wieś | |
Ulica Białostocka w Gródku | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość |
140–150 m n.p.m. |
Liczba ludności (2011) | |
Strefa numeracyjna |
85 |
Kod pocztowy |
16-040[4] |
Tablice rejestracyjne |
BIA |
SIMC |
0029015[5] |
Położenie na mapie gminy Gródek | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego | |
Położenie na mapie powiatu białostockiego | |
53°05′43″N 23°40′08″E/53,095278 23,668889[1] | |
Strona internetowa |
Gródek (białorus. Гарадок) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Gródek[5][6]. Siedziba władz gminy Gródek. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1563 rokiem, zdegradowany w 1897 roku[7].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gródek. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa białostockiego.
Miejscowość jest siedzibą dwu sołectw Gródek I i Gródek II oraz parafii: prawosławnej Narodzenia Najświętszej Marii Panny, znajdującej się w dekanacie Gródek, diecezji białostocko-gdańskiej oraz rzymskokatolickiej Najświętszego Serca Pana Jezusa, należącej do metropolii białostockiej, archidiecezji białostockiej, dekanatu Białystok-Dojlidy.
Przez miejscowość przepływa rzeka Supraśl, dopływ Narwi.
Na uroczysku Boryk organizowany jest od 1990 roku festiwalu białoruskiej muzyki rockowej – Basowiszcza.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Historia miejscowości związana jest z rodem Chodkiewiczów[8]. W XV wieku na górce na łąkach stał zamek. W 1498 Aleksander Chodkiewicz ufundował tu klasztor prawosławny, przeniesiony kilka lat później do Supraśla[9]. W połowie XVI w. miejscowość otrzymała prawa miejskie. W okresie XVII i XVIII w. Gródek przechodził kolejno w ręce Paców, Sapiehów i Radziwiłłów. W końcu XVIII wieku było to miasto magnackie hrabstwa zabłudowskiego w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[10]. W 1897 Gródek utracił prawa miejskie[11].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tam 2081 osób, wśród których 45 było wyznania rzymskokatolickiego, 512 prawosławnego, 2 ewangelickiego a 1508 mojżeszowego. 15 mieszkańców określono jako bezwyznaniowców. Jednocześnie 227 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 437 białoruską, 1 niemiecką a 1416 żydowską. W Gródku znajdowało się 350 budynków mieszkalnych[12].
W okresie międzywojennym w miejscowości działało kilka zakładów włókienniczych, stolarnie, kaflarnia i cegielnia[13].
Przed II wojną światową ponad połowę mieszkańców Gródka stanowili Żydzi. W miejscowości znajdowało się kilka drewnianych synagog. W sierpniu 1941 Niemcy utworzyli tam getto dla ludności żydowskiej[14]. Zajmowało ono obszar w rejonie ulic: Zarzeczańskiej, Cmentarnej i Fabrycznej[14]. Do getta trafiło ok. 2,5 tys. Żydów, którzy pracowali m.in. przy budowie dróg oraz wyładunku i załadunku wagonów na pobliskiej stacji kolejowej w Waliłach[15]. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942, a jego mieszkańcy wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku. Podczas likwidacji getta zamordowano 40 osób[16]. Z Białegostoku gródeckich Żydów wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Treblince[17].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Część miasta, XVI–XIX, nr rej.:87(93) z 24.01.1957
- Parafialny kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, 1934–1937, nr rej.:A-152 z 29.05.2006
- Cmentarz kościelny, nr rej.:A-152 z 29.05.2006
- Parafialna cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, 1946–1970, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
- Cmentarz cerkiewny, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
- Ogrodzenie cerkwi z bramą, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
- Drewniana cerkiew cmentarna pod wezwaniem Matki Bożej Opiekuńczej, poł. XIX, nr rej.:387 z 11.02.1977
- cmentarz żydowski, XIX, nr rej.:A-113 z 16.02.1995[18].
- Zamczysko na Górze Zamkowej po zbudowanym w XVI wieku murowanym dworze Aleksandra Chodkiewicza herbu Kościesza i jego syna Grzegorza[19].
Niezachowane obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Stara Synagoga w Gródku
- Synagoga Ohel Jakow w Gródku
- Synagoga Habanim w Gródku
- Synagoga Łuńska w Gródku
- Synagoga Piaskowa w Gródku
- Synagoga chasydów ze Słonima w Gródku
- Synagoga chasydów z Kobrynia w Gródku
Osoby związane z Gródkiem
[edytuj | edytuj kod]- Mikołaj Demidow (1888–1967) – białoruski wojskowy; działacz narodowy, oświatowy i społeczno-kulturalny; urodzony w Gródku
- Bazyli Doroszkiewicz (1914-1998) - prawosławny metropolita warszawski i całej Polski pochodzenia białoruskiego; proboszcz parafii gródeckiej w latach 1946-1960 i inicjator budowy obecnej cerkwi parafialnej. W Gródku znajduje się ulica jego mienia.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39334
- ↑ [ Portal polskawliczbach.pl] [dostęp 2020-11-10]
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 342 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34-35.
- ↑ Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 14–20. ISBN 978-83-933473-0-8.
- ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 47. ISBN 978-83-7431-127-4.
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 97.
- ↑ Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 47. ISBN 978-83-933473-0-8.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 12 .
- ↑ Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 60. ISBN 978-83-933473-0-8.
- ↑ a b Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193–194. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 194. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
- ↑ Informator archeologiczny - rok badań 1983, s. 149-150.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- S. Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Historia Żydów w Gródku na portalu Wirtualny Sztetl
- Gródek 1.), pow. białostocki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 817 .