kościół Świętej Katarzyny

Vilniaus Šv. Kotrynos bažnyčia

Kościół św. Katarzyny w Wilnie (z widocznym pomnikiem S. Moniuszki)
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	św. Katarzyna
Historia Data rozpoczęcia budowy 1619 (drewniany), 1670 (murowany) Data zakończenia budowy 1694; (1741–1773 przebudowa) Data poświęcenia 1703 Fundator Jan Karol Chodkiewicz, Jan Feliks Pac
Dane świątyni Styl barok wileński Architekt Jan Krzysztof Glaubitz (przebudowa) Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 2 Liczba naw 1 Nawa główna • wysokość 20 m
Położenie na mapie Wilna kościół Świętej Katarzyny
Położenie na mapie Litwy kościół Świętej Katarzyny
54°40′54,40″N 25°16′52,40″E/54,681778 25,281222
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Świętej Katarzyny^[1] (lit. Vilniaus Šv. Kotrynos bažnyčia) – kościół w Wilnie, usytuowany przy ulicy Wileńskiej (Vilniaus gatve) w środkowej części miasta, na północ od starówki. Dawniej kościół przy klasztorze benedyktynek.

Drewniany kościół i murowany klasztor zostały wzniesione w latach 1619–1622 z fundacji hetmana Jana Karola Chodkiewicza dla zakonu sióstr benedyktynek przybyłych do Wilna z Nieświeża. Benedyktynkom reformy chełmińskiej Magdaleny Mortęskiej, przewodziła ksienia Marianna Kuczkowska^[2]. Od 1640 przez dziesięć lat rozbudowywano świątynię, powstała wówczas nowa nawa główna i jedna z naw bocznych. Podczas najazdu moskiewskiego w 1655 roku, kościół doszczętnie spłonął. W latach 1670–1694 odbudowano kościół oraz wzniesiono prezbiterium z absydą^[2]. Fundatorem odbudowy świątyni był podkomorzy wileński Feliks Pac herbu Gozdawa, którego córki Sybilla i Anna były benedyktynkami; to z ich posagu sfinansowano odbudowę^[3]. Konsekracja odbudowanego kościoła została dokonana w 1703 roku podczas III wojny północnej^[2].

Obecny kształt świątyni to wynik odbudowy po wielkim pożarze Wilna w 1737 roku. Projekt odbudowy przygotował Jan Krzysztof Glaubitz, dzięki któremu w latach 1741–73 dodano dwie wieże, a na końcu nawy głównej dodano wysoki rokokowy szczyt, dzięki temu bryła świątyni otrzymała monumentalny wygląd. Wnętrze ozdobiło sześć barokowych ołtarzy. W 1812 przebywające w Wilnie wojska napoleońskie zamieniły klasztor w szpital, a kościół w skład apteczny. Po powstaniu styczniowym klasztor nie został zamknięty, natomiast rosyjskie władze zaborcze odebrały mu majątek w 1842 roku, a w 1864 roku zakazały prowadzenia nowicjatu, co skazywało konwent na wymarcie^[2]. Zakaz ten zniesiono po ukazie tolerancyjnym w 1905 i zgromadzenie zostało zasilone przez zakonnice ze Staniątek pod Krakowem. Od 1918 do wybuchu II wojny światowej siostry prowadziły gimnazjum żeńskie pw. św. Scholastyki^[2]. Po wkroczeniu do Wilna wojsk hitlerowskich siostry zaangażowały się w działalność konspiracyjną, wyszyły sztandar dla dywizjonów, w których służyli polscy piloci w Wielkiej Brytanii, a od grudnia 1941 odprawiały zakonspirowane msze święte. W 1942 zostały aresztowane i uwięzione na Łukiszkach, w 1944 władze sowieckie rozwiązały zgromadzenie, a świątynię zamieniono na magazyn nawozów sztucznych i chemikaliów^[3]. Remont kościoła rozpoczęto w 1994 roku. Obecnie nawa główna jest przystosowana do działalności koncertowej.

Wnętrze kościoła jest pokryte stiukami, znajduje się tu szereg posągów (wiele nowych). Jest w nim sześć ołtarzy z lat 1752-1753. Ołtarz główny zdobią rzeźby autorstwa Józefa Woszczyńskiego oraz obraz Zaślubiny św. Katarzyny z Dzieciątkiem. Wnętrze kościoła dawniej ozdabiała kolekcja 15 obrazów nabytych przez siostry benedyktynki, pędzla Szymona Czechowicza (1689-1775). Kaplica Opatrzności Bożej projektu Jana Krzysztofa Glaubitza pełniła rolę mauzoleum rodu Wołłowiczów. Umieszczono w niej w 1769 roku nagrobek Jerzego Wołłowicza i jego żony Elżbiety oraz obraz Ukrzyżowanie Zbawiciela z 1759 roku także autorstwa Czechowicza.

Kościół posiada jedną nawę z wysoką absydą i dwiema wieżami po obu stronach fasady. Do kościoła przylega Kaplica Opatrzności Bożej, będąca arcydziełem architektury barokowej. Z zewnątrz ma kształt sześciokąta, wewnątrz zaś półkola. Wnętrze zdobią rzeźby dłuta Jana i Józefa Hedlów.

Obok wejścia do świątyni znajduje się pomnik polskiego kompozytora Stanisława Moniuszki, dłuta Bolesława Bałzukiewicza, ustawiony tutaj w 1922.

W pobliżu apsydy stoi pomnik poetki Salomėji Nėris, dłuta Vladasa Vildziunasa z 1973 roku^[4].

• 
  Kościół w XIX w., Napoleon Orda
• 
  Apsyda kościoła, część budynku byłego klasztoru i szkolne boisko w miejscu klasztornego sadu
• 
  Kaplica Opatrzności Bożej
• 
  Figury św. Benedykta i św. Katarzyny oraz herb Gozdawa (Lilia), którym posługiwała się rodzina Paców.
• 
  Popiersie Stanisława Moniuszki
• 
• 
  Zwieńczenie portalu głównego z herbem benedyktynów łysogórskich^[5] z napisem Pro Ecclesia Trumphanti Pugnamus in Militanti

• Juliusz Kłos, Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juliusza Kłosa, Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione po zgonie autora, Wilno 1937, s. 214-215

• Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona