Robert Downey Jr.

Robert Downey Jr.

Robert Downey Jr. na San Diego Comic-Conie (2014)
Imię i nazwisko	Robert John Elias Downey Jr.
Data i miejsce urodzenia	4 kwietnia 1965 Nowy Jork
Zawód	aktor, producent filmowy, scenarzysta, autor tekstów piosenek, komik, piosenkarz
Współmałżonek	Deborah Falconer (1992–2004; rozwód) Susan Downey (od 2005)
Lata aktywności	od 1970
Podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews

Robert John Elias Downey Jr. (ur. 4 kwietnia 1965 w Nowym Jorku) – amerykański aktor filmowy i telewizyjny, producent filmowy, scenarzysta, autor tekstów piosenek, komik i piosenkarz. Laureat Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego za rolę Lewisa Straussa w filmie Oppenheimer (2023).

Urodził się na Manhattanie^[1][2] w Nowym Jorku jako młodszy z dwójki dzieci Elsie (z domu Ford), tancerki / piosenkarki, i Roberta Downeya Seniora, aktora, scenarzysty, producenta, operatora i reżysera filmów undergroundowych^[3][4][5]. Jego dziadkowie ze strony ojca byli Żydami^[6], których rodziny pochodziły z Litwy, Rumunii i Węgier. Jego matka jest pochodzenia szkockiego, niemieckiego i szwajcarskiego^[7][8]. Jego ojciec urodził się jako Robert Elias i zmienił nazwisko na Downey (po swoim ojczymie Jamesie Downeyu), gdy był niepełnoletni i chciał zaciągnąć się do armii^[9]. On i jego starsza siostra Allyson Lee (ur. 1963) dorastali w Greenwich Village^[10].

Wychowany w rodzinie artystów już jako dziecko poznał pracę na planie filmowym. Mając 5 lat stawiał pierwsze kroki przed kamerą w komedii fantasy swojego ojca Funt (Pound, 1970)^[11] jako zarozumialec Puppy i dwa lata później w komediowym westernie Pałac Greasera (Greaser’s Palace, 1972) w roli Quasimodo w okresie dzieciństwa z Allanem Arbusem i Hervé Villechaize.

W 1975 uczęszczał do Perry House School w Chelsea i uczył się klasycznego baletu w Londynie. Jako nastolatek zaczął komponować, a jego pasją stała się gra na fortepianie. W 1982 przerwał naukę w Santa Monica High School w Santa Monica i powrócił do Nowego Jorku. W 1983 zadebiutował na scenie Geva Theatre Center w Rochester w przedstawieniu Alms for the Middle Class^[12]. W 1983 wystąpił także w krótkotrwałym off-broadwayowskim musicalu American Passion^[13] zrealizowanym przez Normana Leara. W wieku dwudziestu lat rozbawiał publiczność wcielając się w rozmaite role w programie NBC Saturday Night Live (1985–1986)^[14].

Na dużym ekranie zaczynał od ról młodych buntowników i wesołych nastolatków; jako kobieciarz zadurzony w nieczułej na jego wdzięk córce szefa miejscowej mafii w komedii romantycznej Podrywacz artysta (The Pick-up Artist, 1987) z Molly Ringwald czy w roli bogatego chłopaka uzależnionego od narkotyków w dramacie Mniej niż zero (Less Than Zero, 1987)^[15] z Andrew McCarthy.

Największym sukcesem okazała się sugestywna kreacja Charliego Chaplina, człowieka ze wszystkimi słabostkami i dziwactwami w dramacie biograficznym Richarda Attenborough Chaplin (1992), za którą przyznano mu nominację do Oscara i Złotego Globu. Specjalnością stały się romantyczne role komediowe, które gra w sposób brawurowy ze swadą i autoironią. Za rolę biznesmena w komedii fantasy Serce i dusze (Heart and Souls, 1993) odebrał nagrodę Saturna. Postać adwokata Larry’ego Paula w serialu Fox Ally McBeal (2000–2001) została uhonorowana nagrodą Złotego Globu i nominacją do nagrody Emmy.

W 2003 Mel Gibson załatwił Downeyowi Jr. główną rolę autora drugorzędnych powieści detektywistycznych, który usycha w szpitalu, unieruchomiony fizycznie i umysłowo przez rzadką chorobę skóry w produkowanej przez siebie komedii muzycznej Śpiewający detektyw (The Singing Detective). W dramacie George’a Clooneya Good Night and Good Luck (2005) wystąpił w roli Joego Wershbę, odważnego producenta telewizyjnego. W komedii sensacyjnej Shane’a Blacka Kiss Kiss Bang Bang (2005) zagrał Harry’ego Lockharta, drobnego złodziejaszka i łotrzyka, który przez pomyłkę trafia na casting i zostaje zaangażowany do głównej roli w filmie sensacyjnym. W dreszczowcu Davida Finchera Zodiak (Zodiac, 2007) u boku Jake’a Gyllenhaala przyjął rolę dziennikarza Paula Avery’ego z rubryki kryminalnej San Francisco Chronicle. Za kreację egocentrycznego aktora Kirka Lazarusa w komedii Bena Stillera Jaja w tropikach (Tropic Thunder, 2008) był nominowany do Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego, Złotego Globu i Nagrody Gildii Aktorów Ekranowych. Odniósł sukces wcielając się w rolę miliardera, wynalazcy i playboya Tony’ego Starka, który buduje supernowoczesną zbroję i jako Iron Man w filmach Iron Man (2008) i dwóch sequelach (2010, 2013) oraz Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (Captain America: Civil War, 2016), Spider-Man: Homecoming (2017), Avengers (2012), Avengers: Czas Ultrona (2015), Avengers: Wojna bez granic (Avengers: Infinity War, 2018) i Avengers: Koniec gry (Avengers: Endgame, 2019)^[16]. Ogółem Downey Jr. wcielił się w Iron-Mana aż dziesięciokrotnie.

Wcielił się też w postać Sherlocka Holmesa w komedii kryminalnej Guya Ritchiego Sherlock Holmes (2009) i w jego sequelu Sherlock Holmes: Gra cieni (2011). W dramacie Sędzia (The Judge, 2014) zagrał rolę odnoszącego sukces adwokata Henry’ego „Hanka” Palmera, który powraca do rodzinnego miasta na pogrzeb matki i dowiaduje się, że jego ojciec (Robert Duvall), miejscowy sędzia, podejrzany jest o morderstwo. W ekranizacji powieści dla dzieci Hugh Loftinga Doktor Dolittle (2020) w reżyserii Stephena Gaghana wystąpił w roli tytułowego ekscentrycznego lekarza Johna Dolittle, który posiada umiejętność rozmawiania ze zwierzętami. W 2023 roku zagrał Lewisa Straussa w filmie Oppenheimer. Za tę rolę zdobył Nagrodę Akademii Filmowej dla najlepszego aktora drugoplanowego^[17].Na SDDC 2024 ogłoszono że zagra Doktora Dooma w Avengers: Doomsday.^[18]

W teledysku Eltona Johna do piosenki „I Want Love” (2001) Downey Jr. przechadza się po starej rezydencji, synchronizując ruch swoich warg ze słowami piosenki. W serialu Ally McBeal (2000–2002)^[19] wykonał piosenki: „River” z repertuaru Joni Mitchell, „Chances Are” w duecie z Vondą Shepard, „Every Breath You Take” w duecie ze Stingiem. A na płycie For Once in My Life ze ścieżką dźwiękową do serialu zaśpiewał własną kompozycję „Snakes”. 23 listopada 2004 wydał pierwszy solowy album The Futurist (wyd. Sony Classical) – wokalista, kompozytor i autor tekstów. Ta płyta była najlepiej sprzedającym się debiutem w Stanach w owym roku. Na płycie znalazł się cover piosenki Smile, który w oryginale wykonywał Charlie Chaplin^[20].

W latach 90. miał problemy z alkoholem i narkotykami (heroiną, kokainą, marihuaną)^[21][22]. Przez kilkanaście miesięcy na przełomie 1999 i 2000 odsiadywał wyrok za szereg przestępstw i wykroczeń, na czele z posiadaniem heroiny, kokainy i ucieczkami z odwyków^[23][24].

W latach 1984–1991 był związany z Sarah Jessicą Parker^[25]. 29 maja 1992 zawarł związek małżeński z Deborah Falconer, po 42 dniach randkowania. Mają syna Indio (ur. 7 września 1993)^[26][27]. 26 kwietnia 2004 doszło do rozwodu. 26 sierpnia 2005 poślubił Susan Levin^[28]. Mają syna Extona Eliasa (ur. 7 lutego 2012)^[29] i córkę Avri Roel (ur. 4 listopada 2014)^[30].

• Amant na ścieżce: Robert Downey Jr.. „Film”. nr 2 (2317/L), s. 32, luty 1995. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 
• Ludzie: Robert Downey Jr.. „Film”. nr 11 (2374/LIV), s. 115, listopad 1999. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 

• Robert Downey Jr. w bazie IMDb (ang.)
• Robert Downey Jr. w bazie Filmweb
• Robert Downey Jr. w bazie Discogs.com (ang.)
• Robert Downey Jr. w bazie Notable Names Database (ang.)