żydowskiego pochodzenia w 1933 zostali zmuszeni zamknąć swoje sklepy^[9].

Działał Główczycki Klub Gimnastyki i Sportu oraz Stowarzyszenie Kyffhäuser, które co roku urządzało zawody strzeleckie, chór mieszany i chór męski^[9].

W Główczycach, które do 1945 stanowiły centrum administracyjne północno-wschodniej części powiatu słupskiego, urzędował powiatowy lekarz weterynarii i pielęgniarka, był tu oddział urzędu pracy, załoga utrzymania torów, budowy i naprawy telegrafu oraz zespół do utrzymania i konserwacji dróg. Ostatnim burmistrzem przed II wojną światową był Wilhelm Pleines^[9].

W 1945 Armia Czerwona zdemontowała linię kolejową przechodzącą przez wieś^[10]. Wkroczyła do Główczyc 8 marca 1945. We wsi znaleźli się uchodźcy z Prus Wschodnich, 200–300 osób ewakuowanych z Bochum i uchodźcy ze Słupska. Rosjanie przejęli majątki ziemskie i większość zakładów w okolicy. Ostatnim właścicielem Główczyc był Gerhard von Puttkamer, syn Richarda von Puttkamera, starosty powiatu słupskiego (zm. 1898). Prowadził stadninę koni gorącokrwistych^[9].

W domach miejscowej niemieckiej i kaszubskiej ludności kwaterowano osiedlających się Polaków, którzy przejmowali mieszkania i mienie poprzednich właścicieli^[9]. Pojawili się osadnicy z zachodniej części Kurpi Zielonych, z Północnego Mazowsza, Kieleckiego, Poznańskiego, Wileńszczyzny, Kaszub, Wołynia, Lwowskiego, Kujaw i Bieszczadów^[12].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Główczyce. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego.

W czasach Polski Ludowej w Główczycach powstała wytwórnia wód gazowanych, żwirownia, zakłady zbożowe oraz kombinat łąkarski PGR. Działał wiejski dom towarowy, kino, powstał ośrodek zdrowia i dom kultury^[10].

We wsi funkcjonuje Zespół Szkolno-Przedszkolny (przedszkole „Słoneczko” oraz Szkoła Podstawowa im. Władysława Broniewskiego)^[13], Biblioteka Publiczna Gminy Główczyce^[14], Gminny Ośrodek Kultury^[15] oraz organizacje pozarządowe, w tym Główczyckie Towarzystwo Sportowe „Błękitni” i Ochotnicza Straż Pożarna w Główczycach^[16].

W 1998 we wsi mieszkało 1811 osób, w 2002 – 1929 osób, zaś w 2009 – 1974 osoby^[17]. W 2018 wieś zamieszkiwało 1690 osób, ok. 19% mieszkańców gminy Główczyce^[18]. Według spisu powszechnego z 2011 wieś zamieszkiwało 1915 osób, zaś według spisu powszechnego w 2021 – 1692 osoby^[17].

• pałac w Główczycach zbudowany w połowie XIX wieku w stylu neogotyckim, dwuskrzydłowy, dwukondygnacyjny na planie litery T, ze szczytami schodkowymi z płycinami i parawanami oflankowanymi sterczynami, z oryginalną XIX-wieczną stolarką drzwiową i wyposażeniem gabinetu z herbami Puttkamerów; do pałacu prowadzi późnobarokowa brama (pałac uległ pożarowi w nocy z 23 na 24 marca 2020, w opinii biegłego spowodowanego podpaleniem^[19]);
• park dworski z XIX/XX wieku^[20];
• murowany zespół folwarczny z połowy XIX wieku rozbudowany w latach 1910–1911^[20];
• kościół neogotycki z 1891, trzynawowy, zbudowany na planie krzyża łacińskiego z wykorzystaniem XVIII-wiecznych murów, z zachowanym XIX-wiecznym ołtarzem, amboną, organami, ławkami, konfesjonałem i emporami oraz witrażami przedstawiające sceny religijne i herby dawnych szlacheckich rodów: von Krockow, von Puttkamer, von Querzen, von Zieres, von Wilkau, von Privitz zu Gettron^[21][22];
• elementy kamiennego pomnika poświęconego mieszkańcom Główczyc poległym w I wojnie światowej wykorzystane jako postument do figury Maryi – pierwotnie stała tu figura żołnierza ze sztandarem, były też tablice z inskrypcjami^[22][23];
• lapidarium z nagrobków z przykościelnego cmentarza ewangelickiego z II połowy XIX wieku wraz z kamiennym pomnikiem z 1999 ku pamięci zmarłych^[20];
• pomniki przyrody: głaz narzutowy, lipa drobnolistna (obwód 3,9 m, wys. 27 m), dąb czerwony (obwód 2,27 m, wys. 24 m), dąb czerwony (obwód 2,27 m, wys. 24 m)^[20].

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Apostołów Piotra i Pawła
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • parafia Ewangelicko-Augsburska w Słupsku, filiał w Główczycach, kaplica przy ul. Kościuszki 9
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór

• Główczyce – dokładny opis. powiatslupsk.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-09-14)].
• Strona internetowa Gminy Główczyce
• Strona internetowa Gminnego Ośrodka Kultury w Główczycach
• Historia Główczyc (niem.)