John Finnis

John Finnis

John Finnis w programie After Dark (1987)
Data urodzenia	28 lipca 1940
Zawód, zajęcie	prawnik, filozof

John Finnis (ur. 28 lipca 1940) – australijski filozof, specjalizujący się w filozofii prawa. Uznawany jest za jednego z najważniejszych przedstawicieli współczesnej filozofii prawa natury.

John Finnis otrzymał licencjat z prawa LL.B. na University of Adelaide, gdzie był członkiem St. Mark's College. W 1962 r. dzięki Rhodes Scholarship przeniósł się do University College w Oksfordzie. Obronił tam doktorat na temat pojęcia władzy sędziowskiej w kontekście australijskiego federalnego prawa konstytucyjnego. Następnie uczył prawa na uniwersytetach w Berkeley i Adelajdzie, na University of Malawi i w Boston College. Obecnie jest profesorem prawa na University College w Oksfordzie oraz na University of Notre Dame. Jest również prawnikiem, członkiem Gray’s Inn w Londynie.

Finnis jest uważany za jednego z najważniejszych współczesnych filozofów prawa. Jego książka Prawa naturalne i uprawnienia naturalne (1980) w istotnym stopniu przyczyniła się do ożywienia tradycji prawnonaturalnej w drugiej połowie XX wieku^[1].

Filozofia prawa Finnisa została sformułowana w opozycji do dominującego w krajach anglosaskich nurtu pozytywistycznego, opierającego się na pracach Johna Austina i Herberta L.A. Harta. Chociaż wywodzi się z tradycji tomistycznej (a ściślej z neotomizmu i oksfordzkiego tomizmu analitycznego), to jest ona wyraźnie odmienna od idei Tomasza z Akwinu.

Dla Finnisa prawo natury nie jest (jak w tomizmie) systemem norm, będących wzorcem dla prawa pozytywnego, lecz pewnymi wymogami stawianymi prawu pozytywnemu przez rozum praktyczny i wynikającymi z pewnej koncepcji natury ludzkiej^[2]. Źródłem, z którego wywodzone są normy prawnonaturalne, nie jest więc Bóg (pojawia się on dopiero pod koniec wywodu Finnisa), lecz zdrowy rozsądek.

Zdaniem Finnisa różnorodność doktryn prawnonaturalnych wcale nie podważa uniwersalnego charakteru samego prawa naturalnego. To nie prawo natury ulegało zmianom, lecz ludzkie poglądy na nie. Wiele z tych poglądów okazało się błędnymi i zostały zastąpione przez inne. Celem filozofów powinno być jednak dążenie do osiągnięcia adekwatnego oglądu niezmiennego prawa natury. Teoria Finnisa chce uniknąć błędów poprzedników, uwzględniając różnorodność ludzkich celów i wymogi współczesnych społeczeństw demokratycznych. System zawiera też określoną teorię sprawiedliwości, oraz daje filozoficzne podstawy dla systemu praw człowieka.

U podstaw całościowego rozwoju jednostki leżą pewne podstawowe dobra, mające (według Finnisa) charakter uniwersalny i oczywisty dla wszystkich. Kierując się wskazaniami rozumu praktycznego, można na ich podstawie sformułować zbiór ogólnych norm moralnych, będących z kolei wskazówką dla kształtowania prawa pozytywnego.

Takimi oczywistymi dla wszystkich, podstawowymi formami ludzkiego dobra mają być:

• życie,
• wiedza,
• zabawa,
• przeżycia estetyczne,
• życie w społeczności, czyli przyjaźń i inne formy uspołecznienia,
• rozumność praktyczna, czyli zdolność posługiwania się własnym rozumem w działaniu,
• religia.

Dobra te są podstawowe, ponieważ nie mogą być wywnioskowane z innych przesłanek i są koniecznym warunkiem rozwoju ludzkiego. Są one nieporównywalne między sobą, nie można ich wymieniać czy przekładać na inne dobra. Chociaż w życiu można w różnym stopniu dążyć do realizacji poszczególnych dóbr, nie należy rezygnować z żadnego z nich.

Realizacją dóbr podstawowych kierować ma rozumność praktyczna, która jest z tego powodu dobrem wyróżnionym. Finnis podaje listę wskazówek, którymi ma się ona kierować: ^[3]

• wybory pomiędzy realizacją różnych dóbr powinny opierać się na spójnym planie życia,
• niedopuszczalne są arbitralne preferencje w wyborach pomiędzy dobrami,
• niedopuszczalne są arbitralne preferencje pomiędzy osobami,
• należy zachować odpowiedni dystans wobec własnych działań i nie absolutyzować celów życiowych,
• należy starać się zachowywać równowagę pomiędzy fanatyzmem a rezygnacją z angażowania się w cokolwiek,
• należy zwracać uwagę na konsekwencje działań i w rozsądny sposób przyczyniać się do powstawania dobra w świecie,
• nie należy realizować jednego dobra z pogwałceniem innych (choć można realizować niektóre w wyższym stopniu niż inne),
• należy wspierać i dążyć do realizacji dobra wspólnego,
• należy postępować w zgodzie z własnym sumieniem.

Finnis twierdzi, że kierując się tymi wskazaniami rozumności praktycznej opierającej się na podstawowych dobrach, jednostka będzie działała moralnie, tak długo, aż jej działanie bezpośrednio nie naruszy któregoś z tych podstawowych dóbr. Różnorodność poglądów moralnych jest traktowana jako naturalna konsekwencja różnych hierarchii podstawowych dóbr, a w szczególności koncentrowania się wyłącznie na niektórych dobrach czy zasadach rozumności praktycznej.

Teoria Finnisa spotkała się z licznymi krytykami, m.in. za arbitralność wielu tez szczegółowych (np. listy dóbr naturalnych). Zarzucano jej także, że pomimo nowoczesnego sformułowania problemu prawa natury, pozostaje w gruncie rzeczy teorią konserwatywną, a nawet reakcyjną^[4]. Z kolei neoscholastycy (np. Russel Hittinger, Ralph MacInerny czy Henry Veatch wskazywali, że jest to koncepcja pozbawiona wymiaru metafizycznego, i odwoływanie się przez Finnisa do Tomasza z Akwinu jest dużym nadużyciem. Wiele zarzutów (i to zarówno ze strony neoscholastyków, jak i nonkognitywistów) dotyczyło także sposobu w jaki Finnis rozwiązuje problem rozdziału faktów i powinności.

• John Finnis: Natural Law and Natural Rights. Oxford: Oxford University Press, 1980. Brak numerów stron w książce (wyd. polskie: John Finnis: Prawa naturalne i uprawnienia naturalne. Warszawa: Dom Wydawniczy ABC, 2001. ISBN 83-7284-363-5. Brak numerów stron w książce)
• John Finnis: Fundamentals of Ethics. Georgetown University Press - Oxford University Press, 1983. Brak numerów stron w książce
• John Finnis, J.M Boyle, G. Grisez: Nuclear Deterrence, Morality, and Realism. Oxford: Oxford University Press, 1987. Brak numerów stron w książce
• John Finnis: Moral Absolutes: Tradition, Revision and Truth. Catholic University of America Press, 1991. Brak numerów stron w książce;
• Natural Law (2 tomy). John Finnis (red.). New York: New York University Press, 1991. Brak numerów stron w książce
• John Finnis: Aquinas: Moral, Political and Legal Theory. Oxford: Oxford University Press, 1998. Brak numerów stron w książce (wyd. pol. Tomasz z Akwinu. Filozofia moralności, polityki i prawa, tłumaczenie: Michał Filipczuk, Michał Szczurowski, Teologia Polityczna, Warszawa 2022).

• John Finnis. The Good of Marriage and the Morality of Sexual Relations: Some Philosophical and Historical Observations. „American Journal of Jurisprudence”. 42 (1998). s. 97-134. (ang.). 

• Edward N.E.N. Zalta Edward N.E.N. (red.), Aquinas' Moral, Political and Legal Philosophy, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 23 lutego 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21]  (ang.).???
• Economy or Explication? Telling the Truth About God and Man in a Pluralist Society. web.princeton.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-22)].
• The Good of Marriage and the Morality of Sexual Relations
• Law, Morality and „Sexual Orientation”

• Sekularyzm
• Bóg i człowiek
• Rozumność praktyczna