Planetoida (planeta + gr. eídos – postać), asteroida (gr. asteroeidés – gwiaździsty), planetka[1] (ang. minor planet) – ciało niebieskie, niebędące planetą, księżycem planety, kometą lub meteoroidem, o zazwyczaj małych rozmiarach (od kilku metrów do czasem ponad 1000 km), obiegające gwiazdę (w szczególności Słońce)[2]. Ma stałą powierzchnię skalną lub lodową, bardzo często – przede wszystkim w przypadku planetoid o mniejszych rozmiarach i mało masywnych – o nieregularnym kształcie noszącym znamiona kolizji z innymi podobnymi obiektami.
W styczniu 2024 roku znanych było ponad 1,3 mln planetoid (w tym 640 tys. ponumerowanych, z czego ponad 24 tys. ma także nazwy własne)[a], z których większość porusza się po orbitach nieznacznie nachylonych do ekliptyki, pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza – w tzw. głównym pasie planetoid. Jeszcze większa zapewne jest liczba planetoid w Pasie Kuipera, jednak odkryto dotychczas niewielką ich część, a nachylenie ich orbit do ekliptyki może być znaczne.
Trudno oszacować całkowitą liczbę planetoid występujących w Układzie Słonecznym, wynosi ona zapewne wiele milionów. Sam główny pas planetoid zawiera według szacunków od 1,1 do 1,9 miliona planetoid o średnicy co najmniej 1 km[3] oraz dziesiątki milionów mniejszych[4][5].
W październiku 2017 odkryto 1I/ʻOumuamua, pierwszy obiekt, który początkowo został uznany za planetoidę pochodzącą spoza Układu Słonecznego[6][7]. Zaobserwowane później niegrawitacyjne przyśpieszanie obiektu[8] wskazuje, że może być on jednak kometą[9].
Powstanie planetoid
[edytuj | edytuj kod]Reguła Titiusa-Bodego przewiduje, że pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza (w odległości około 2,8 au od Słońca) powinna znajdować się planeta. Jednak obszar o szerokości około 500 milionów kilometrów takiego obiektu nie zawiera. Już w XVII wieku faktem tym zainteresował się Jan Kepler, jednak dopiero pod koniec XVIII wieku zaczęto się szerzej interesować tym zagadnieniem, a początek kolejnego stulecia przyniósł obserwacyjne rozwiązanie kwestii braku planety. Pierwszy obiekt, nazwany później Ceres (obecnie klasyfikowany jako planeta karłowata), wypełniający lukę pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza, odkrył 1 stycznia 1801 roku Giuseppe Piazzi w Palermo. Kolejne lata przyniosły odkrycie większej liczby ciał niebieskich nazwanych planetoidami.
Według najbardziej prawdopodobnej hipotezy planetoidy powstawały w początkowym okresie kształtowania się Układu Słonecznego. Tak jak i same planety, utworzyły się one z obłoku gazowo-pyłowego – pierwotnej mgławicy, z której powstało również Słońce[10]. Z gazu i pyłu mgławicowego, który w gigantycznym dysku wirował wokół Słońca, zaczęły się z wolna tworzyć większe skupiska materii. Nieduże, bliższe Słońca planety (Merkury, Wenus, Ziemia i Mars) powstawały głównie z cząstek stałych (akrecja), które jednak często zawierały też bardziej lotne substancje (np. wodę). Gazowe olbrzymy (Jowisz, Saturn, Uran i Neptun) potrafiły przechwycić także gazy. Pomiędzy Marsem a Jowiszem mogłaby utworzyć się teoretycznie kolejna planeta, jednak – jak dziś się uważa – silne oddziaływanie grawitacyjne Jowisza nie dopuściło do połączenia się mniejszych ciał. W ten sposób pozostały mniejsze i mało masywne ciała, których było bardzo wiele. Silne oddziaływanie gigantycznego Jowisza wytrącało je z ich orbit, w wyniku czego zderzały się one często, zmieniając swoje trajektorie.
Ogólnie ewolucja planetoid zależała od odległości od Słońca, czasu akrecji i ich wielkości. W pobliżu Słońca lotne związki (w tym woda) były w postaci gazowej. Dalej od Słońca związki te mogły wchodzić w skład minerałów (np. tworząc serpentynit), a jeszcze dalej sama woda występowała w stanie stałym. Dlatego dalsze od Słońca planetoidy zawierają więcej wody (w postaci lodu). Czas akrecji określał zawartość krótkożyciowych izotopów promieniotwórczych (głównie izotopu 26Al)[11]. Te izotopy były głównym źródłem ciepła. W przypadku małych ciał ogrzewanie to mogło jednak niewiele zwiększyć temperaturę ciała wskutek szybkiej utraty ciepła i nie nastąpił tam istotny metamorfizm. Natomiast duże planetoidy zostały ogrzane do temperatury topnienia krzemianów i doszło tam do dyferencjacji magmy, jak na planetoidzie Westa. Istotnym czynnikiem ewolucji planetoid są też zderzenia pomiędzy nimi. Zderzenia doprowadzały niejednokrotnie do rozbicia wielu z nich na mniejsze obiekty. Fragmenty te często docierają na Ziemię jako meteoryty. Niektóre różnice w składzie obserwowanych dziś planetek tłumaczyć można tym, że pochodzą one z różnych warstw wcześniej rozbitych planetozymali, z których wykształcały się planetoidy. Konkurencyjna teoria wysunięta przez profesora Thomasa van Flandera mówi o powstaniu jednego lub kilku dużych ciał w obrębie pasa planetoid, które pod wpływem grawitacji Jowisza lub w czasie zderzenia rozpadły się. Ta sama teoria tłumaczy powstanie komet jako fragmentów zniszczonego około 3 mln lat temu lodowego księżyca jednej ze skalnych planet. Obecnie jednak pochodzenie komet wiąże się z tzw. Obłokiem Oorta.
Podobnie zapewne wyglądało powstawanie dalszych planetoid, które dziś krążą po orbitach poza Uranem, Neptunem oraz jeszcze dalej. W ich składzie można jednak stwierdzić więcej lodu wodnego. Dla astronomów niezwykle ważne jest poznanie fizyki tych ciał (podobnie jak i komet), gdyż w rozszyfrowaniu ich historii ukryte są tajniki powstania całego Systemu Słonecznego.
Orbity planetoid oraz ich występowanie
[edytuj | edytuj kod]Orbity wielu planetoid cechuje znaczny mimośród oraz to, że są one bardzo gęsto rozmieszczone w pewnych obszarach Układu Słonecznego, co znaczy, że ich orbity są podobne. Spora liczba planetoid krążących poza orbitą Neptuna wykazuje się także trajektoriami znacznie nachylonymi do ekliptyki.
Najczęściej wymieniane w literaturze astronomicznej grupy planetoid:
- Wulkanoidy – hipotetyczne planetoidy, które mają krążyć wokół Słońca po orbitach wewnątrz trajektorii Merkurego. Dotychczas nie zaobserwowano żadnych takich ciał.
- Planetoidy bliskie Ziemi, których orbity przecinają orbitę Ziemi, bądź zbliżają się do niej:
- Grupa Atiry – planetoidy, których orbity znajdują się całkowicie wewnątrz orbity ziemskiej (np. (163693) Atira).
- Grupa Atena – planetoidy te poruszają się po trajektoriach przeważnie wewnątrz orbity Ziemi (np. (2062) Aten).
- Grupa Apolla – planetoidy przecinające nie tylko orbitę Ziemi, ale również Wenus (np. (1862) Apollo).
- Grupa Amora – planetoidy, które zbliżają się ku orbicie Ziemi w swoim biegu wokół Słońca (np. (1221) Amor czy (433) Eros).
- Pas planetoid – zawiera planetoidy, które obiegają Słońce najczęściej pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza po orbitach z niejednokrotnie sporym mimośrodem. W pasie tym występuje najwięcej znanych planetoid (ok. 89%), np. (4) Westa. Często występują w rodzinach planetoid o podobnych parametrach orbit i właściwościach fizycznych.
- Trojańczycy – planetoidy krążące po orbitach planet, w pobliżu tzw. punktów Lagrange’a. Najwięcej takich planetoid towarzyszy Jowiszowi, znane są także obiekty na orbitach Neptuna, Marsa, Ziemi i Urana. Do trojańczyków Jowisza należy np. (588) Achilles.
- Centaury – krążą przeważnie pomiędzy orbitami Saturna i Neptuna. Do tej grupy należy np. (2060) Chiron.
- Obiekty transneptunowe; wyróżniamy tu:
- obiekty z Pasa Kuipera, w tym:
- Plutonki – planetoidy poruszające się w rezonansie orbitalnym 3:2 z Neptunem, jak (134340) Pluton, (38083) Rhadamanthus i (38628) Huya.
- Twotino – obiekty poruszające się w rezonansie orbitalnym 2:1 z Neptunem, np. 1996 TR66.
- Cubewano – planetoidy, które krążąc w Pasie Kuipera, nie wykazują żadnych rezonansów orbitalnych, np. (15760) Albion, (50000) Quaoar, (20000) Waruna.
- Obiekty z dysku rozproszonego – np. (136199) Eris czy 2002 TC302.
- Obiekty odłączone – przedstawicielką tej grupy jest (90377) Sedna; przypuszczalnie pochodzą z wewnętrznego Obłoku Oorta.
- obiekty z Pasa Kuipera, w tym:
Występowanie planetoid
[edytuj | edytuj kod]Występowanie znanych planetoid w poszczególnych grupach według stanu na 1 stycznia 2024 roku[12]:
Występowanie planetoid |
Liczba nazwanych |
Liczba ponumerowanych |
Liczba wszystkich w bazie JPL |
---|---|---|---|
Grupa Atiry | 2 | 8 | 32 |
Grupa Atena | 14 | 258 | 2680 |
Grupa Apolla | 75 | 1613 | 19 139 |
Grupa Amora | 81 | 1292 | 12 123 |
Przecinające orbitę Marsa | 273 | 6445 | 25 671 |
wewnętrzna część pasa planetoid | 264 | 10 936 | 28 825 |
główny pas planetoid | 22 634 | 593 187 | 1 193 077 |
zewnętrzna część pasa planetoid | 794 | 18 370 | 41 167 |
Trojańczycy Jowisza | 310 | 6791 | 13 116 |
Centaury | 23 | 159 | 743 |
Obiekty transneptunowe | 39 | 926 | 4594 |
planetoidy o orbicie hiperbolicznej | 1 | 0 | 5 |
inne | 2 | 15 | 126 |
RAZEM PLANETOID | 24 512 | 640 000 | 1 341 298 |
w tym NEA (4 pierwsze grupy) | 172 | 3171 | 33 974 |
w tym PHA z różnych grup | 48 | 825 | 2399 |
Cechy fizyczne planetoid
[edytuj | edytuj kod]Planetoidy są niewielkimi ciałami kosmicznymi, wśród których nieliczne mogą wykazać się rozmiarami powyżej 1000 km (w tej grupie nie ma ani jednej planetoidy z pasa głównego). Gdy chodzi o wskazanie jednoznacznej dolnej granicy rozmiarów dla tych ciał, sprawa się bardziej komplikuje. Najmniejsze zaobserwowane podczas przelotu w pobliżu Ziemi planetoidy miały rozmiary kilku metrów. Zapewne istnieje ogromna liczba jeszcze mniejszych obiektów, które należałoby raczej nazywać meteoroidami. Wiele takich „kosmicznych kamieni” wpada w atmosferę Ziemi, dając zjawiska meteoru (popularnie „spadająca gwiazda”) lub bolidu (bardzo jasny obiekt, któremu towarzyszy często grzmot). Niektóre bolidy nie rozpadają się całkowicie w atmosferze i upadają na powierzchnię Ziemi. Odłamki takie są nazywane meteorytami. Badanie ich daje szansę poznania budowy i składu chemicznego planetoid.
Powierzchnie planetoid
[edytuj | edytuj kod]Cała masa materiału skalnego w pasie głównym zbliżona jest do masy ziemskiego Księżyca. Największa z planetoid (1) Ceres swoim kształtem przypomina planety (jest w przybliżeniu elipsoidą obrotową), co zdaje się potwierdzać hipotezę, że ukształtowała się w podobny do planet sposób i dotrwała w prawie niezmienionej formie do dziś. Ceres jest zaliczana do planet karłowatych. Natomiast najlepiej widoczna, ale mniejsza (4) Westa, ma mniej regularny kształt wynikły ze zderzeń z mniejszymi obiektami i nie zalicza się jej do planet karłowatych. Można na nich dostrzec obszary jasne i ciemne, wzniesienia i duże kratery uderzeniowe. Ich powierzchnie były dokładniej badane za pomocą sondy kosmicznej Dawn.
Również powierzchnie mniejszych planetoid usiane są licznymi kraterami uderzeniowymi, na większości z nich leży warstwa regolitu. Bezpośrednie badania za pomocą sond kosmicznych ukazują obrazy ciał o nieregularnym kształcie, podobne do księżyców Marsa, które – według jednej z hipotez – są planetoidami przechwyconymi w przeszłości przez siły grawitacyjne tej planety.
Typy planetoid[13]
[edytuj | edytuj kod]Wśród planetoid można wyróżnić na podstawie badania widma następujące klasy spektralne:
- klasa C – w składzie powierzchni przeważa węgiel i związki węgla, planetoidy te mają małe albedo, są bardzo ciemne, najczęściej spotykane
- klasa S – planetoidy, na których powierzchni stwierdza się występowanie dużej ilości materiału krzemianowego i pyłu, najbliższe Słońcu, ich albedo to 0,07-0,23, stanowią 15% planetoid
- klasa M – planetoidy o składzie niklowo-żelazowym, metaliczne, najprawdopodobniej odsłonięte w wyniku kolizji jąder starych planetoid
- klasa E – planetoidy, w których widmach występuje minerał enstatyt, rzadkie
- klasa V – skład chemiczny powierzchni podobny do klasy S, jednak dodatkowo występuje tam podwyższony udział piroksenu, bazaltowe, najprawdopodobniej są odłamkami (4) Vesta
- klasa G – podgrupa klasy C, charakterystyczna duża zawartość węgla, jednakże w nadfiolecie występują dodatkowe linie absorpcyjne; do tej klasy należy m.in. Ceres (planeta karłowata)
- klasa B – podobne do klasy C i G, wykazują odstępstwa w nadfioletowej części widma
- klasa F – również podgrupa klasy C, jednak z różnicami w ultrafioletowej części widma, dodatkowo brak linii absorpcyjnych na długości fal wody
- klasa P – planetoidy o bardzo małym albedo, najjaśniejsze w czerwonej części widma, w skład najprawdopodobniej wchodzą krzemiany z udziałem związków węgla, występują na zewnętrznych obrzeżach pasa głównego
- klasa D – planetoidy o podobnym składzie jak klasa P, mają małe albedo i są najjaśniejsze w czerwonej części widma
- klasa R – planetoidy podobnie zbudowane jak klasy V, wykazują jednak duży udział w składzie oliwinu i piroksenu
- klasa A – widmo tych planetoid wykazuje wyraźne linie oliwinu, o ekstremalnie czerwonych liniach absorpcyjnych, rzadkie
- klasa T – wykazują ciemne czerwonawe widmo w pasie 0,85 um, różnią się jednak od klas P i R, rzadkie, niezany jest ich skład, występują głównie na zewnętrznych obszarach pasa planetoid.
Księżyce planetoid
[edytuj | edytuj kod]Odkrywa się także coraz więcej planetoid posiadających swoje własne naturalne satelity. Wielu z towarzyszy planetoid ma niewiele mniejsze rozmiary od samych planetoid – takie pary obiektów nazywamy planetoidami podwójnymi.
Zderzenia planetoid
[edytuj | edytuj kod]Kolizje z planetami
[edytuj | edytuj kod]Planetoidy, będąc ciałami mało masywnymi, mogą być wytrącane ze swych orbit poprzez grawitacyjne oddziaływanie planet, w szczególności Jowisza. Ich trajektorie mogą się wtedy znacznie zmieniać, tak że zdarzyć się może, że jakaś planetoida wejdzie na kurs kolizyjny z planetą. W przeszłości wydarzenia takie miały miejsce bardzo często; ich pozostałości możemy oglądać na powierzchni Księżyca, Merkurego, Marsa oraz wielu księżyców planet. Również powierzchnie Ziemi i Wenus nie są wolne od kraterów uderzeniowych, jednak w przypadku tych planet zjawiska atmosferyczne i wietrzenie w wielu przypadkach skutecznie zatarły ślady takich kosmicznych katastrof.
Nie ma podstaw do stwierdzenia, że kiedyś w przyszłości nie zdarzy się kolejne uderzenie planetoidy w Ziemię lub inną planetę czy jakiś księżyc. Astronomowie coraz baczniej przyglądają się przelatującym w pobliżu naszej planety planetoidom, przede wszystkim tym z grupy Atena, gdyż są one potencjalnie największym zagrożeniem dla Ziemi. Uderzenie kilkukilometrowego ciała mogłoby doprowadzić do bardzo poważnych zniszczeń, a nawet do unicestwienia wielu gatunków zwierząt i być może ludzi.
W celu skwantyfikowania zagrożenia spowodowanego możliwym uderzeniem w Ziemię przez planetoidę, stworzono skalę Torino i skalę Palermo. Skala Torino jest dziesięciostopniowa, z 10. (najwyższym) stopniem zagrożenia odpowiadającym kolizjom zagrażającym istnieniu cywilizacji. Do tej pory obiektem o najwyższym zagrożeniu w skali Torino był (99942) Apophis, który przez krótki okres w 2004 roku sklasyfikowany był na stopniu 4 w tej skali.
Zderzenia pomiędzy sobą
[edytuj | edytuj kod]Wynik zderzenia pomiędzy planetoidami zależy od rozmiarów obiektów biorących w nim udział. Jeżeli bardzo mała planetoida uderzy w znacznie większy obiekt, to wybije krater na jego powierzchni o rozmiarach ok. dziesięć razy większych niż własne. Ponieważ planetoidy są znacznie mniejsze niż planety, materiał wyrzucony z krateru ucieknie w przestrzeń i rozpocznie samodzielną wędrówkę wokół Słońca. Orbita, po której będzie się poruszać, będzie jednak podobna do tej, którą miała uderzająca planetoida i jest możliwe, że wyrzucony materiał uderzy znów w naznaczoną kraterem planetoidę.
Uderzenie większej planetoidy może rozbić trafiony obiekt. Jednak energia zderzenia może być zbyt mała, aby powstałe fragmenty mogły się oddalić od siebie i przyciąganie grawitacyjne sprawia, że tworzy się nieregularna bryła gruzu. Następne niewielkie uderzenia mogą rozbić powierzchnię i pokryć tę bryłę warstwą skał i pyłu. Przypadkowy obserwator nie będzie wtedy wiedział, że planetoida składa się z wielu kawałków.
Uderzenie dużego ciała może powodować nie tylko rozkruszenie planetoidy, ale i rozproszenie powstałych fragmentów. Wówczas tworzą one rodzinę planetoid, która następnie może rozciągać się wzdłuż orbity rozbitego obiektu.
Małych planetoid jest znacznie więcej niż dużych. Na każdą planetoidę o średnicy większej niż 10 km przypada kilkaset planetoid o średnicy ponad 1 km i kilkadziesiąt tysięcy o średnicy większej niż 0,1 km[14]. Dlatego powstawanie kraterów jest znacznie częstsze niż rozbicie. Planetoidy, które zostały rozbite, wcześniej mogły zostać rozkruszone. Mimo że planetoidy poruszają się głównie w jednym kierunku, czasem mogą zderzać się z prędkością kilku kilometrów na sekundę.
Badania planetoid
[edytuj | edytuj kod]Misje kosmiczne
[edytuj | edytuj kod]- Zakończone badania planetoid przez sondy kosmiczne
- sonda Galileo – planetoidy (951) Gaspra (rok 1991) oraz (243) Ida wraz z księżycem Daktylem (1993);
- sonda NEAR Shoemaker – badała planetoidy (253) Mathilde (1997) oraz (433) Eros (finałowe lądowanie w roku 2001);
- sonda Deep Space 1 – przeleciała obok planetoidy (9969) Braille (1999);
- sonda Cassini-Huygens – przelot obok planetoidy (2685) Masursky (2000);
- sonda Stardust – sfotografowała planetoidę (5535) Annefrank (2002);
- sonda Hayabusa – stała się sztucznym satelitą planetoidy (25143) Itokawa, dokonała lądowania i zdołała opuścić jej powierzchnię (2005);
- sonda New Horizons – przelot obok planetoidy (132524) APL (2006);
- sonda Rosetta – przelot koło planetoidy (2867) Šteins (2008) i koło planetoidy (21) Lutetia (2010)[15];
- sonda Dawn – badania planetoidy (4) Westa (lipiec 2011 – wrzesień 2012); badanie planety karłowatej (1) Ceres (luty 2015 – październik 2018[16]);
- sonda Chang’e 2 – przelot obok planetoidy (4179) Toutatis (2012);
- sonda New Horizons – badanie (134340) Plutona i jego księżyców (2015) oraz jednego z obiektów Pasa Kuipera (486958) Arrokoth (2019);
- DART – start 24 listopada 2021 roku[17], kolizja impaktora z Dimorphosem – księżycem planetoidy Didymos 27 września 2022 roku[18].
- Misje prowadzone aktualnie
- Hayabusa 2 – w 2019 roku pobrała próbki z planetoidy (162173) Ryugu i dostarczyła je na Ziemię w roku 2020; planowane jeszcze przeloty w pobliżu (98943) 2001 CC21 w lipcu 2026 roku[19] oraz blisko 1998 KY26 w lipcu 2031 roku[20];
- sonda New Horizons – po roku 2019 – badanie obiektów Pasa Kuipera w zasięgu kamer sondy;
- sonda OSIRIS-REx – start 8 września 2016 roku[21], pobranie próbek z planetoidy (101955) Bennu w 2020 roku i dostarczenie ich na Ziemię w roku 2023; następnie w ramach misji rozszerzonej OSIRIS-APEX badanie planetoidy (99942) Apophis[22];
- Lucy – sonda kosmiczna NASA, która ma zbadać planetoidy trojańskie, wystrzelona 16 października 2021 roku; misja ma potrwać 12 lat;
- Psyche – sonda kosmiczna NASA, która w latach 2029–2031 ma badać planetoidę (16) Psyche[23], wystrzelona 13 października 2023 roku[24].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- lista ponumerowanych planetoid
- lista planetoid z księżycami
- mezoplaneta
- planeta karłowata
- przerwy Kirkwooda
- system oznaczania i nazewnictwa planetoid
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ 1 stycznia 2024 roku: 1 341 298 planetoid, w tym 640 000 ponumerowanych, z czego 24 512 nazwanych (1 o orbicie hiperbolicznej nienumerowana), oraz 701 298 nieponumerowanych, według danych z bazy danych NASA/JPL/SSD: How Many Solar System Bodies., JPL Small-Body Database Search Engine [online], 2024 (ang.). oraz Lista ponumerowanych planetoid MPC (ang.).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ planetoidy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ WikiPAD - - Planetoidy - historia [online], astro.amu.edu.pl [dostęp 2024-04-25] (ang.).
- ↑ Edward Tedesco, Leo Metcalfe: New study reveals twice as many asteroids as previously believed. European Space Agency, 2002-04-04. [dostęp 2010-08-27]. (ang.).
- ↑ Two Asteroids to Pass by Earth Wednesday. NASA Jet Propulsion Laboratory, 2010-09-07. [dostęp 2013-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-11)]. (ang.).
- ↑ Solar System Exploration: Planets: Asteroids: Read More, NASA (ang.).
- ↑ Small Asteroid or Comet ‘Visits’ from Beyond the Solar System. NASA, 2017-10-26. (ang.).
- ↑ MPEC 2017-V17 : NEW DESIGNATION SCHEME FOR INTERSTELLAR OBJECTS. [w:] Minor Planet Center Electronic Circular [on-line]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna. [dostęp 2017-11-09]. (ang.).
- ↑ Marco Micheli i inni, Non-gravitational acceleration in the trajectory of 1I/2017 U1 (‘Oumuamua), „Nature”, 559 (7713), 2018, s. 223–226, DOI: 10.1038/s41586-018-0254-4, ISSN 0028-0836 [dostęp 2018-07-11] (ang.).
- ↑ Teleskop VLT z ESO obserwuje przyspieszenie 'Oumuamua. Nowe wyniki wskazują, że międzygwiezdny podróżnik 'Oumuamua jest kometą. ESO Polska, 2018-06-27. [dostęp 2018-07-15]. (pol.).
- ↑ Leszek Czechowski: Planety widziane z bliska. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1985.
- ↑ Imke de Pater, Jack Lissauer: Planetary Sciences. Cambridge, 2001.
- ↑ JPL Small-Body Database Search Engine. [dostęp 2024-01-01]. (ang.). – baza danych małych ciał Układu Słonecznego Jet Propulsion Laboratory.
- ↑ Marek Żbik, Meteory i meteoryty, 2020
- ↑ ekonews063.pdf, s. 5 (ang.).
- ↑ Loty kosmiczne – Misja Rosetta (pol.).
- ↑ Karen Northon , NASA’s Dawn Mission to Asteroid Belt Comes to End, „NASA”, 1 listopada 2018 [dostęp 2018-11-03] (ang.).
- ↑ Didymos & Dimorphos [online], NASA Solar System Exploration, 27 września 2003 [dostęp 2003-09-27] .
- ↑ Josh Handal, Justyna Surowiec, Michael Buckley: NASA’s DART Mission Hits Asteroid in First-Ever Planetary Defense Test. NASA, 2022-09-27. [dostęp 2022-09-27]. (ang.).
- ↑ Evan Gough , Here’s the Asteroid Hayabusa2 is Going to be Visiting Next [online], Universe Today, 5 stycznia 2021 [dostęp 2022-05-27] (ang.).
- ↑ Japan's Hayabusa2 aims to probe asteroid '1998KY26' in 2031, „The Mainichi Newspapers”, 15 września 2020 [dostęp 2020-09-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-15] (ang.).
- ↑ Hubert Bartkowiak , Wystartował OSIRIS-REx, czyli do asteroidy i z powrotem [online], kosmonauta.net, 9 września 2016 [dostęp 2016-09-13] (pol.).
- ↑ D.S. Lauretta, E.B. Bierhaus, R.P. Binzel, B.J. Bos: OSIRIS-REx at Apophis: Opportunity for an Extended Mission. [w:] Apophis T–9 Years: Knowledge Opportunities for the Science of Planetary Defense [on-line]. 6 listopada 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-27)]. (ang.).
- ↑ Psyche. Mission to a Metal-Rich World [online], NASA [dostęp 2023-10-13] (ang.).
- ↑ Jason Costa , Liftoff of NASA’s Psyche and DSOC Experiment! [online], NASA, 13 października 2023 [dostęp 2023-10-13] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Film obrazujący wzrost liczby odkrytych planetoid w latach 1980–2010
- Planetoidy (asteroidy), kanał Astronarium na YouTube, 3 lutego 2018 [dostęp 2023-11-09].
- Carrie Nugent, The first asteroid ever discovered, kanał TED-Ed na YouTube, 16 października 2017 [dostęp 2024-08-30].