Młynary

Młynary
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Kościół parafialny pw. św. Piotra Apostoła
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Młynary
Prawa miejskie	1338–1945, 1984
Burmistrz	Renata Bednarczyk
Powierzchnia	2,76 km²
Wysokość	53 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017); • liczba ludności; • gęstość	; 1792; 652,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 55
Kod pocztowy	14-420
Tablice rejestracyjne	NEB
	Położenie na mapie Polski Młynary
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Młynary
	Położenie na mapie powiatu elbląskiego Młynary
	Położenie na mapie gminy Młynary Młynary
	54°11′10,88″N 19°43′13,32″E/54,186356 19,720367
TERC (TERYT)	2804064
SIMC	0932873
	Urząd miejskiul. Dworcowa 29; 14-420 Młynary
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Młynary (niem. Mühlhausen^[2]) – miasto w północnej Polsce, w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Młynary.

Pod względem historycznym Młynary leżą w części Pogezanii należącej do Prus Górnych i zwanej Hockerlandią^[3]^[4]^[5], ponadto bywają czasem zaliczane do (szeroko rozumianego) Powiśla^[6]. Miasto posiada dobre połączenie drogowe z Elblągiem (DW509), Olsztynem, Pasłękiem (DW505), Braniewem, a także kolejowe z Elblągiem i Braniewem.

Historia

Młynary na miejscu wcześniejszej osady pruskiej w 1327 założyli Krzyżacy, w 1329 uzyskało prawa miejskie, było to miasteczko obwiedzione murami miejskimi z cegły z dwoma bramami: Górną i Dolną. W 1338 nastąpiło ponowienie praw miejskich, w skład zabudowy wchodził obronny kościół. Bliskość Braniewa, Ornety i Elbląga sprawiła, że miasto nigdy nie doświadczyło prężnego rozwoju. Pełniło rolę lokalnego ośrodka handlu i usług^[7].

Od początku znaczną część mieszczan stanowili Polacy (do XVI w. wszystkie nabożeństwa odbywały się w języku polskim, a w akcie ponowienia praw miejskich znalazły się zapisy dotyczące sposobu rozstrzygania sporów pomiędzy ludnością polską i pozostałą)^[7]. Miasto opowiedziało się po stronie Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił wcielenie regionu do Królestwa Polskiego, niemniej po wybuchu wojny trzynastoletniej zostało w 1455 r. zdobyte przez Krzyżaków^[8], którzy w ramach zemsty utopili burmistrza miasta. Pomimo iż jeszcze w tym samym roku zostało odbite przez siły propolskie^[8], ostatecznie weszło na mocy II pokoju toruńskiego w skład Prus Zakonnych, a następnie okręgu górnopruskiego Prus Książęcych^{[potrzebny przypis]}.

Po pożarze z 1547, w l. 1547-1553 odbudowano dzisiejszy kościół św. Piotra Apostoła, rozbudowany w kolejnych dziesięcioleciach. W 1625 wskutek epidemii dżumy zmarło ok. 10% populacji miasta^[8]. W 1773 r. król pruski ulokował w Młynarach 52 Pułk Fizylierów wojska pruskiego^[8]. W latach 1856–1857 wzniesiono nowy kościół katolicki, a w 1864 zainstalowano oświetlenie uliczne^[8]. W 1871 spłonął młynarski ratusz^[8]. W 1945 miasto wraz z południową częścią Prus Wschodnich zostało przyłączone do Polski, ale w konsekwencji zniszczeń sięgających 80% utraciło wówczas prawa miejskie, które odzyskało dopiero w 1984 r. Początkowo należało administracyjnie do okręgu mazurskiego, następnie od 1946 r. weszło w skład województwa olsztyńskiego, a w latach 1975–1998 należało do województwa elbląskiego.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[9].

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	1 782	100	898	50,4	884	49,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	645		325		320

Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 1859 mieszkańców.

Piramida wieku mieszkańców Młynar w 2014 roku^[1].

Zabytki

gotycki kościół św. Piotra Apostoła z 1327, zniszczony podczas pożaru, odbudowany w 1554, dwunawowy, z barokowym wyposażeniem z XVII w. (ołtarz główny o bogatej snycerce, ambona wsparta na plecach rzeźby Mojżesza, z 1654 roku wykonana przez snycerza elbląskiego, Hannsa Ohlmanna, organy, zbudowane w pracowni organmistrza z Królewca, Adama Gottloba Caspariniego z 1742 roku, wraz z prospektem pomalowane i pozłocone w 1756 roku przez Johana Turka z Ostródy^[10], boczne ołtarzyki – Jezusa i Maryi). W kościele jest ogrzewanie tego samego typu, jak na zamku w Malborku. Wieża usytuowana charakterystycznie dla stylu pomezańskiego, tj. w północno-zachodnim narożniku. Pełniła istotną rolę obronną, świątynia zajmowała naroże murów, a wieża stanowiła część miejskich fortyfikacji^[11] (nr rej. zabytk. NID 618/69 z 28.02.1968).
kościół, pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z 1857 posiada obraz przedstawiający Maryję, będący darem papieża Piusa IX. Ażurowa sygnaturka nad fasadą, skromny neogotycki detal na elewacji.

układ urbanistyczny zabudowy Starego Miasta
domy przy ulicy Dworcowej 33 i Słowackiego 2–4, 6, 8, 10
kaplica cmentarna
ruiny dawnego młyna wodnego (ul. Młyńska 2)^[12]

Zabytkami poza rejestrem NID są także:

zabytkowy budynek szkolny (Dworcowa 8)
zabytkowy budynek poczty
dawna gospoda „Warmianka”

Inne

W planach jest budowa zapory wodnej na rzece Bauda, przepływającej przez miasto i tym samym utworzenie zbiornika wodnego – „Zalewu Młynary” – razem z piaszczystą plażą, a także budowa elektrowni wodnej dla potrzeb miasta.

Transport

Mieści się tu stacja kolejowa.

Przez miasto przechodzą drogi:

505 Pasłęk – Frombork
509 Elbląg – Młynary – Drwęczno

7,5 km od Młynar znajduje się droga ekspresowa S22

Sport

W Młynarach działa klub piłkarski „Syrena”, który występuje w lidze okręgowej^[13]

Ludzie związani z Młynarami‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Młynarami‎.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Młynarach

Przypisy

↑ ^a ^b Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 505. ISBN 83-7079-926-4
↑ Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1986, s. 471. ISBN 83-215-7220-0.
↑ Andrzej Kamieński: Ustrój i stosunki społeczno-gospodarcze Prus Książęcych w połowie XVII wieku, w: Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku – „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badan Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 148. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1995, s. 44. ISSN 0585-3893
↑ Mrągowskie Centrum Informacji Turystycznej: Powiśle. it.mragowo.pl. [dostęp 2021-03-26]. (pol.).
↑ ^a ^b Jan Bałdowski, Warmia i Mazury, mały przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1977, s. 138
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-29)].
↑ Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Kościół pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).
↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A., Warszawa 2004, s. 60, ISBN 83-7200-631-8
↑ Zabytki powiatu elbląskiego. [w:] Zabytki nieruchowe [on-line]. NID. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).
↑ Skarb - Syrena Młynary [online], 90minut.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).

Bibliografia

TomaszT. Darmochwał TomaszT., Marek JacekM.J. Rumiński Marek JacekM.J., Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996, s. 101, ISBN 83-902165-0-7 .

Linki zewnętrzne

Młynary al. Młyny i Miluza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 539 .

[populacja2017-1] Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[MP-2] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)

[3] Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 505. ISBN 83-7079-926-4

[4] Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1986, s. 471. ISBN 83-215-7220-0.

[5] Andrzej Kamieński: Ustrój i stosunki społeczno-gospodarcze Prus Książęcych w połowie XVII wieku, w: Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku – „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badan Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 148. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1995, s. 44. ISSN 0585-3893

[6] Mrągowskie Centrum Informacji Turystycznej: Powiśle. it.mragowo.pl. [dostęp 2021-03-26]. (pol.).

[bald-7] Jan Bałdowski, Warmia i Mazury, mały przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1977, s. 138

[op-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-29)].

[9] Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[10] Kościół pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).

[11] Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A., Warszawa 2004, s. 60, ISBN 83-7200-631-8

[12] Zabytki powiatu elbląskiego. [w:] Zabytki nieruchowe [on-line]. NID. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).

[13] Skarb - Syrena Młynary [online], 90minut.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Miasta	Młynary Pasłęk Tolkmicko
Gminy miejsko-wiejskie	Młynary Pasłęk Tolkmicko
Gminy wiejskie	Elbląg Godkowo Gronowo Elbląskie Markusy Milejewo Rychliki

Przynależność wojewódzka	okręg mazurski (1945–46) woj. olsztyńskie (od 1946)
Miasta	Młynary (do 1945) Pasłęk
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Dobry (Dąbrowa) (1945–54) Godkowo (od 1973) Jelonki (Jelenie) (1945–54) Marianka (Marianowo) (1945–54) Młynary (1945–54 i od 1973) Pasłęk (od 1973) Rogajny (Żytno) (1945–54) Rychliki (Potok) (1945–54 i od 1973) Wilczęta (Piastowo) (1945–54 i od 1973) Zielonka Pasłęcka (Wołyniec) (1945–54)
Gromady (1954–72)	Aniołowo (1954–61) Bielica (1954–61) Dobry (1954–71) Drużno (1954–60) Godkowo (1954–72) Jelonki (1954–72) Kwietniewo (1954–61) Ławki (1954–59) Marianka (1954–57) Młynary (1954–72) Nowa Wieś (1954–61) Nowica (1954–61) Osiek (1954–59) Rogajny (1954–72) Rychliki (1954–72) Stankowo (1954–60) Stegny (1954–72) Śliwice (1954–57) Wilczęta (1954–72) Zastawno (1954–61) Ząbrowiec (1954–57) Zielonka Pasłęcka (1954–72)

Miasto	Młynary
Wsie	Błudowo Janiki Pasłęckie Karszewo Kobyliny Kraskowo Kurowo Braniewskie Kwietnik Mikołajki Młynarska Wola Nowe Monasterzysko Ojcowa Wola Olszówka Płonne Podgórze Sąpy Sokolnik Stare Monasterzysko Warszewo Włóczyska Zastawno Zaścianki
Kolonie	Bronikowo Broniszewo Gardyny-Leśniczówka Sucha
Osady	Nowe Sadłuki Rucianka
Przysiółek	Krasinek
Osada leśna	Myśliniec
Część wsi	Olszynka
Dawna miejscowość	Janocin