Język pirahã

xapaitíiso
Obszar	Brazylia; (tereny nad rzeką Maici)
Klasyfikacja genetyczna
	Języki mura; Język pirahã;
Status oficjalny
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	6a żywy↗
Kody języka
ISO 639-2	sai
ISO 639-3	myp
IETF	myp
Glottolog	pira1253
Ethnologue	myp
Linguist List	myp
WALS	prh
SIL	myp
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Słownik języka pirahã; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język pirahã (nazwa własna xapaitíiso) – język z grupy mura używany przez Indian Pirahã w dżungli amazońskiej, nad rzeką Maici, dopływem Amazonki. Język pirahã wyodrębnił się jako jedyny żywy dialekt języka mura. Mimo częstych kontaktów z kulturą zachodnią i językiem portugalskim większość członków plemienia pozostaje jednojęzyczna i nazywa inne języki xapagáiso (dosł. „zakrzywiona głowa”)^[1]. Mężczyźni znają do pewnego stopnia język portugalski (aczkolwiek często biernie), a do komunikacji z innymi grupami ludności używają języka kontaktowego, który zawiera słowa z pirahã, portugalskiego i nheengatu (lingua franca Amazonii)^[2].

Cechy charakterystyczne języka

Język ten ma wiele specyficznych cech, które sprawiły, że stał się on obiektem zainteresowania lingwistów:

brak liczebników – występują tylko wyrazy hoi – mało i baagiso – dużo (w zależności od tonu hoi może oznaczać „mniejsza ilość” lub „większa ilość”). Nie ma też liczby mnogiej.
bardzo ograniczone słownictwo dotyczące pokrewieństwa – np. jeden wyraz – baíxi – oznacza zarówno matkę, jak i ojca
cały zestaw zaimków został prawdopodobnie zapożyczony z języka tupi
brak zdań złożonych (w języku pirahã nie można powiedzieć on wie, jak zrobić strzałę, tylko on zna robienie strzały)
brak innych złożonych konstrukcji, np. wielokrotnego dopełniacza (jak czubek ogona psa)
brak kwantyfikatorów takich jak „wszyscy”, „każdy”, „niektórzy”
brak podstawowych określeń na kolory, występuje jedynie słownictwo opisowe (np. „jak brudna krew”)
brak wyrażeń fatycznych, tj. wyrażeń typu cześć, proszę, dziękuję
bardzo rozbudowane słownictwo dotyczące miejscowej fauny i flory
skomplikowana odmiana czasownika (przez 16 kategorii) przy nieodmiennych rzeczownikach i zaimkach.

Fonetyka

Język pirahã ma osiem spółgłosek: p t k x [ʔ] b g s h i trzy samogłoski: a i o. Jest to najmniejszy zasób fonemów na świecie – na równi z papuaskim językiem rotokas. W języku pirahã istnieją jednak dwa tony, które niektórzy językoznawcy również zaliczają do fonemów: wysoki (oznaczany przez samogłoski z ukośną kreską) i niski.

Spółgłoska /b/ przed /o/ wymawiana jest jako [ʙ] – bardzo rzadki dźwięk w językach świata. Jeden z alofonów spółgłoski /g/ nie jest znany w żadnym innym języku.

Typową wymowę języka uzupełniają inne sposoby oddania jego fonetyki – podczas krzyku (w czasie hałasu, np. burzy) wiele kontrastów między głoskami jest pomijanych (wszystkie samogłoski oddawane są jako [a], zachowany jest jedynie ton), podobnie, inna forma języka służy do śpiewu czy nawet mówienia z pełnymi ustami. Język ma też odmianę gwizdaną.

Przypisy

↑ JohnJ. Colapinto JohnJ., The Interpreter, „The New Yorker”, 9 kwietnia 2007, ISSN 0028-792X [dostęp 2024-06-11] (ang.).
↑ Pirahã. [w:] Indigenous Peoples in Brazil [on-line]. Instituto Socioambiental. [dostęp 2024-06-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-03)]. (ang.).

Bibliografia

Daniel Everett: Cultural Constraints on Cognition and Grammar in Pirahã. 2005. (ang.).
Daniel Everett: Don’t Sleep, There are Snakes. 2008. (ang.).

[1] JohnJ. Colapinto JohnJ., The Interpreter, „The New Yorker”, 9 kwietnia 2007, ISSN 0028-792X [dostęp 2024-06-11] (ang.).

[2] Pirahã. [w:] Indigenous Peoples in Brazil [on-line]. Instituto Socioambiental. [dostęp 2024-06-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-03)]. (ang.).

[1]

[2]