Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grzywnie
| kościół parafialny | |
 Kościół w 2010 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Chełmża  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu toruńskiego  | |
 53°09′21,3″N 18°36′42,6″E/53,155917 18,611833
| |
Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grzywnie – ceglano-kamienny gotycki kościół rzymskokatolicki w jurysdykcji parafii św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grzywnie[1]. Jest to jeden z najstarszych zachowanych kościołów na ziemi chełmińskiej[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kościół został zbudowany ok. 1300 roku. Według tradycji kościół został zbudowany z inicjatywy biskupa kujawskiego Wisława[3]. W 1293 roku wieś Grzywna została przekazana przez zakon krzyżacki na rzecz biskupstwa włocławskiego. Ze względu na to, że w dokumencie nie wspomniano o prawie patronatu zakłada się, że nie było wówczas kościoła we wsi[2].
Nie wiadomo, czy kościół został uszkodzony podczas wojen polsko-krzyżackich lub polsko-szwedzkich[2].
W 1600 roku została zbudowana wieża. Budowę wspierał Jerzy Konopacki[1]. Wieża została rozebrana w XIX[2] lub na początku XX wieku[3]. Nowa wieża została wzniesiona w 1906[2] lub 1907 roku[3].
W 1834 roku w nawie kościoła umieszczono dwa barokowe ołtarze: Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Huberta z ruchowym obrazem Jezusa Chrystusa. Pochodzą one z rozebranego kościoła dominikańskiego pw. św. Mikołaja w Toruniu[3].
W skład wyposażenia kościoła wchodzi również dzwon spiżowy odlany w 1592 roku przez Marcina (Mertena) Schmidta z Torunia[4] oraz organy pochodzące z początku XX wieku[5]. W kościele wisiały również dwa inne dzwony, odlane w 1605 i 1637 roku. W 1917 roku zostały zdemontowane. Prawdopodobnie zostały one przetopione na potrzeby wojenne Prus pod koniec I wojny światowej[1]. Średnica dzwonu wynosi 74 cm. Dzwon ma na dwóch fryzach na szyi napis: ANNO 1589 / IHS MARIA GRATIA PLENA DOMINVS TECVM // MARIA MATER GRATIA MATER MISERICORD[I]AE, na pierścieniu odsercowym umieszczono napis: MIT GOTTES HVLF GOS MICH MERTEN SCHMIDT ZV TOHRNN[6]. Inskrypcję przerwano maszkaronem i palmetą. Na wieńcu widnieje odcisk medalu. Jego średnica wynosi 42 mm, widnieje na niej słabo czytelna scena Zwiastowania[6].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Kościół ma jedną nawę. Została ona zbudowana na planie prostokąta o wymiarach 22,2 x 11 metrów. Po stronie wschodniej mieści się prezbiterium o wymiarach 7,8 x 8,5 metra. Przy północnej ścianie prezbiterium znajduje się zakrystia.
Wystrój kościoła
[edytuj | edytuj kod]Wystrój kościoła pochodzi z końca XVI i początku XVIII wieku. Ołtarz powstał w pierwszej połowie XVIII wieku. Został on wykonany przez mistrzów toruńskich. Pod koniec XIX wieku w ołtarzu umieszczono obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Na ścianie prezbiterium znajdują się fragmenty polichromii pochodzące z XVII i XVIII wieku. Przedstawiają one sceny z życia św. Katarzyny Aleksandryjskiej[3].
Po rozebraniu starej wieży zostały odnalezione pochodzące z połowy XIV wieku gotyckie figurki ceramiczne. Były one umieszczone w dolnych partiach blend szczytu świątyni[3]. Przedstawiały: Madonnę z Dzieciątkiem[3][7], św. Antoniego Wielkiego, św. Katarzynę i św. Marię Magdalenę[3]. Na prośbę cesarza niemieckiego Wilhelma II Hohenzollerna zrobiono ich kopie[1]. Po ich renowacji w 2012 roku zostały one umieszczone na ścianie wewnątrz kościoła, w pobliżu prezbiterium[3].
Dodatkowe informacje
[edytuj | edytuj kod]Zdaniem historyka sztuki Piotra Bireckiego, kościół Opatrzności Bożej w Rudaku (ob. Toruń) był wzorowany na gotyckim kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grzywnie[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Grzywna. toruntour.pl. [dostęp 2023-07-16].
- ↑ a b c d e Grzywna – kościół św. Katarzyny. medievalheritage.eu/. [dostęp 2023-07-16].
- ↑ a b c d e f g h i Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grzywnie. pimbp.pl. [dostęp 2023-07-16].
- ↑ Okoń 2002 ↓, s. 396–397.
- ↑ Magdalena Ratajczyk: W bok od głównego szlaku. express.bydgoski.pl, 2011-10-16. [dostęp 2023-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ a b Okoń 2002 ↓, s. 398.
- ↑ Rudy 2014 ↓, s. 345.
- ↑ Birecki 2011 ↓, s. 331-332.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Birecki: Architektura i sztuka ewangelicka w Toruniu w XIX i XX wieku. W: Jarosław Kłaczkow (red.): Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011. ISBN 978-83-7780-051-5.
- Emanuel Okoń: Konstrukcje dzwonne w wieży kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
- Maria Rudy. Badania i konserwacja zabytkowej ceramiki szkliwionej w rzeźbie i detalu architektonicznym. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”. XLV, 2014.
