Kanguroszczurnik

Kanguroszczurnik
	Bettongia
	J.E. Gray, 1837
	; Kanguroszczurnik tasmański (B. gaimardi)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Rząd	dwuprzodozębowce
Podrząd	kangurokształtne
Rodzina	kanguroszczurowate
Plemię	Bettongini
Rodzaj	kanguroszczurnik
	Typ nomenklatoryczny
	Bettongia setosa J.E. Gray, 1837 (= Kangurus gaimardi Desmarest, 1822)
Synonimy
	Betongia Ramsay, 1877; Bettongiops Matschie, 1916;
	Betongia Ramsay, 1877; Bettongiops Matschie, 1916;
Gatunki
	7 gatunków (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	7 gatunków (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kanguroszczurnik^[4] (Bettongia) – rodzaj ssaków z rodziny kanguroszczurowatych (Potoroidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące endemicznie w Australii^[5]^[6]^[7]^[8].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 28–43,2 cm, długość ogona 20,7–36 cm; masa ciała 0,68–2,3 kg^[6]^[7]^[9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1837 roku angielski zoolog John Edward Gray w artykule poświęconym opisowi nowych lub mało znanych ssaków, głównie ze zbiorów Muzeum Brytyjskiego, opublikowanym w czasopiśmie Magazine of natural history and journal of zoology, botany, mineralogy, geology and meteorology^[1]. Gray wymienił trzy gatunki – Bettóngia ruféscens J.E. Gray, 1837, Bettóngia setòsus J.E. Gray, 1837 (= Kangurus Gaimardi Desmarest, 1822) i Bettóngia penicillàta J.E. Gray, 1837 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[10] Bettóngia setòsus J.E. Gray, 1837 (= Kangurus Gaimardi Desmarest, 1822) (kanguroszczurnik tasmański).

Etymologia

Bettongia (Betongia): ang. bettong ‘kanguroszczur’, od aborygeńskiego badang ‘kangur’^[11].
Bettongiops: rodzaj Bettongia J.E. Gray, 1837 (kangoroszczurnik); gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’^[12]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Hypsiprymnus lesueur Quoy & Gaimard, 1824.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie i wymarłe w czasach historycznych gatunki^[13]^[9]^[14]^[5]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[4]	Podgatunki^[6]^[7]^[5]^[9]^[14]	Rozmieszczenie geograficzne^[6]^[7]^[5]^[9]^[14]	Podstawowe wymiary^[6]^[7]^[9]^[14]^[b]	Status IUCN^[15]
Bettongia pusilla	McNamara, 1997	kanguroszczurnik mały	gatunek monotypowy	znany z rejonu Nullarbor w zachodniej Australii Południowej i Australii Zachodniej	brak danych	EX
Bettongia anhydra	Finlayson, 1967		gatunek monotypowy	znany ze współczesnej czaszki zebranej w środkowo-zachodniej części Terytorium Północnego oraz drugiej czaszki z jaskini Stegmite (południowo-wschodnia Australia Zachodnia)	brak danych	EX
Bettongia lesueur	(Quoy & Gaimard, 1824)	kanguroszczurnik ryjący	gatunek monotypowy	Australia Zachodnia (wyspy Zatoki Rekina, Wyspa Barrowa); introdukowany na kontynent (Australia Zachodnia, Nowa Południowa Walia i Australia Południowa); zakres wysokości: 0–300 m n.p.m.	DC: 28–36 cm DO: 21–28 cm MC: 0,7–1 kg	NT
Bettongia gaimardi	(Desmarest, 1822)	kanguroszczurnik tasmański	2 podgatunki (w tym 1 wymarły)	wschodnia Tasmania (wraz w wyspami Maria i Bruny); reintrodukowany w Canberze (Australijskie Terytorium Stołeczne); zakres wysokości: 0–1000 m n.p.m.	DC: 31 33cm DO: 29–34 cm MC: 1,2–2,3 kg	NT
Bettongia penicillata	J.E. Gray, 1837	kanguroszczurnik pędzloogonowy	g2 podgatunki (w tym 1 wymarły)	Australia Zachodnia (Dryandra Woodland, Kingston, Perup Nature Reserve i Tutanning National Reserve); (re)introdukowany w innych częściach Australii Zachodniej, Australii Południowej i Nowej Południowej Walii; zakres wysokości: 0–300 m n.p.m.	DC: 29–36 cm DO: 25–36 cm MC: 0,8–1,8 kg	CR
Bettongia tropica	Wakefield, 1967	kanguroszczurnik tropikalny	gatunek monotypowy	północno-wschodni Queensland (góry Windsor Tableland i Carbine Rableland oraz Lamb Range i Coane Range); zakres wysokości: 400–1200 m n.p.m.	DC: 29–43 cm DO: 27–35 cm MC: 0,9–1,4 kg	EN

Kategorie IUCN: NT – gatunek bliski zagrożenia, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony, EX – gatunek wymarły.

Opisano również gatunek wymarły z miocenu Australii^[16]:

Bettongia moyesi Flannery & M. Archer, 1987

Uwagi

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Bettongia J.E. Gray, 1837.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b J.E. Gray. Description of some new or little known Mammalia, principally in the British Museum Collection. „Magazine of natural history and journal of zoology, botany, mineralogy, geology and meteorology”. New Series. 1, s. 584, 1837. (ang.).
↑ E.P. Ramsay. Description of a new genus and Species of Eat Kangaroo, allied to the genus Hypsiprymnus, proposed to be called Hypsiprymnodon moschatus. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 1 (1), s. 33, 1876. (ang.).
↑ P. Matschie. Die Verbreitung der Beuteltiere auf NeuGuinea mit einigen Bemerkungen über ihre Einteilung in Untergattungen. „Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin”. 8, s. 264, 1915–1917. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 14. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 90. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e M. Eldridge & G. Frankham: Family Potoroidae (Bettongs and Potoroos). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 625–627. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e K.M. Helgen & E.G. Veatch: Recently Extinct Australian Marsupials and Monotremes. W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 28–29. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Bettongia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-26].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 61. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: Printed by order of the Trustees, 1888, s. 104. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 136, 1904. (ang.).
↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 175. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Appendix 1: Extinct species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 698. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Taxonomy: Bettongia – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-12]. (ang.).
↑ T.F. Flannery & M. Archer: Bettongia moyesi, a new and plesiomorphic kangaroo (Marsupialia: Potoroidae) from Miocene sediments of northwestern Queensland. W: M. Archer (red.): Possums and Opossums: Studies in Evolution. Chipping Norton: Surrey Beatty & Sons, 1987, s. 760. ISBN 978-0-949324-05-4. (ang.).

[2] Niepoprawna późniejsza pisownia Bettongia J.E. Gray, 1837.

[16] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Gray-1] J.E. Gray. Description of some new or little known Mammalia, principally in the British Museum Collection. „Magazine of natural history and journal of zoology, botany, mineralogy, geology and meteorology”. New Series. 1, s. 584, 1837. (ang.).

[ram-3] E.P. Ramsay. Description of a new genus and Species of Eat Kangaroo, allied to the genus Hypsiprymnus, proposed to be called Hypsiprymnodon moschatus. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 1 (1), s. 33, 1876. (ang.).

[Matschie-4] P. Matschie. Die Verbreitung der Beuteltiere auf NeuGuinea mit einigen Bemerkungen über ihre Einteilung in Untergattungen. „Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin”. 8, s. 264, 1915–1917. (niem.).

[Cichocki&inni-5] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 14. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-6] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 90. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Eldridge&Frankham-7] M. Eldridge & G. Frankham: Family Potoroidae (Bettongs and Potoroos). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 625–627. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[hmw-8] K.M. Helgen & E.G. Veatch: Recently Extinct Australian Marsupials and Monotremes. W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 28–29. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Bettongia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-26].

[amw1-10] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 61. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[tho-11] O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: Printed by order of the Trustees, 1888, s. 104. (ang.).

[Palmer-12] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 136, 1904. (ang.).

[Jaeger-13] E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 175. (ang.).

[mdd-14] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-12]. (ang.).

[amw2-15] Appendix 1: Extinct species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 698. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[17] Taxonomy: Bettongia – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-12]. (ang.).

[fla&arch-18] T.F. Flannery & M. Archer: Bettongia moyesi, a new and plesiomorphic kangaroo (Marsupialia: Potoroidae) from Miocene sediments of northwestern Queensland. W: M. Archer (red.): Possums and Opossums: Studies in Evolution. Chipping Norton: Surrey Beatty & Sons, 1987, s. 760. ISBN 978-0-949324-05-4. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[b]

[15]

[16]