Niszczyciele typu Friesland

„Friesland”
Kraj budowy	Holandia
Użytkownicy	Koninklijke Marine (8) Peru (7)
Stocznia	różne
Wejście do służby	1956–1958
Wycofanie	1991
Zbudowane okręty	8
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 2496 t pełna: 3150 t
Długość	116 m
Szerokość	11,78 m
Zanurzenie	5,2 m
Napęd	2 turbiny parowe o mocy 60 000 shp, 4 kotły, 2 śruby
Prędkość	36 węzłów
Zasięg	4000 Mm przy 18 w
Załoga	284
Uzbrojenie	4 działa uniw. 120 mm (2×II) 6 dział plot. 40 mm (6×I) 2×IV wyrzutnie rbg 375 mm 2 x zrzutnie bg
Multimedia w Wikimedia Commons

Niszczyciele typu Friesland (typu 47B) – typ holenderskich niszczycieli o uzbrojeniu artyleryjskim z okresu zimnej wojny, zbudowanych w liczbie ośmiu jednostek w latach 50. XX wieku. Służyły w marynarce holenderskiej (Koninklijke Marine) w latach 1956–1982, po czym siedem z nich służyło dalej do 1991 roku w marynarce Peru(inne języki).

Wyporność pełna okrętów wynosiła 3150 ton, a długość 116 metrów. Napędzały je turbiny parowe, pozwalające na osiąganie prędkości ponad 36 węzłów. Główne uzbrojenie stanowiły cztery kierowane radarem automatyczne działa uniwersalne kalibru 120 mm w dwóch wieżach, a do zwalczania okrętów podwodnych służyły wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych kalibru 375 mm.

Mimo zniszczeń wojennych Holandii po II wojnie światowej, jej przemysł stoczniowy nie był istotnie naruszony i już w 1945 roku admiralicja holenderska opracowała pierwszy plan rozwoju marynarki wojennej Koninklijke Marine, która straciła podczas wojny większość okrętów bojowych^[1]. W marcu 1946 roku powstało Biuro Projektowe Marynarki Wojennej, które zaproponowało budowę 12 nowoczesnych niszczycieli zaprojektowanych w Holandii, z czego pierwszych sześć miało być zamówionych w 1948 roku, a pozostałe w 1950 roku^[1]. Pierwsze prace projektowe nad nimi rozpoczęły się w 1947 roku^[2]. Zgodnie z planem budowa sześciu jednostek została zaaprobowana przez rząd 27 grudnia 1948 roku^[3]. Oficjalną nazwą ich klasy w Holandii była: onderzeebootjager (dosłownie: niszczyciel okrętów podwodnych)^[4].

Prace projektowe, za które odpowiedzialny był główny konstruktor marynarki holenderskiej K. de Munter, doprowadziły do powstania okrętów typu Holland (typu 47A)^[2]. Z powodu jednak zamiany w projekcie pierwotnie przewidywanych jako uzbrojenie brytyjskich dział 4,5-calowych (114 mm) na szwedzkie działa kalibru 120 mm Boforsa, nastąpiło zwiększenie wysoko położonych mas, co doprowadziło do konieczności redukcji lekkiego uzbrojenia przeciwlotniczego z pięciu dział kalibru 40 mm Boforsa do jednego, w obawie o stateczność^[5]. Doświadczenia II wojny światowej tymczasem wskazywały na istotną rolę lekkich automatycznych dział przeciwlotniczych, zwłaszcza tego kalibru^[5]. Dlatego ostatecznie zamówiono tylko cztery jednostki typu 47A, a równolegle pod koniec 1949 roku zlecono zaprojektowanie stanowiących ich ulepszenie nieco powiększonych niszczycieli typu 47B, nazwanych od pierwszego okrętu typem Friesland^[3].

Podobnie jak typ Holland, nowe okręty były przede wszystkim przeznaczone do osłony grup okrętów i konwojów przed atakami okrętów podwodnych oraz wspomagania ich obrony przeciwlotniczej, dlatego główne uzbrojenie stanowiły cztery automatyczne armaty uniwersalne 120 mm w dwudziałowych wieżach oraz miotacze rakietowych bomb głębinowych, oba systemy uzbrojenia konstrukcji szwedzkiego Boforsa^[6]. Zwiększone wymiary pozwoliły na zastosowanie aż sześciu armat kalibru 40 mm^[7]. Ponadto zastosowano mocniejszą siłownię, analogiczną jak dla amerykańskich niszczycieli typu Gearing, dzięki czemu wzrosła też prędkość^[8]. Niszczyciele typu Friesland stały się przez to najszybszymi dużymi okrętami w historii holenderskiej marynarki^[9]. Takie samo było wyposażenie elektroniczne holenderskiej produkcji^[7]. Okręty obu typów natomiast nie otrzymały w ogóle wyrzutni torped, jako pierwsze niszczyciele we flotach państw europejskich^[8]. Wynikało to z tego, że marynarka uznała taktykę ataków torpedowych w wykonaniu dużych okrętów za przeżytek na współczesnym polu walki, a torpedy przeciw okrętom podwodnym jeszcze nie zyskały rozpowszechnienia^[4]. Nowe okręty zaprojektowano wzorując się częściowo na kadłubach niszczycieli brytyjskich, dużą wagę przywiązano do odporności kadłuba i zwiększenia niezatapialności^[8].

Głównym budowniczym niszczycieli była stocznia Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM) w Amsterdamie (niebiorąca udziału w budowie typu 47A), gdzie powstały cztery okręty typu 47B, w tym pierwszy^[10]. Dwa budowane były przez stocznię Koninklijke Maatschappij De Schelde we Vlissingen (KMS), a po jednym przez Wilton-Fijenoord(inne języki) w Schiedam (WF) i Rotterdamsche Droogdok Maatschappij w Rotterdamie (RDM)^[10].

Budowę głównego okrętu „Friesland” rozpoczęto 17 grudnia 1951 roku, po rozpoczęciu budowy serii okrętów typu Holland, mimo to wodowano go 21 lutego 1953 roku, jeszcze przed pierwszymi niszczycielami poprzedzającego typu^[10]. Dalsze siedem jednostek rozpoczęto po przerwie, w latach 1953–1955, i wodowano w latach 1954–1957^[3]. Wyposażanie i próby „Frieslanda” trwały jednak dłużej i wcielono go do służby po okrętach typu Holland – 22 marca 1956 roku, po czym dalsze siedem jednostek wcielono do 1958 roku^[3]. Kontynuując nazewnictwo typu 47A, okręty otrzymały nazwy od prowincji Niderlandów, a dwa ostatnie od dwóch głównych miast (Fryzja, Groningen, Limburgia, Overijssel, Drenthe, Utrecht, Rotterdam, Amsterdam)^[11].

Konstrukcja i architektura niszczycieli typu 47B (Friesland) była podobna do poprzedniego typu 47A (Holland). Okręty miały kadłub wzorowany na niszczycielach brytyjskich z okresu II wojny światowej^[8]. Na ponad 40% długości rozciągał się podwyższony pokład dziobowy, ze sporym wzniosem^[12][13]. Na pokładzie dziobowym znajdowała się dwulufowa wieża artylerii głównej, a druga była umieszczona na pokładzie nadbudówki rufowej, na tej samej wysokości^[12]. Na dolnej kondygnacji nadbudówki dziobowej umieszczone były wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych, a za nimi pierwotnie dwie armaty przeciwlotnicze, odróżniające typ 47B od poprzednika^[12]. Pomost bojowy był zakryty, dla ochrony przed bronią masowego rażenia, z charakterystyczną lekko zaokrągloną przednią ścianą z okrągłymi oknami^[14]. Różnił się on jednak nieco od pomostu typu 47A, od którego był węższy i mniej przestronny, posiadając za to większe odkryte skrzydła^[12][15]. W tylną część nadbudówki dziobowej wkomponowany był wygięty do tyłu przedni komin, z czworonożnym masztem kratownicowym nad nim (forma nadbudówki była badana pod kątem oporu w tunelu aerodynamicznym)^[16]. Aż do pokładu rufowego rozciągała się dalej niska nadbudówka rufowa (pokładówka), na której na śródokręciu umieszczony był drugi pochyły komin i za nim kratownicowa podstawa dużej anteny radaru dozoru powietrznego^[12]. Rufa była pawężowa, z krótkim pokładem rufowym, na którym znajdowały się zrzutnie bomb głębinowych^[12]. Tak jak w typie 47A, kadłub miał lekkie opancerzenie burt i pokładu w celu ochrony przed odłamkami bomb, lecz publikacje nie podają szczegółów^[a]. Kadłub wykonany był z wysokorozciągliwej stali A52, natomiast nadbudówki w znacznej części ze stopów aluminium dla zmniejszenia masy, w tym cała nadbudówka rufowa^[17]. Kadłub był w obu typach spawany elektrycznie, po raz pierwszy w takim zakresie w holenderskim budownictwie okrętowym^[17].

Wyporność standardowa okrętów wynosiła 2497 ts, a pełna 3070 ts^[17][11]. Długość całkowita wynosiła 116 m, a między pionami 112,8 m^[17][11]. Szerokość wynosiła 11,7 m (lub 11,78 m), a zanurzenie maksymalne 5,2 m^[b]. Załoga liczyła 283 lub 284 osoby^[c].

Uzbrojenie główne stanowiły cztery armaty uniwersalne Bofors Mk 10 kalibru 120 mm, w dwóch dwudziałowych wieżach na pokładzie dziobowym i pokładzie nadbudówki rufowej. Armaty były automatyczne, a ich ogień kierowany był radarem. Kąt podniesienia luf sięgał od -10° do +85°^[16]. Szybkostrzelność wynosiła od 12 do maksymalnie 42 strzałów/min na lufę^[d]. Strzelały pociskami o masie 23 kg, masa naboju scalonego wynosiła 42 kg^[5]. Maksymalny zasięg teoretyczny wynosił 21 500 m, a pułap 12 500 m^[5]. Zapas amunicji wynosił (dla typu 47A) po 720 nabojów na magazyn^[5].

Uzbrojenie przeciwlotnicze bliskiego zasięgu stanowiło sześć pojedynczych automatycznych dział przeciwlotniczych Bofors kalibru 40 mm L/70: dwa na dolnym piętrze nadbudówki dziobowej i cztery wokół nadbudówki rufowej^[7]. Na okrętach zastosowano armaty Bofors Mk 6 o długości lufy 70 kalibrów^[5]. Według niektórych źródeł, stanowisko armaty nosiło oznaczenie M 48^[7]. W połowie lat 60. demontowano z okrętów dwie dziobowe armaty 40 mm^[17].

Główną broń przeciw okrętom podwodnym stanowiły dwie czterolufowe wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych Bofors Mk 1 kalibru 375 mm na pokładzie nadbudówki dziobowej, o zasięgu od 520 do 820 m, produkowane na licencji w Holandii przez Wilton-Fijenoord(inne języki)^[5]. Według innych źródeł, można było używać także pocisków o zasięgu od 1400 do 2230 m^[7]. Masa pocisków wynosiła 230 kg, w tym ok. 100 kg materiału wybuchowego^[7]. Pociski odpalane były co sekundę^[16]. Wyrzutnie przeładowywane były półautomatycznie w czasie trzech sekund, a na podajniku poniżej znajdowało się kolejnych osiem bomb^[16]. Uzupełniały je dwie zrzutnie bomb głębinowych na rufie^[16]. W toku służby okrętów typu 47A demontowano jedną zrzutnię bomb głębinowych (brak jest w publikacjach informacji w tym zakresie dla okrętów typu 47B)^[18].

„Utrecht” został w 1960 roku, a „Overijssel” w 1961 roku dozbrojony w osiem pojedynczych wyrzutni torped przeciw okrętom podwodnym kalibru 533 mm – po cztery na burtę, lecz plan uzbrojenia w nie pozostałych niszczycieli został zarzucony i wyrzutnie te następnie zdemontowano^[e]. Planowano następnie zamontować wyrzutnie lekkich torped przeciwpodwodnych na miejscu zdemontowanych dziobowych armat przeciwlotniczych, do czego jednak nie doszło^[19].

Okręty otrzymały bogaty zestaw stacji radiolokacyjnych holenderskiej konstrukcji Hollandse Signaal Apparaten^[18]. Przy tym nie wszystkie niszczyciele otrzymały w chwili wejścia do służby komplet radarów, które były uzupełniane do 1958 roku^[f]. Środki obserwacji technicznej i kierowania ogniem stanowiły:

• radar LW-02 dozoru powietrznego – za drugim kominem (rozmiary anteny 7,8 × 4,24 m i masa 4,7 t, zasięg 100 Mm)^[g]
• radar DA-01 śledzenia celów powietrznych – na maszcie dziobowym (zasięg 50 Mm wobec samolotów wielkości myśliwca o SPO 2 m²)^[h]
• radar ZW-01 dozoru nawodnego i wykrywania celów niskolecących – na dachu pomostu bojowego (zasięg 30 Mm)^[i]
• radar M45 kierowania ogniem artylerii – na dachu nadbudówki dziobowej przed masztem, z anteną miskową^[j]
• sonar Type 162 do wykrywania celów (według innych źródeł, CWE-10)^[k]
• sonar Type 170B do wypracowywania danych do ataku (według innych źródeł, PAE-1N)^[k]
• dalocelownik z dalmierzem optycznym na dachu pomostu bojowego^[20]

W latach 70. w ramach modernizacji na okrętach zastosowano nowsze typy radarów: LW-03, DA-05, ZW-06 i nawigacyjne Decca(inne języki) TM1229; zmodernizowano również sonary do wersji CWE-10N i PAE-1N^[19]. Według innych publikacji brytyjskie sonary zostały wówczas wymienione na holenderskie CWE-610^[17]. W latach 1977–78 zdemontowano też przestarzałe radary kierowania ogniem przeciwlotniczym M45^[17].

Brak jest w publikacjach informacji dla okrętów typu 47B, lecz w toku służby okrętów typu 47A zamiast jednej zrzutni bomb głębinowych na rufie montowano holowany wabik przeciw torpedom akustycznym^[18].

Napęd okrętów stanowiły dwie turbiny parowe Werkspoor z przekładniami, o mocy łącznej 60 000 shp, napędzające dwie śruby o stałym skoku^[17][13]. Parę dostarczały cztery kotły parowe Babcock^[10]. W stosunku do typu Holland zwiększono moc siłowni i wydajność kotłów^[13]. Siłownia zajmowała pięć przedziałów rozmieszczonych naprzemiennie, a dziobowe i rufowe grupy kotłowni i przedziałów turbin były rozdzielone dodatkowo przedziałem mechanizmów pomocniczych, co korzystnie wpłynęło na odporność jednostek^[13]. Okręty miały dwa stery płetwowe za śrubami^[13]. Projektowa prędkość maksymalna wynosiła 36 węzły, przy tym na próbach okrętów osiągnięto prędkość aż 42,8 węzła^[17]. Zasięg wynosił 4000 mil morskich przy prędkości 18 węzłów^[17].

W przeciwieństwie do niszczycieli typu 47A, które większość służby spędziły na wodach europejskich lub w rezerwie, jednostki typu 47B nie były odstawiane na długo do rezerwy oraz około trzydzieści razy pływały w rejon holenderskich posiadłości na Karaibach (Antyle Holenderskie) i dziewięć razy w rejon Holenderskiej Nowej Gwinei, w tym w eskorcie lotniskowca „Karel Doorman” lub krążowników^[20]. Określane były jako „konie robocze” holenderskiej floty^[9]. Niszczyciele typu Friesland nie uczestniczyły bezpośrednio w walkach podczas służby, jednakże „Friesland”, „Groningen”, „Limburg”, „Overijssel” i „Utrecht” w latach 1961-1962 patrolowały wody w rejonie Nowej Gwinei podczas konfliktu holendersko-indonezyjskiego o tę posiadłość (ostatecznie zaanektowaną jako Irian Zachodni)^[20]. W 1962 roku „Friesland”, „Limburg” i „Utrecht” brały udział w działaniach udaremniających lądowanie sił indonezyjskich na wyspie Misool^[20]. „Utrecht” przy tym 14 maja zniszczył łódź z 20 żołnierzami podczas próby infiltracji^[21].

Z innych wydarzeń, niszczyciele „Groningen” i „Overijssel” odwiedziły w 1977 roku Leningrad^[l]. 12 listopada 1980 roku doszło do pożaru przedniej kotłowni na niszczycielu „Drenthe”, w którym zginęło dwóch członków załogi^[19].

Pod koniec lat 50. rozważano przebudowę okrętów na niszczyciele rakietowe, z wyrzutnią amerykańskich pocisków przeciwlotniczych zamiast wieży rufowej, lecz zrezygnowano z tego^[m]. Przejściowo „Utrecht” i „Overijssel” w latach 1960-61 dozbrojono w osiem wyrzutni torped przeciw okrętom podwodnym kalibru 533 mm, lecz plan uzbrojenia w nie pozostałych niszczycieli został zarzucony i wyrzutnie te następnie zdemontowano^[n]. W latach 70. unowocześniono radary i sonary okrętów^[19].

Najwcześniej wycofano ze służby holenderskiej główny okręt „Friesland” w 1979 roku, a pozostałe w latach 1980-1981, ostatni „Overijssel” w 1982 roku^[10]. Wszystkie oprócz „Friesland” zostały następnie w latach 1980-1982 sprzedane do Peru, gdzie dalej pełniły służbę do lat 1990-1991, z wyjątkiem „Guise” (ex „Drenthe”), wycofanego już w 1985 roku^[19]. Ceny sprzedaży wynosiły od 7 milionów guldenów za uszkodzony „Drenthe” do 13,7 miliona za „Rotterdam”^[9]. Otrzymały one w Peru numery burtowe z zakresu DD 70 do 79, przy czym malowano na burcie same cyfry^[22] (według innych publikacji, nosiły numery DM 70 do 79^[17]).

Pokrewne okręty:

• niszczyciele typu Holland

Porównywalne okręty:

• niszczyciele typu Halland (Szwecja)
• niszczyciele typu Forrest Sherman (USA)
• niszczyciele typu T47 / T53R (Francja)
• niszczyciele typu 101 (Hamburg) (RFN)
• Niszczyciele projektu 30bis / projektu 56 (ZSRR)
• niszczyciele typu Daring (Wielka Brytania)

• Rob Cabo. Holenderskie niszczyciele typu "Holland" i "Friesland". „Poligon”. Nr 1, s. 26-29, listopad/grudzień 1995. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1425-5863. 
• Henk Visser: The Netherlands Type 47A destroyer. W: Warship 2016. John Jordan (red). Conway, 2016, s. 182-185. ISBN 978-1-8448-6438-6. (ang.).
• Wojciech Zawadzki. Wielkie niszczyciele Królestwa Niderlandów. „Morze, Statki i Okręty”. 4-5/2020. XXV (198), maj–czerwiec 2020. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
• Jane’s Fighting Ships 1975-76. John Moore (red.). Nowy Jork: Franklin Watts, 1975. ISBN 0-531-03251-5. (ang.).