Węgielsztyn

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	węgorzewski
Gmina	Węgorzewo
Liczba ludności (2011)	361[2]
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	11-600[3]
Tablice rejestracyjne	NWE
SIMC	0771424
Położenie na mapie gminy Węgorzewo Węgielsztyn
Położenie na mapie Polski Węgielsztyn
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Węgielsztyn
Położenie na mapie powiatu węgorzewskiego Węgielsztyn
54°14′09″N 21°38′06″E/54,235833 21,635000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Węgielsztyn (niem. Engelstein) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo.

Przysiółkami wsi Węgielsztyn są Kraski i Klikucie (Tulejki (1947), Siecieszyn (1951), Klekuce (1994), Klekucie (1999)^[4]). Węgielsztyn posiada również kolonię (Kolonia Wiatrak)^[5].

W latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Węgielsztyn. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Leży na wschodnim brzegu Jeziora Węgielsztyńskiego^[6].

Najstarsza miejscowość w powiecie węgorzewskim, założona przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Ulricha von Jungingena 6 września 1406 roku na 64 włókach.

Kościół w przeszłości pełnił funkcję warowni. W roku 1657 okoliczna ludność przetrwała w nim oblężenie tatarskie.

W połowie XVI w. pastorem parafii luterańskiej był Jan Toryłowicz-Batocki (Tortykowius). W 1740 roku było 1230 polskich i 510 niemieckich parafian, w 1806 było parafian 1245 polskich i 1085 niemieckich. Proporcje narodowościowe parafian zmieniły się w 1848 – polskich 77 i niemieckich 3342.

Na początku XVIII w. we wsi funkcjonował młyn wodny.

Szkoła w Węgielsztynie powstała wkrótce po reformacji, czyli po 1525 roku. W 1858 szkoła miała 2 nauczycieli i 101 uczniów, a w roku 1935 także 2 nauczycieli oraz 104 uczniów. Po II wojnie światowej szkoła podstawowa w Węgielsztynie utworzona została w roku 1946. W roku szkolnym 1966/67 była to szkoła ośmioklasowa.

W 1945 r. wieś została przyłączona do Polski.

Do sołectwa Węgielsztyn należą: Węgielsztyn i Różewiec.

We wsi znajduje się zabytkowy, późnogotycki, orientowany kościół pw. św. Józefa z XV w., odnowiony i przebudowany w 1771. Budowla trójczłonowa, jednonawowa, z zakrystią i kruchtą, chór niski, poligonalny, sklepiony gwiaździście (prawdopodobnie starszy niż nawa), prezbiterium zamknięte szczytem schodkowym. Wieża z 1714, prawdopodobnie wybudowana na dawnych fundamentach, ozdobiona lekko zarysowanymi blendami i gzymsami, kryta czterospadowym dachem o wklęsłych płaszczyznach. Ołtarz barokowy, ambona bogato zdobiona z końca XVI w^[7].

• Do zabytków zaliczany jest także dom z końca XVIII w (nr 10).
• Na południe od wsi znajduje się wzgórze Grodzisko (123 m n.p.m.) ze śladami pruskiego grodziska.

• Parafia św. Józefa w Węgielsztynie

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom XIII (str. 249 – hasło Węgielsztyn), Warszawa, 1893
• Andrzej Wakar i Bohdan Wilamowski, „Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu”, Pojezierze, Olsztyn, 1968 (str. 159–161)

Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 172

• Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Agencja Wyd. „Remix”, Olsztyn 1993.