Tobelo (lud)
 Lokalny urzędnik Hein Namotemo (po prawej) w tradycyjnym stroju Tobelo | |
| Populacja |
35 tys.[1] |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm), islam, wierzenia tradycyjne |
| Grupa | |
| Pokrewne | |
Tobelo (indonez. orang Tobelo, suku Tobelo[2]) – indonezyjska grupa etniczna zamieszkująca tereny prowincji Moluki Północne. Są ludnością północnej Halmahery i niektórych części Morotai[3]. Ich liczebność wynosi ok. 35 tys. osób[1]. Należą do ludów północnohalmaherskich (spoza grupy ludów austronezyjskich)[4][5] oraz są jedną z najliczniejszych grup etnicznych Halmahery[6].
Dzielą się na szereg podgrup, m.in. Kao, Boeng i Dodinga[4]. Posługują się własnym językiem tobelo (zróżnicowanym dialektalnie), w użyciu są także języki ternate i indonezyjski[4]. W większości są protestantami[7], mniejszość wyznaje islam w odmianie sunnickiej (jak np. grupa Dodinga)[4] lub katolicyzm[8]. Pokrewna językowo grupa Togutil (Forest Tobelo) tradycyjnie prowadziła nomadyczny tryb życia, utrzymując własne wierzenia[2][9].
W mieście Tobelo ich rodzimy język jest wypierany przez regionalną odmianę języka malajskiego oraz język indonezyjski. Wynika to z wieloetnicznego charakteru miasta i przypływu imigrantów z różnych części prowincji i oddalonych geograficznie regionów Indonezji[10]. Społeczności migranckie Tobelo zamieszkują różne zakątki Moluków Północnych (Halmahera, Morotai, Bacan i Obi), a także wyspy Raja Ampat w prowincji Papua Zachodnia[11][12].
Od XV do XIX w. byli związani z Sułtanatem Ternate i znajdowali się pod wpływem ludu Ternate[4]. Język ternate zachował się jako język rytualny (w użyciu podczas tradycyjnych ceremonii ślubnych, a także jako język magicznych formuł)[13][14]. Dominowali nad pomniejszymi ludami północnohalmaherskimi, takimi jak Pagu i Tabaru[4]. W XVIII i XIX w. byli znani z piractwa (do tego stopnia, że określenie orang Tobelo zaczęto wręcz utożsamiać z piractwem)[15]. Uczestniczyli w handlu niewolnikami[16]. Do końca XIX w. w większości utrzymywali wierzenia tradycyjne[17].
Pod względem językowym są blisko spokrewnieni z ludem Galela[18] i dzielą z nimi pewne rodzime wierzenia, ale wśród tej grupy przeważa dziś islam[19]. Wbrew klasyfikacji lingwistycznej (która lokuje ich wśród użytkowników języków papuaskich) obie grupy wykazują ścisłe związki kulturowe i fizyczne z ludami austronezyjskimi[20].
Zajmują się przede wszystkim produkcją kopry i rybołówstwem[18]. Rozwinęła się też hodowla zwierząt gospodarskich. Niegdyś istotną rolę odgrywało rolnictwo żarowe. Do głównych upraw należały: ryż, owoce palmowe, maniok, słodkie ziemniaki, banany; pewne znaczenie miały też: orzech ziemny, kukurydza, ananasy, pomidory, trzcina cukrowa, taro, różne przyprawy oraz tytoń i betel. Mieli rozwinięte tradycje żeglarskie i szkutnicze[21].
Małżeństwo ma charakter patrylokalny. Praktykuje się wykup małżeński. Istnieje silny wpływ tradycyjnych wierzeń (kult duchów, pozostałości szamanizmu)[4]. Wiele elementów rodzimych praktyk zanikło lub uległo modyfikacji wraz z nadejściem misjonarzy protestanckich w XIX w.[22] Panuje wiara w istnienie niewidzialnych ludzi Moro, których terytorium obejmuje Halmaherę i Morotai[23]. Tobelo mają rozwinięty folklor muzyczny i taneczny[4].
Za sprawą działalności badawczej misjonarzy na przełomie XIX i XX w. kultura Tobelo została stosunkowo dobrze opisana w kolonialnych źródłach holenderskich[24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2022-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-14)]. (ros.).
- ↑ a b E.K.M. Masinambow: Halmahera (Introductory Statement, Tobelorese). W: Frank M. LeBar (red.): Ethnic Groups of Insular Southeast Asia. T. 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press, 1972, s. 119–122. ISBN 978-0-87536-403-2. OCLC 650009. (ang.).
- ↑ Zulyani Hidayah: A Guide to Tribes in Indonesia: Anthropological Insights from the Archipelago. Singapore: Springer Nature, 2020, s. 331. DOI: 10.1007/978-981-15-1835-5. ISBN 978-981-15-1835-5. OCLC 1153086221. [dostęp 2021-08-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Michaił Anatoljewicz Czlenow: Tobieło. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 533. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-07-27]. (ros.).
- ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-07-27]. (ros.).
- ↑ Th. van den End, J. Weitjens, Ragi Carita: Sejarah Gereja di Indonesia, wyd. popr., t. 2: 1860-an – sekarang, Jakarta: BPK Gunung Mulia, 1999, s. 134, ISBN 978-979-415-606-3, OCLC 46423861 [dostęp 2020-02-19] (indonez.).
- ↑ Chris Wilson: Ethno-Religious Violence in Indonesia: From Soil to God. Abingdon–New York: Routledge, 2008, s. 101. DOI: 10.4324/9780203928981. ISBN 978-0-203-92898-1, ISBN 978-0-415-45380-6. ISBN 978-1-134-05240-0. OCLC 166383146. [dostęp 2022-09-07]. (ang.).
- ↑ Topatimasang 2016 ↓, s. 52.
- ↑ Christopher R. Duncan. Social Change and the Reformulation of Identity Among the Forest Tobelo of Halmahera Tengah. „Cakalele”. 8, s. 79–90, 1997. The Center for Southeast Asian Studies. OCLC 650910680. [dostęp 2022-08-23]. [zarchiwizowane z adresu 2018-10-08]. (ang.).
- ↑ Holton 2003 ↓, s. 3.
- ↑ Holton 2003 ↓, s. 1–2.
- ↑ Tobelo. Endangered Languages Project. [dostęp 2022-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-04)]. (ang.).
- ↑ Paul Michael Taylor: The Folk Biology of the Tobelo People: A Study in Folk Classification. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1990, s. 14, seria: Smithsonian Contributions to Anthropology 34. DOI: 10.5479/si.00810223.34.1. ISBN 978-0-8357-4325-9. OCLC 490529608. [dostęp 2022-08-07]. (ang.).
- ↑ Taylor 1988 ↓, s. 429.
- ↑ Taylor 1988 ↓, s. 430.
- ↑ Lapian 1994 ↓, s. 30.
- ↑ Karel Adriaan Steenbrink, Mesakh Tapilatu, Moluccan Christianity in the 19th and 20th century between Agama Ambon and Islam, [w:] Jan Sihar Aritonang, Karel Adriaan Steenbrink (red.), A History of Christianity in Indonesia, Leiden: Brill, 2008 (Studies in Christian Mission 35), s. 383–418, DOI: 10.1163/ej.9789004170261.i-1004.80, ISBN 978-90-04-17026-1, OCLC 567642904, JSTOR: 10.1163/j.ctv4cbgb1.14 (ang.), patrz s. 401.
- ↑ a b Holton 2003 ↓, s. 2.
- ↑ Ishige 1980 ↓, s. 401, 427.
- ↑ Peter Bellwood: Prehistory of the Indo-Malaysian Archipelago. Wyd. 3. Canberra: ANU E Press, 2007, s. 74. ISBN 978-1-921313-12-7. OCLC 225296546. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
- ↑ Ian Skoggard, Teferi Abate Adem, Culture Summary: Tobelo, [w:] eHRAF World Cultures, New Haven, CT: Human Relations Area Files, Yale University, 2023 [dostęp 2024-08-02] (ang.).
- ↑ Topatimasang 2016 ↓, s. 51–55.
- ↑ Ishige 1980 ↓, s. 411, 413.
- ↑ Visser 1997 ↓, s. 181.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Gary Holton: Tobelo. München: Lincom Europa, 2003, seria: Languages of the World / Materials 328. ISBN 978-3-89586-706-4. OCLC 52602506. [dostęp 2021-08-03]. (ang.).
- Naomichi Ishige. The Traditional Spirit World. „Senri Ethnological Studies”. 7, s. 401–447, 1980. DOI: 10.15021/00003423. [dostęp 2022-09-29]. [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29]. (ang.).
- A.B. Lapian: Masalah perbudakan dalam sejarah Indonesia: hubungan antara Maluku dan Irian Jaya. W: E.K.M. Masinambow (red.): Maluku dan Irian Jaya. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994, s. 17–34, seria: Buletin LEKNAS III (1). OCLC 54222413. (indonez.).
- Paul Michael Taylor. From mantra to mataráa: Opacity and Transparency in the Language of Tobelo Magic and Medicine (Halmahera Island, Indonesia). „Social Science & Medicine”. 27 (5), s. 425–436, 1988. DOI: 10.1016/0277-9536(88)90365-6. ISSN 0277-9536. PMID: 3067356. OCLC 115847538. (ang.).
- Roem Topatimasang: Kisah-1: Orang Tobelo: Tercerabut & Tersisih di Tanah Sendiri. W: Roem Topatimasang (red.): Orang-orang Kalah: Kisah Penyingkiran Masyarakat Adat Kepulauan Maluku. Wyd. 2. Sleman, Yogyakarta: INSISTPress, 2016, s. 43–71. ISBN 978-602-0857-16-9. OCLC 1002419730. (indonez.).
- Leontine E. Visser: Ritual Performance and Images of Good Governance in Halmahera. W: Michael Hitchcock, Victor T. King (red.): Images of Malay-Indonesian Identity. Kuala Lumpur: Oxford University Press, 1997, s. 180–200. ISBN 978-983-56-0026-5. OCLC 36647780. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tobelorese. everyculture.com. [dostęp 2022-10-31]. (ang.).
- Ian Skoggard, Teferi Abate Adem, Culture Summary: Tobelo, [w:] eHRAF World Cultures, New Haven, CT: Human Relations Area Files, Yale University, 2023 [dostęp 2024-08-02] (ang.).
- Tobelo: Around the Largest Town in Halmahera. East-Indonesia.info. [dostęp 2022-09-30]. (ang.).
- Indonezja – o niewidzialnych ludziach Moro na wyspie Rau, kawowej skałce i Singapurze. Coaching Rozkwitu, 2014-06-22. [dostęp 2022-09-30].
